Żołudek

Żołudek
Жалудок
	; Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny
Herb	Flaga
Państwo	Białoruś
Obwód	grodzieński
Rejon	szczuczyński
Populacja (2010); • liczba ludności	; 1300
Nr kierunkowy	+375151433XXX
Kod pocztowy	231506
Tablice rejestracyjne	4
	Położenie na mapie Białorusi Żołudek
	Położenie na mapie obwodu grodzieńskiego Żołudek
	53°36′N 24°59′E/53,600000 24,983333
	Multimedia w Wikimedia Commons

Żołudek (biał. Жалудок) – osiedle typu miejskiego na Białorusi, w obwodzie grodzieńskim, w rejonie szczuczyńskim, centrum administracyjne żołudzkiego sowietu osiedlowego; 1300 mieszkańców (2010).

Siedziba parafii prawosławnej (pw. św. Marcina Turowskiego)^[2] i rzymskokatolickiej (pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny).

Historia

Pierwsze wzmianki o wsi pochodzą z 2. połowy XV wieku. Była ona wówczas własnością wielkiego księcia litewskiego. W 1486 roku miejscowość była już miasteczkiem. W 1490 roku Kazimierz IV Jagiellończyk założył w nim kościół. Do 1567 roku stanowił centrum administracyjne powiatu województwa wileńskiego Wielkiego Księstwa Litewskiego. Stanowił własność Łackich, Sapiehów, Frąckiewiczów. W 1682 roku (według innych źródeł^[jakich?] – w 1686) Frąckiewiczowie-Radzimińscy założyli w Żołudku klasztor karmelitów starych. W 1690 roku istniał klucz żołudecki – wielki majątek ziemski na obu brzegach Niemna z pańskim dworem, miasteczkiem, wsiami, ziemiami ornymi i lasami. Liczył on 226 domów i był jednym z największych majątków szlacheckich na Poniemniu. W lutym 1706 roku znajdowała się w nim kwatera główna króla szwedzkiego Karola XII. W XVIII wieku należał do Tyzenhauzów. W 1795 roku, w wyniku III rozbioru Rzeczypospolitej wszedł w skład Imperium Rosyjskiego. Stanowił centrum administracyjne włości powiatu lidzkiego guberni wileńskiej. Od 1835 roku w posiadaniu Uruskich. Ostatnimi właścicielami Żołudka byli książęta Czetwertyńscy, dla których w 1908 roku wzniósł Władysław Marconi pałac.

Po wojnie polsko-bolszewickiej w 1921 roku miasteczko i folwark Żołudek znalazły się w granicach II Rzeczypospolitej, w województwie nowogródzkim, w powiecie lidzkim, stając się siedzibą wiejskiej gminy Żołudek. Miasteczko liczyło wówczas 274 domy mieszkalne, zaś folwark – 14^[3]. Ostatnimi polskimi właścicielami byli Czetwertyńscy, w ich rękach dobra te pozostawały do 1939 roku. W wyniku sowieckiej napaści na Polskę, 19 września 1939 roku, Żołudek został zajęty przez Armię Czerwoną. Od 2 listopada 1939 roku w składzie Białoruskiej SRR. W 1940 roku otrzymał status osiedla typu miejskiego i stał się centrum administracyjnym rejonu. W czerwcu 1941 roku zajęty przez wojska niemieckie, 22 lipca włączony do dystryktu Lida w Komisariacie Generalnym Białoruś Komisariatu Rzeszy Wschód.

Podczas okupacji hitlerowskiej, w październiku 1941 roku Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 2000 osób. 9 maja 1942 roku Niemcy zlikwidowali getto, a Żydów zamordowali poza miastem^[4].

W 1944 roku ponownie zajęty przez wojska sowieckie i włączony do Białoruskiej SRR. Od 1962 roku w rejonie szczuczyńskim, centrum administracyjne sowietu osiedlowego. Od 1991 roku w granicach państwa Białoruś.

W czasie okupacji niemieckiej mieszkająca we wsi rodzina Zadarnowskich udzieliła pomocy Miriam (Maszy) Perewoskiej z d. Trocky, Lily Ganan z d. Perewoska. W 1964 roku Instytut Jad Waszem podjął decyzję o przyznaniu Irenie Zadarnowskiej, a w 2000 roku Stefanowi Zadarnowskiemu tytułu Sprawiedliwych wśród Narodów Świata^[5].

W Żołudku w 1786 urodził się Konstanty Tyzenhauz – polski hrabia, ornitolog, ziemianin, malarz, natomiast w 1836 Walery Antoni Wróblewski – polski działacz rewolucyjno-demokratyczny, dowódca w powstaniu styczniowym, generał Komuny Paryskiej.

Tu także znajduje się grób zmarłego w 1785 Antoniego Tyzenhauza – polskiego działacza społecznego i gospodarczego WKL.

Demografia

1861 – 581 os.
2. połowa ХІХ wieku – 674 os.
1897 – 1860 os^[6].
1909 – 1969 os.
Według spisu powszechnego z 1921 roku, miasteczko Żołudek zamieszkane było przez 1552 osoby, w tym 994 (64%) Polaków, 538 (35%) Żydów i 19 (1%) Białorusinów. Judaizm wyznawało 1053 mieszkańców miasteczka, katolicyzm – 467, prawosławie – 31. Jeden mieszkaniec był ewangelikiem. Z kolei folwark Żołudek zamieszkany był przez 242 osoby, w tym 238 Polaków i 4 Białorusinów. Katolicyzm wyznawało 204 jego mieszkańców, prawosławie – 21, a judaizm – 17^[3].
2006 – 1,5 tys. os.
2007 – 1,4 tys. os.
2008 – 1,4 tys. os.

Zabytki

Kościół pod wezwaniem Wniebowzięcia Matki Bożej z 1854 r., fundacji Hermancji Uruskiej
Pałac neobarokowy z 1908 roku zbudowany przez Włodzimierza Czetwertyńskiego według projektu architekta Władysława Marconiego. Pałac stanowi monumentalną dwukondygnacyjna budowlę nakrytą wysokim dachem mansardowym z lukarnami. Obecnie pałac, jak i zabudowania wokół niego pozostają opuszczone i niezagospodarowane, chyląc się stopniowo do ruiny. Zespół pałacowy położony jest na zachód od miejscowości.

Inne obiekty

Cerkiew pw. św. Marcina Turowskiego – dawny budynek szpitalny, zaadaptowany na świątynię w 1998 r., zmodernizowany w latach 2002–2008^[2].

Przypisy

↑ Численность населения по Республике Беларусь, областям и г. Минску (тысяч человек) на 1 января 2010 года. belstat.gov.by. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-09-18)]. (ros.).
↑ ^a ^b Храм святого преподобного Мартина Туровского г.п.Желудок. orthos.org. [dostęp 2021-02-16]. (ros.).
↑ ^a ^b Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych.. T. 7 cz. 1: Województwo nowogródzkie. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1923, s. 35. [dostęp 2010-06-18].
↑ Geoffrey P.G.P. Megargee Geoffrey P.G.P. (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part B, s. 1309 .
↑ „Ona była jak anioł. Nie z tego świata”. Historia Ireny Zadarnowskiej | Polscy Sprawiedliwi [online], sprawiedliwi.org.pl [dostęp 2021-11-27] .
↑ Napoleon Rouba: Przewodnik po Litwie i Białejrusi. Wilno, 1909 – Gdańsk, 1995. [dostęp 2010-06-18].

Linki zewnętrzne

Żołudek, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 827 .
Historia Żołudka
Żołudek w globus.tut.by
Żołudek w radzima.org
Żołudek w jewishgen.org (ang.)

[1] Численность населения по Республике Беларусь, областям и г. Минску (тысяч человек) на 1 января 2010 года. belstat.gov.by. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-09-18)]. (ros.).

[epa-2] Храм святого преподобного Мартина Туровского г.п.Желудок. orthos.org. [dostęp 2021-02-16]. (ros.).

[spis-3] Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych.. T. 7 cz. 1: Województwo nowogródzkie. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1923, s. 35. [dostęp 2010-06-18].

[4] Geoffrey P.G.P. Megargee Geoffrey P.G.P. (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part B, s. 1309 .

[5] „Ona była jak anioł. Nie z tego świata”. Historia Ireny Zadarnowskiej | Polscy Sprawiedliwi [online], sprawiedliwi.org.pl [dostęp 2021-11-27] .

[6] Napoleon Rouba: Przewodnik po Litwie i Białejrusi. Wilno, 1909 – Gdańsk, 1995. [dostęp 2010-06-18].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]