Łąkówka krasnobrzucha

Łąkówka krasnobrzucha
	Neophema chrysogaster
	(Latham, 1790)
	; Samiec
	; Samica
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	papugowe
Rodzina	papugi wschodnie
Podrodzina	damy
Plemię	Platycercini
Rodzaj	Neophema
Gatunek	łąkówka krasnobrzucha
Synonimy
	Psittacus chrysogaster Latham, 1790;
	Psittacus chrysogaster Latham, 1790;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; krytycznie zagrożony
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Łąkówka krasnobrzucha^[3] (Neophema chrysogaster) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny papug wschodnich (Psittaculidae), podrodziny dam (Loriinae). Gniazduje jedynie w zachodniej Tasmanii, zimuje w południowej Australii. Krytycznie zagrożony wyginięciem.

Taksonomia

Gatunek opisał po raz pierwszy John Latham w 1790. Nadał mu nazwę Psittacus chrysogaster. Holotyp pochodził z bliżej nieokreślonej lokalizacji na Tasmanii^[4]. Obecnie (2020) IOC umieszcza gatunek w rodzaju Neophema^[5]. Monotypowy^[4]^[5].

Morfologia

Długość ciała w przedziale 20–21 cm. Średnia masa ciała 42 g^[4]. Wymiary szczegółowe: długość skrzydła 106–113 mm, ogona 95–110 mm, dzioba 10–12 mm, zaś skoku 15–17 mm^[6]. Występuje nieznaczny dymorfizm płciowy. Samicę wyróżnia bardziej matowe upierzenie i mniejsza barwna plama na brzuchu. Ogólnie upierzenie trawiastozielone^[7]. Z przodu głowy pozioma niebieska kreska, kończąca się na oku; na jej skrajach kolor blednie. Wierzch głowy i kantarek żółtozielony. Krawędź skrzydła porastają pióra niebiesko-zielone. Wewnętrzne pokrywy skrzydłowe zielone, pozostałe niebieskie, z wyjątkiem granatowych pokryw lotek I rzędu. Lotki czarne, chorągiewki zewnętrzne niebieskie z wyraźnym żółtymi krawędziami. Bliższe ciału lotki II rzędu na chorągiewkach zewnętrznych zielono obrzeżone. Pierś zielona, barwa przechodzi w tył od żółtozieloną i żółtą (na pokrywach nadogonowych). Na brzuchu wyraźna pomarańczowa plama. Sterówki leżące z wierzchu niebieskie, boczne (przy złożonym ogonie niewidoczne od góry) żółte z niebieskawozielonymi nasadami. Dziób czarny, tęczówka ciemnobrązowa, nogi szare^[6].

Zasięg występowania

Gatunek wędrowny. Gniazduje jedynie w południowo-zachodniej Tasmanii^[4], według danych z 2014, jedynie w okolicach wioski Melaleuca^[8]. Zimuje wzdłuż wybrzeża (do około 10 km od brzegu^[6]) od południowo-wschodniej Australii Południowej do południowej części Wiktorii^[4]. Ptak zimował również w Nowej Południowej Walii, ostatnia obserwacja (stan na 2014) miała miejsce w 2003, kiedy dostrzeżono dwa osobniki^[8]. Od końca lat 80. XIX w. do 1907 łąkówka krasnobrzucha występowała także w okolicach Sydney; stwierdzano wtedy lęgi^[4]. Część populacji zostaje na Tasmanii cały rok^[6].

W sezonie lęgowym występuje głównie w lesie eukaliptusowym, gdzie rośnie np. Eucalyptus nitida czy E. ovata^[4]; do tego na wrzosowiskach^[8]. W zimie na zalesionych wybrzeżach^[7]; może przemieszczać się celem szukania pożywienia np. na słone mokradła i inne środowiska z obecnością halofitów, jak soliród (Salicornia), Arthrocnemum (komosowate), sit (Juncus), sodówka (Suaeda)^[6].

Zachowanie

Łąkówka krasnobrzucha odzywa się charakterystycznym brzęczeniem, powstającym poprzez powtarzanie ostrego cziter–cziter. Prócz tego wydaje z siebie miększe, dzwoniące dźwięki^[6]. Migracje odbywają się głównie w nocy; stwierdzano drapieżnictwo ze strony sokołów wędrownych (Falco peregrinus), co wskazuje na aktywność wędrówkową również za dnia^[6]. N. chrysogaster, zwłaszcza w lecie, odżywia się głównie nasionami traw, na przykład Lepyrodia tasmanica i Eurychorda complanata^[4].

Lęgi

Okres lęgowy trwa od października do marca lub kwietnia (według autorów HBW od listopada do grudnia^[4]). Gniazdo mieści się w dziupli eukaliptusa na wysokości 8–25 m^[4], niekiedy używanej kilka lat z rzędu; ptaki mogą połączyć się w parę na całe życie^[6]. W zniesieniu 3–6 jaj^[4]. Inkubacja trwa 21 dni. Wysiaduje jedynie samica, karmiona wówczas przesz samca. Młode są w pełni opierzone po 30 dniach od wyklucia^[6].

Status i zagrożenia

IUCN klasyfikuje gatunek jako krytycznie zagrożony wyginięciem (CR, Critically Endangered). Ranga utrzymuje się od 2000 roku; wcześniej, w latach 1994 i 1996, łąkówce krasnobrzuchej przypisano status zagrożonej (EN, Endangered)^[7].

W roku 2010 szacowano, że gatunek wymrze na wolności w ciągu 3–5 lat^[7]. Prócz niewysokiego sukcesu lęgowego łąkówkom krasnobrzuchym zagraża niszczenie środowiska na zimowiskach poprzez dostosowywanie terenu do potrzeb rolnictwa. Do tego wprowadzone drobne ziarnojady konkurują o pokarm z tymi papugami^[7]. N. chrysogaster pada ofiarą kotów, szczurów^[7]; jaja lub pisklęta i młode mogą być zjadane przez kurawongi tasmańskie (Strepera fuliginosa), węże i lotopałanki karłowate (Petaurus breviceps) – nawet, gdy lęg znajduje się w budce^[8]. Dodatkowym zagrożeniem jest PBFD. Podczas epidemii PBFD w 2015 zarażonymi okazało się 19 spośród 26 zbadanych piskląt wyklutych na wolności^[9].

W sezonie lęgowym nie każda samica przystępuje do rozrodu; niekiedy niemal połowa zdawała się być bierna. W blisko 79% gniazd pisklęta dochodzą do etapu opierzenia. W latach 1990–2006 w okolicach Melaleuca średnia przeżywalność młodych wynosiła 56%, dorosłych – 65%. Młode dorastające w latach 1990–1999 przeżywały średnio 2,2 roku^[8]. W 2014 w naturze żyło około 50 ptaków, w maju 2014 w niewoli było ich 320. W niewoli sukces lęgowy niższy; występuje nierówny stosunek płci młodych, w latach 2007 do 2013 około 30% piskląt stanowiły samce. W naturze prawdopodobnie nastąpił spadek różnorodności genetycznej, który biorąc pod uwagę małą populację, może postępować. W latach 2005–2006 z niewyjaśnionych przyczyn umarło 40 młodych odchowanych w niewoli; prawdopodobnie wystąpiła infekcja wirusowa^[7].

Od 1978 w Melaleuca ptaki są obrączkowane, a populacja monitorowana. W 1983 powołano Orange-bellied Parrot Recovery Team. Regularnie podejmowane są badania terenowe w obszarach poza znanym zasięgiem gatunku. W okolicy Melaleuca, w Birchs Inlet, w latach 1991–1994 wypuszczono 38 osobników odchowanych w niewoli. W grudniu 2013 nieopodal Melaleuca 24 ptaki dołączyły do nowej populacji. Rozpoczęto program rozrodu w niewoli nadzorowany przez Zoos and Aquarium Association of Australia^[8].

W czerwcu 2012 w ośrodkach w kontynentalnej części Australii i na Tasmanii znajdowało się około 200 ptaków; za cel programu uznano uzyskanie populacji 350 ptaków w latach 2016–2017. Na początku grudnia 2015 roku w ośrodku w Taroona (Tasmania) 14 ptaków zostało zabitych przez szczury; przez wcześniejsze 2 miesiące zginęły dwa inne ptaki. Według Matthew Grooma (w momencie zdarzenia Minister for Environment, Parks and Heritage; brak dokładnego polskiego odpowiednika) wieść o śmierci tych ptaków została poważnie przyjęta przez tasmański rząd^[9].

Przypisy

↑ Neophema chrysogaster, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ Neophema chrysogaster, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ Systematyka i nazewnictwo polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Platycercini Selby, 1836 (wersja: 2020-07-29). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-10-06].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k Collar, N. & Christie, D.A. (2013): Orange-bellied Parrot (Neophema chrysogaster). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.) (2013). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. Lynx Edicions. [zarchiwizowane z tego adresu (5 września 2014)].
↑ ^a ^b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Parrots, cockatoos. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2020-10-06]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Mike Parr, Tony Juniper (red.): Parrots: A Guide to Parrots of the World. Bloomsbury Publishing, 2010, s. 364–365. ISBN 978-1-4081-3574-7.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Orange-bellied Parrot Neophema chrysogaster. BirdLife International. [dostęp 2014-08-05].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f National Recovery Plan for the Orange-bellied Parrot, Neophema chrysogaster. Department of the Environment, Australia, 12 maja 2014. [dostęp 2014-09-05].
↑ ^a ^b Ed Parnell: Critically Endangered parrots killed by rats at breeding facility. BirLife International Pacific - News, 7 stycznia 2016. [dostęp 2016-01-07].

Linki zewnętrzne

Zdjęcia i materiały multimedialne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).

[itis-1] Neophema chrysogaster, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[iucn-2] Neophema chrysogaster, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[mk-3] Systematyka i nazewnictwo polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Platycercini Selby, 1836 (wersja: 2020-07-29). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-10-06].

[hbwa-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k Collar, N. & Christie, D.A. (2013): Orange-bellied Parrot (Neophema chrysogaster). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.) (2013). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. Lynx Edicions. [zarchiwizowane z tego adresu (5 września 2014)].

[ioc-5] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Parrots, cockatoos. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2020-10-06]. (ang.).

[gb-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Mike Parr, Tony Juniper (red.): Parrots: A Guide to Parrots of the World. Bloomsbury Publishing, 2010, s. 364–365. ISBN 978-1-4081-3574-7.

[birdlife-7] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Orange-bellied Parrot Neophema chrysogaster. BirdLife International. [dostęp 2014-08-05].

[doc-8] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f National Recovery Plan for the Orange-bellied Parrot, Neophema chrysogaster. Department of the Environment, Australia, 12 maja 2014. [dostęp 2014-09-05].

[czt-9] Ed Parnell: Critically Endangered parrots killed by rats at breeding facility. BirLife International Pacific - News, 7 stycznia 2016. [dostęp 2016-01-07].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]