Przejdź do zawartości

Święta Ruś

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Święta Ruś, obraz Michaiła Niestierowa
Obraz Michaiła Niestierowa Na Rusi

Święta Ruś (ros. Святая Русь) – religijno-filozoficzna koncepcja, funkcjonująca na przestrzeni wieków w Rosji, w mniejszym stopniu na Białorusi i Ukrainie. Zawiera wyobrażenie państwa, w którym w doskonałej harmonii funkcjonują Rosyjski Kościół Prawosławny oraz naród[1]. W ocenie polskiego teologa prawosławnego Marka Ławreszuka

Termin „Święta Ruś”, nierozerwalnie związany z historią Rosji oraz z Patriarchatem Moskiewskim, ukazuje przeniknięcie ideologii chrześcijańskiej w państwotwórczą mitologię oraz, z drugiej strony, wtargnięcie ziemskiego imperializmu w ciało lokalnego Kościoła[2].

Funkcjonowanie

[edytuj | edytuj kod]

W Rosji carskiej

[edytuj | edytuj kod]

Hasło Świętej Rusi pojawiło się na sztandarach z czasów powstania Minina i Pożarskiego. Haftowano na nich hasło „Boże, zachowaj Świętą Ruś”[3]. Koncepcja ta utrwalała się w miarę wzrostu przywiązania do prawosławia wśród ludności ziem rosyjskich dotkniętych anarchią okresu wielkiej smuty[4].

Mit Świętej Rusi był mitem założycielskim dynastii Romanowów. Dynastii tej przypisywano zjednoczenie wszystkich ziem ruskich oraz obronę prawosławia przed zewnętrznym wrogiem[5]. Do czasów Piotra I mit był jednym z czynników państwotwórczych i unifikujących społeczeństwo wokół panującej dynastii. Pozostawał przy tym w wyraźnym związku z koncepcją Moskwy – Trzeciego Rzymu oraz wiary w przechowanie na ziemiach ruskich prawosławia w nieskażonej postaci[6]. Znaczącym elementem mitu było przekonanie o prześladowaniu Rusi przez „wilczych Lachów”, „brudnych Żydów” oraz „pogańskich Litwinów”[7].

W XIX w. doszło do utożsamienia Świętej Rusi z współczesną Rosją carską (choć już w XVII w. Świętą Ruś definiowano jako wszystkie ziemie znajdujące się pod władzą carów razem z ich mieszkańcami[4]), która zaczęła być przedstawiana jako strażniczka prawdziwego chrześcijaństwa i sprawiedliwego ustroju społecznego[1], czy wręcz jedyne chrześcijańskie państwo świata, ostoja „Kościoła walczącego i pielgrzymującego”[2]. Koncepcja taka narodziła się w kręgu słowianofilów, lecz około połowy XIX wieku stała się oficjalną ideologią państwową[1]. Silnie popierał ją car Mikołaj I, który w swojej polityce dążył do zatarcia różnic kulturowych i wyznaniowych między narodami Imperium, skupiając je wokół haseł prawosławia, samodzierżawia i ludowości. W ten sposób odbudowana miała zostać dawna Święta Ruś[8]. Polityka ta realizowana była we wszystkich sferach działalności carskiej administracji, w tym w finansowanej przez państwo kulturze (promocja stylu bizantyjsko-rosyjskiego)[8].

Koncepcję Świętej Rusi rozwijała część hierarchii rosyjskiej w XIX i XX stuleciu, dochodząc do wniosków, iż jedynie władza cara-samodzierżawcy jest zgodna z doktryną prawosławia[2]. „Dowód teologiczny” potwierdzający tę tezę przedstawił hierarcha Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego poza granicami Rosji Serafin (Sobolew). Jego twierdzenia M. Ławreszuk poddaje zdecydowanej krytyce[2].

Ideologię Świętej Rusi w szczególny sposób kultywował ostatni car Rosji – Mikołaj II oraz jego żona Aleksandra Fiodorowna. Władca wierzył, iż pod jego rządami utracona Święta Ruś odrodziła się, czego dowodem miało być dokonanie w tym okresie szeregu kanonizacji rosyjskich świętych (m.in. mnichów Serafina z Sarowa, Kukszy Pieczerskiego, Pitirima Tambowskiego, Teodozjusza Czernihowskiego, metropolity tobolskiego Jana, biskupa biełgorodzkiego Joazafa, mniszki Eufrozyny Połockiej, księżnej Anny Kaszyńskiej oraz patriarchy moskiewskiego i całej Rusi Hermogena[9].

Podczas wojny domowej w Rosji hasła odbudowy Świętej Rusi i bronienia jej przed bolszewikami, których przedstawiano jako siłę diabelską, przewijały się w propagandzie i retoryce dowódców białych, a dla generałów skupionych wokół adm. Aleksandra Kołczaka stanowiły kluczowy element ich politycznej filozofii[10].

Ruch moskalofilski

[edytuj | edytuj kod]
 Osobny artykuł: Moskalofilstwo.

Ideologia Świętej Rusi odgrywała znaczącą rolę w ruchu galicyjskich moskalofilów. Moskalofile postrzegali Słowiańszczyznę Wschodnią jako całość, zjednoczoną wspólnym językiem (staroruski, następnie język rosyjski – białoruski i ukraiński uważano za jego dialekty) i religią prawosławną. Przywrócenie jedności Słowian, zaburzonej ich zdaniem przez niesprzyjające wydarzenia historyczne, było celem działalności rusofilów. Zjednoczenie to miało dokonać się pod egidą Rosji, która w ich ocenie zachowywała tradycje świętoruskie[11], czy wręcz sama była Świętą Rusią[12].

Po upadku ZSRR

[edytuj | edytuj kod]

Hasło budowy Świętej Rusi powróciło w retoryce rosyjskich ugrupowań nacjonalistycznych końca XX wieku i początku XXI stulecia. Zdaniem Michała Soski wyraża ono ich dążenie do budowy silnego i potężnego na arenie międzynarodowej państwa oraz posiadania przez nie szczególnej misji dziejowej[13], wiarę w rosyjski mesjanizm[14].

W specyficznym znaczeniu określenia Święta Ruś używa Lew Gumilow, dla którego stanowi ono synonim superetnosu, cywilizacji euroazjatyckiej. W ujęciu tym prawosławie odgrywa przede wszystkim rolę polityczną, w drugim rzędzie duchową[15].

Patriarcha moskiewski i całej Rusi Cyryl

Pojęciem Świętej Rusi wielokrotnie posługiwał się jako metropolita smoleński i kaliningradzki, a następnie patriarcha moskiewski i całej Rusi Cyryl (Gundiajew). Twierdził on, iż współcześnie Świętą Ruś tworzą wspólnie państwa Rosja, Białoruś i Ukraina, co stanowi również podstawę dla nietworzenia na terenie dwóch ostatnich wymienionych krajów autokefalicznych Kościołów prawosławnych[16]. W czasie wizyty na Ukrainie z okazji 1020. rocznicy chrztu Rusi Kijowskiej metropolita Cyryl stwierdził w publicznym wystąpieniu, iż:

Rosja, Ukraina i Białoruś to Święta Ruś. Święta Ruś to ideał miłości, dobra i prawdy. Święta Ruś to piękno, Święta Ruś to siła i my razem z wami stanowimy jedną Świętą Ruś.[16]

Analogiczny pogląd o kulturowej jedności trzech krajów wschodniosłowiańskich reprezentuje część hierarchii Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Moskiewskiego[17]. W 2012 metropolita wołokołamski Hilarion, przewodniczący Wydziału Zewnętrznych Stosunków Cerkiewnych Patriarchatu Moskiewskiego stwierdził, że „zbieranie (ros. sobiranije) Świętej Rusi” jest jednym z podstawowych zadań Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego[18].

W innym wystąpieniu patriarcha Cyryl zaliczył do Świętej Rusi także Mołdawię, twierdząc, że Święta Ruś jest pojęciem duchowym, nie zaś politycznym, językowym lub etnicznym, może zatem obejmować kraj niesłowiański[19].

W kulturze

[edytuj | edytuj kod]

Od XVII w. w rosyjskiej kulturze ludowej pojawiają się utwory (np. pieśni), w których kluczowym motywem jest temat Świętej Rusi[5].

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c W. Osadczy: Święta Ruś. Rozwój i oddziaływanie idei prawosławia w Galicji. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2007, s. 13. ISBN 978-83-227-2672-3.
  2. ↑ a b c d Ławreszuk M.: Prawosławie wobec tendencji nacjonalistycznych i etnofiletystycznych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe SEMPER, 2000, s. 142–145. ISBN 83-7311-126-3.
  3. ↑ Andrusiewicz A.: Carowie i cesarze Rosji. Warszawa: Grupa Wydawnicza Bertelsmann Media, 2001, s. 114. ISBN 83-7311-126-3.
  4. ↑ a b Andrusiewicz A.: Dzieje wielkiej smuty. Katowice: Śląsk, 1999, s. 428–429. ISBN 83-7164-070-6.
  5. ↑ a b Figes O.: Tragedia narodu. Rewolucja rosyjska 1891–1924. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2009, s. 84. ISBN 978-83-245-8764-3.
  6. ↑ Figes O.: Tragedia narodu. Rewolucja rosyjska 1891–1924. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2009, s. 85. ISBN 978-83-245-8764-3.
  7. ↑ Billington J. H.: Ikona i topór. Historia kultury rosyjskiej. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2008, s. 117. ISBN 978-83-233-2319-8.
  8. ↑ a b P. Krasny: Architektura cerkiewna na ziemiach ruskich Rzeczypospolitej 1596–1914. Kraków: Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2003, s. 315–316. ISBN 83-242-0361-3.
  9. ↑ red. Ch. Timberlake, Religious and Secular Forces in Late Tsarist Russia, University of Washington Press, Seattle and London 1992, ISBN 0-295-07198-3, ss.208 i 212
  10. ↑ Smele J.D., Civil war in Siberia. The anti-Bolshevik government of Admiral Kolchak 1918-1920, Cambridge: Cambridge University Press, 1997, ISBN 978-0-521-57335-1, s. 224.
  11. ↑ W. Osadczy: Święta Ruś. Rozwój i oddziaływanie idei prawosławia w Galicji. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2007, s. 98–99 i 114. ISBN 978-83-227-2672-3.
  12. ↑ W. Osadczy: Święta Ruś. Rozwój i oddziaływanie idei prawosławia w Galicji. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2007, s. 615. ISBN 978-83-227-2672-3.
  13. ↑ Soska M.: Za Świętą Ruś. Współczesny nacjonalizm rosyjski – zarys ideologii. Warszawa: von borowiecky, 2009, s. 10. ISBN 978-83-60748-08-4.
  14. ↑ Soska M.: Za Świętą Ruś. Współczesny nacjonalizm rosyjski – zarys ideologii. Warszawa: von borowiecky, 2009, s. 89. ISBN 978-83-60748-08-4.
  15. ↑ Soska M.: Za Świętą Ruś. Współczesny nacjonalizm rosyjski – zarys ideologii. Warszawa: von borowiecky, 2009, s. 88. ISBN 978-83-60748-08-4.
  16. ↑ a b Matreńczyk A.. Jednoczy nas matka ruskich miast. „Przegląd Prawosławny”. 8 (278), s. 32–33, sierpień 2008. Białystok. ISSN 1230-1078. 
  17. ↑ A. Wilson: Ukraińcy. Warszawa: Świat Książki, 2002, s. 258–259. ISBN 83-7391-935-X.
  18. ↑ Святейший Патриарх Кирилл принял участие во встрече председателя Правительства РФ В.В. Путина с руководителями традиционных религиозных общин России
  19. ↑ Святейший Патриарх Кирилл: Молдова — неотъемлемая часть Святой Руси
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Święta_Ruś&oldid=74004419”