Język ogólnopolski: Różnice pomiędzy wersjami

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
drobne redakcyjne
dr. uzup.
Linia 22: Linia 22:
|opis =
|opis =
|wikisłownik =
|wikisłownik =
}}'''Język ogólnopolski'''{{Refn|grupa = uwaga|nazwa = nota1|W polskim piśmiennictwie językoznawczym pojawiają się również określenia: „'''polszczyzna standardowa'''”<ref name=bd>{{Cytuj |autor = [[Bogusław Dunaj]] |tytuł = De sermone polono Cracoviae exculto |data = 1989 |isbn = 9788301094102 |wydawca = Nakł. Uniwersytetu Jagiellońskiego |url = https://books.google.com/books?id=68NKAAAAYAAJ |s=134}}</ref>, „'''polszczyzna ogólna'''”<ref name=rh>{{Cytuj |tytuł = Roczniki humanistyczne |data = 1999 |url = https://books.google.com/books?id=x4ErAQAAIAAJ |s=65 |opis=t. 44, wyd. 6}}</ref>, „'''polszczyzna literacka'''”<ref name=rh />, „'''dialekt literacki'''”<ref name=bd />, „'''polszczyzna kulturalna'''”<ref name=mw />, „'''dialekt kulturalny'''”<ref name=ez>{{Cytuj |autor = Eugeniusz Zwierzchowski |tytuł = Z zagadnień współczesnych społeczeństw demokratycznych |data = 2006 |isbn = 9788389620156 |wydawca = Temida 2 |url = https://books.google.com/books?id=-q8UAQAAIAAJ |s=49}}</ref>, przy czym termin „[[język literacki]]” pokrywa się z „[[język ogólny|językiem ogólnym]]” tylko przy szerszym rozumieniu tego pierwszego oznaczenia<ref name=wa>{{Cytuj |autor = Włodzimierz Appel |tytuł = Literatura i nauka o języku |data = 1995 |wydawca = Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne |url = https://books.google.com/books?id=FKsZAQAAIAAJ |s=246}}</ref>. Również termin „[[język standardowy]]” bywał stosowany przez polskich językoznawców w innym znaczeniu<ref>{{cytuj|url=https://polonica.ijp.pan.pl/downloads/volumes/37/1.pdf|autor=[[Ewa Siatkowska]]|tytuł=Standaryzacja po kurpiowsku|czasopismo=Polonica|data=2017|issn=0137-9712|wolumin=37|s=5|doi=10.17651/polon.37.12}}</ref>.}} – [[język standardowy|standardowa]], kanoniczna [[Język polski#Odmiany|odmiana języka polskiego]], nauczana i promowana w szkołach oraz pełniąca funkcję języka administracji, mediów i literatury<ref name=mw>{{Cytuj |autor = Marcin Wągiel |tytuł = Fonematyka języka polskiego w ujęciu funkcjonalizmu aksjomatycznego |data = 2016 |isbn = 9788024449302 |wydawca = Uniwersytet Palackiego w Ołomuńcu |url = https://books.google.com/books?id=O7FEDAAAQBAJ |s=32}}</ref>, zwłaszcza w kontaktach publicznych<ref name=ez />. Używana jest na terenie całej Polski w szerokim spektrum domen życia publicznego i kulturalno-oświatowego<ref name=wa />. Od [[dialekt niestandardowy|dialektów obiegowych]] odróżnia ją szeroki zasięg geograficzny i wypracowanie funkcjonalne, a także istnienie formalnie prowadzonej [[kodyfikacja (językoznawstwo)|kodyfikacji]]<ref name="hk">{{cytuj|autor=Halina Karaś|rozdział=[http://www.dialektologia.uw.edu.pl/index.php?l1=podstawy-dialektologii&l2=dialekty-i-gwary-a-polszczyzna-mwr Dialekty i gwary ludowe a polszczyzna ogólna]|tytuł=Podstawy dialektologii|praca=Dialekty i gwary polskie|opublikowany=Zakład Historii Języka Polskiego i Dialektologii UW, Towarzystwo Kultury Języka|data dostępu=2019-09-07}}</ref>, zarówno w postaci normy użytkowej (potocznej), jak i wzorcowej<ref>{{Cytuj |s=17–28 |autor=Joanna Ginter |tytuł=Rola internetowych poradni językowych w procesie normalizacji pisowni polskiej |wydawca=Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego |miejsce=Gdańsk |data=2016 |isbn=978-83-7865-454-4}}</ref>. Język ogólnopolski stoi w opozycji tak do [[dialekty języka polskiego|dialektów terytorialnych]], jak i do [[socjolekt|odmian wyodrębnionych socjalnie]]<ref name=wa />, ciesząc się większym [[prestiż (socjolingwistyka)|prestiżem społecznym]] niż [[gwara|gwary wiejskie]]<ref>{{Cytuj |czasopismo = Język polski |wolumin=t. 88 |data = 2008 |wydawca = Wydawnictwo Drukarni Uniwersytetu Jagiellońskiego |url = https://books.google.com/books?id=EvAoAQAAIAAJ |s=215}}</ref><ref name=":0">{{Cytuj |autor = Guus Extra, Durk Gorter |tytuł = Multilingual Europe: Facts and Policies |data = 2008 |isbn = 978-3-11-020835-1 |wydawca = Walter de Gruyter |s = 114–115 |url = https://books.google.com/books?id=CkIjF7lZwgsC |język = en}}</ref>. Popularnie bywa określany mianem „poprawnej” polszczyzny, nie jest natomiast postrzegany jako dialekt<ref name=wtad />. W potocznym rozumieniu uchodzi za „czystą” formę języka polskiego, pozbawioną naleciałości gwarowych<ref name=wtad />.
}}'''Język ogólnopolski'''{{Refn|grupa = uwaga|nazwa = nota1|W polskim piśmiennictwie językoznawczym pojawiają się również określenia: „'''polszczyzna standardowa'''”<ref name=bd>{{Cytuj |autor = [[Bogusław Dunaj]] |tytuł = De sermone polono Cracoviae exculto |data = 1989 |isbn = 9788301094102 |wydawca = Nakł. Uniwersytetu Jagiellońskiego |url = https://books.google.com/books?id=68NKAAAAYAAJ |s=134}}</ref>, „'''polszczyzna ogólna'''”<ref name=rh>{{Cytuj |tytuł = Roczniki humanistyczne |data = 1999 |url = https://books.google.com/books?id=x4ErAQAAIAAJ |s=65 |opis=t. 44, wyd. 6}}</ref>, „'''polszczyzna literacka'''”<ref name=rh />, „'''dialekt literacki'''”<ref name=bd />, „'''polszczyzna kulturalna'''”<ref name=mw />, „'''dialekt kulturalny'''”<ref name=ez>{{Cytuj |autor = Eugeniusz Zwierzchowski |tytuł = Z zagadnień współczesnych społeczeństw demokratycznych |data = 2006 |isbn = 9788389620156 |wydawca = Temida 2 |url = https://books.google.com/books?id=-q8UAQAAIAAJ |s=49}}</ref>, przy czym termin „[[język literacki]]” pokrywa się z „[[język ogólny|językiem ogólnym]]” tylko przy szerszym rozumieniu tego pierwszego oznaczenia<ref name=wa>{{Cytuj |autor = Włodzimierz Appel |tytuł = Literatura i nauka o języku |data = 1995 |wydawca = Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne |url = https://books.google.com/books?id=FKsZAQAAIAAJ |s=246}}</ref>. Również termin „[[język standardowy]]” bywał stosowany przez polskich językoznawców w innym znaczeniu<ref>{{cytuj|url=https://polonica.ijp.pan.pl/downloads/volumes/37/1.pdf|autor=[[Ewa Siatkowska]]|tytuł=Standaryzacja po kurpiowsku|czasopismo=Polonica|data=2017|issn=0137-9712|wolumin=37|s=5|doi=10.17651/polon.37.12}}</ref>.}} – [[język standardowy|standardowa]], kanoniczna [[Język polski#Odmiany|odmiana języka polskiego]], nauczana i promowana w szkołach oraz pełniąca funkcję języka administracji, mediów i literatury<ref name=mw>{{Cytuj |autor = Marcin Wągiel |tytuł = Fonematyka języka polskiego w ujęciu funkcjonalizmu aksjomatycznego |data = 2016 |isbn = 9788024449302 |wydawca = Uniwersytet Palackiego w Ołomuńcu |url = https://books.google.com/books?id=O7FEDAAAQBAJ |s=32}}</ref>, zwłaszcza w kontaktach publicznych<ref name=ez />. Używana jest na terenie całej Polski w szerokim spektrum domen życia publicznego i kulturalno-oświatowego<ref name=wa />. Od [[dialekt niestandardowy|dialektów obiegowych]] odróżnia ją szeroki zasięg geograficzny i wypracowanie funkcjonalne, a także istnienie formalnie prowadzonej [[kodyfikacja (językoznawstwo)|kodyfikacji]]<ref name="hk">{{cytuj|autor=Halina Karaś|rozdział=[http://www.dialektologia.uw.edu.pl/index.php?l1=podstawy-dialektologii&l2=dialekty-i-gwary-a-polszczyzna-mwr Dialekty i gwary ludowe a polszczyzna ogólna]|tytuł=Podstawy dialektologii|praca=Dialekty i gwary polskie|opublikowany=Zakład Historii Języka Polskiego i Dialektologii UW, Towarzystwo Kultury Języka|data dostępu=2019-09-07}}</ref>, zarówno w postaci normy użytkowej (potocznej), jak i wzorcowej<ref>{{Cytuj |s=17–28 |autor=Joanna Ginter |tytuł=Rola internetowych poradni językowych w procesie normalizacji pisowni polskiej |wydawca=Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego |miejsce=Gdańsk |data=2016 |isbn=978-83-7865-454-4}}</ref>. Język ogólnopolski stoi w opozycji tak do [[dialekty języka polskiego|dialektów terytorialnych]], jak i do [[socjolekt|odmian wyodrębnionych socjalnie]]<ref name=wa />, ciesząc się większym [[prestiż (socjolingwistyka)|prestiżem społecznym]] niż [[gwara|gwary wiejskie]]<ref>{{Cytuj |czasopismo = Język polski |wolumin=t. 88 |data = 2008 |wydawca = Wydawnictwo Drukarni Uniwersytetu Jagiellońskiego |url = https://books.google.com/books?id=EvAoAQAAIAAJ |s=215}}</ref><ref name=":0">{{Cytuj |autor = Guus Extra, Durk Gorter |tytuł = Multilingual Europe: Facts and Policies |data = 2008 |isbn = 978-3-11-020835-1 |wydawca = Walter de Gruyter |s = 114–115 |url = https://books.google.com/books?id=CkIjF7lZwgsC |język = en}}</ref>. Popularnie bywa określany mianem „poprawnej” polszczyzny, nie jest natomiast postrzegany jako dialekt<ref name=wtad />. W potocznym rozumieniu uchodzi za „czystą” formę języka polskiego, pozbawioną naleciałości gwarowych<ref name=wtad /> lub przeciwstawną wobec dialektów<ref>{{Cytuj |autor = Krystyna Kułak |redaktor = Stanley D. Brunn, Roland Kehrein |tytuł = Linguistic Prescriptivism in Present-Day Poland: The Normative Attitudes of the Speakers of Polish |data = 2020 |data dostępu = 2020-05-26 |isbn = 978-3-030-02438-3 |miejsce = Cham |wydawca = Springer International Publishing |s = 2291–2309 |doi = 10.1007/978-3-030-02438-3_120 |url = https://doi.org/10.1007/978-3-030-02438-3_120 |język = en}}</ref>.


Polszczyzna standardowa nie jest bytem w pełni jednolitym, gdyż może przybierać różne formy ukształtowania stylistycznego, odpowiadające spełnianym przez nią funkcjom<ref name=hk />. Ponadto w kodyfikacji języka ogólnopolskiego wyróżnia się dwa warianty fonetyczne polszczyzny, jakimi są [[wymowa warszawska]] oraz [[wymowa krakowsko-poznańska]]<ref name=mw />. Standard ogólnopolski uformował się w wyniku długotrwałych procesów rozwojowych i świadomych działań, początkowo czerpiąc z zasobów gwarowych (najpierw wielkopolskiego i małopolskiego, później mazowieckiego i kresowego), ale ostatecznie wytwarzając również elementy niespotykane w dialektach lokalnych<ref name=hk />.
Polszczyzna standardowa nie jest bytem w pełni jednolitym, gdyż może przybierać różne formy ukształtowania stylistycznego, odpowiadające spełnianym przez nią funkcjom<ref name=hk />. Ponadto w kodyfikacji języka ogólnopolskiego wyróżnia się dwa warianty fonetyczne polszczyzny, jakimi są [[wymowa warszawska]] oraz [[wymowa krakowsko-poznańska]]<ref name=mw />. Standard ogólnopolski uformował się w wyniku długotrwałych procesów rozwojowych i świadomych działań, początkowo czerpiąc z zasobów gwarowych (najpierw wielkopolskiego i małopolskiego, później mazowieckiego i kresowego), ale ostatecznie wytwarzając również elementy niespotykane w dialektach lokalnych<ref name=hk />.

Wersja z 22:10, 26 maj 2020

Język ogólnopolski
Obszar

Polska

Pismo/alfabet

łacińskie

Klasyfikacja genetyczna
Status oficjalny
Organ regulujący Rada Języka Polskiego
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Język ogólnopolski[a] – standardowa, kanoniczna odmiana języka polskiego, nauczana i promowana w szkołach oraz pełniąca funkcję języka administracji, mediów i literatury[3], zwłaszcza w kontaktach publicznych[4]. Używana jest na terenie całej Polski w szerokim spektrum domen życia publicznego i kulturalno-oświatowego[5]. Od dialektów obiegowych odróżnia ją szeroki zasięg geograficzny i wypracowanie funkcjonalne, a także istnienie formalnie prowadzonej kodyfikacji[7], zarówno w postaci normy użytkowej (potocznej), jak i wzorcowej[8]. Język ogólnopolski stoi w opozycji tak do dialektów terytorialnych, jak i do odmian wyodrębnionych socjalnie[5], ciesząc się większym prestiżem społecznym niż gwary wiejskie[9][10]. Popularnie bywa określany mianem „poprawnej” polszczyzny, nie jest natomiast postrzegany jako dialekt[11]. W potocznym rozumieniu uchodzi za „czystą” formę języka polskiego, pozbawioną naleciałości gwarowych[11] lub przeciwstawną wobec dialektów[12].

Polszczyzna standardowa nie jest bytem w pełni jednolitym, gdyż może przybierać różne formy ukształtowania stylistycznego, odpowiadające spełnianym przez nią funkcjom[7]. Ponadto w kodyfikacji języka ogólnopolskiego wyróżnia się dwa warianty fonetyczne polszczyzny, jakimi są wymowa warszawska oraz wymowa krakowsko-poznańska[3]. Standard ogólnopolski uformował się w wyniku długotrwałych procesów rozwojowych i świadomych działań, początkowo czerpiąc z zasobów gwarowych (najpierw wielkopolskiego i małopolskiego, później mazowieckiego i kresowego), ale ostatecznie wytwarzając również elementy niespotykane w dialektach lokalnych[7].

Współcześnie język ogólnopolski zdecydowanie dominuje w polskiej praktyce komunikacyjnej, będąc stosowanym we wszystkich kontekstach językowych na terenie Polski[13]. Wśród pokolenia młodego i średniego upowszechniły się formy polszczyzny zbliżone do języka standardowego, gwary tradycyjne zaś zachowały się w społeczeństwach wiejskich[11] i małomiasteczkowych[13]. Na ten szczególny stan języka polskiego wpłynęły masowe migracje ludności[14] i powojenne dążności do rugowania różnic dialektalnych, a także wprowadzenie polszczyzny standardowej jako języka nauczania, które przyczyniło się do jej ekspansji[13]. Ponadto, w związku z przeświadczeniem o zachodzącej degradacji mowy, w Polsce panują zadomowione postawy purystyczne i preskryptywistyczne, nastawione na homogenizację polszczyzny i lingwistyczną waloryzację języka standardowego[15][16]. Stanisław Dubisz sugeruje, że zachowane różnice regionalne będą ulegały zanikowi, a triada „język standardowy – kody mieszane – gwary ludowe” zostanie ostatecznie zastąpiona przez podział „język standardowy – kody mieszane”[10].

Zobacz też

Uwagi

  1. ↑ W polskim piśmiennictwie językoznawczym pojawiają się również określenia: „polszczyzna standardowa”[1], „polszczyzna ogólna”[2], „polszczyzna literacka”[2], „dialekt literacki”[1], „polszczyzna kulturalna”[3], „dialekt kulturalny”[4], przy czym termin „język literacki” pokrywa się z „językiem ogólnym” tylko przy szerszym rozumieniu tego pierwszego oznaczenia[5]. Również termin „język standardowy” bywał stosowany przez polskich językoznawców w innym znaczeniu[6].

Przypisy

  1. ↑ a b Bogusław Dunaj, De sermone polono Cracoviae exculto, Nakł. Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1989, s. 134, ISBN 978-83-01-09410-2.
  2. ↑ a b Roczniki humanistyczne [online], t. 44, wyd. 6, 1999, s. 65.
  3. ↑ a b c Marcin Wągiel, Fonematyka języka polskiego w ujęciu funkcjonalizmu aksjomatycznego, Uniwersytet Palackiego w Ołomuńcu, 2016, s. 32, ISBN 978-80-244-4930-2.
  4. ↑ a b Eugeniusz Zwierzchowski, Z zagadnień współczesnych społeczeństw demokratycznych, Temida 2, 2006, s. 49, ISBN 978-83-89620-15-6.
  5. ↑ a b c Włodzimierz Appel, Literatura i nauka o języku, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1995, s. 246.
  6. ↑ Ewa Siatkowska, Standaryzacja po kurpiowsku, „Polonica”, 37, 2017, s. 5, DOI: 10.17651/polon.37.12, ISSN 0137-9712.
  7. ↑ a b c Dialekty i gwary ludowe a polszczyzna ogólna, [w:] Halina Karaś, Podstawy dialektologii, [w:] Dialekty i gwary polskie, Zakład Historii Języka Polskiego i Dialektologii UW, Towarzystwo Kultury Języka [dostęp 2019-09-07].
  8. ↑ Joanna Ginter, Rola internetowych poradni językowych w procesie normalizacji pisowni polskiej, Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2016, s. 17–28, ISBN 978-83-7865-454-4.
  9. ↑ „Język polski”, t. 88, Wydawnictwo Drukarni Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2008, s. 215.
  10. ↑ a b Guus Extra, Durk Gorter, Multilingual Europe: Facts and Policies, Walter de Gruyter, 2008, s. 114–115, ISBN 978-3-11-020835-1 (ang.).
  11. ↑ a b c Witold Tulasiewicz, Anthony Adams (red.), Teaching the Mother Tongue in a Multilingual Europe, A&C Black, 2005, s. 166, ISBN 978-0-8264-7027-0 (ang.).
  12. ↑ Krystyna Kułak, Linguistic Prescriptivism in Present-Day Poland: The Normative Attitudes of the Speakers of Polish, Stanley D. Brunn, Roland Kehrein (red.), Cham: Springer International Publishing, 2020, s. 2291–2309, DOI: 10.1007/978-3-030-02438-3_120, ISBN 978-3-030-02438-3 [dostęp 2020-05-26] (ang.).
  13. ↑ a b c Przegląd zachodni, t. 58, wyd. 3–4, Instytut Zachodni., 2002, s. 16.
  14. ↑ Oscar E. Swan: A grammar of contemporary Polish. Bloomington, Ind.: Slavica, 2002, s. 5. ISBN 0-89357-296-9. OCLC 50064627. (ang.).
  15. ↑ Ernst Håkon Jahr, Sociolinguistics in Norway, Mouton de Gruyter, 1995, s. 141 (ang.).
  16. ↑ Miklós Kontra (red.), Special issue book reviews, „Multilingua”, 19 (1–2), Language contact in East-Central Europe, Mouton Publishers, 2000, s. 193, ISSN 1613-3684 (ang.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Język_ogólnopolski&oldid=59913665”