Kukułka plamista
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Klad | |
| Klad | |
| Klasa | |
| Klad | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Podrodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
kukułka plamista |
| Nazwa systematyczna | |
| {{{nazwa łacińska}}} (L.) Soó {{{cytat}}} | |
Kukułka plamista, storczyk plamisty, stoplamek plamisty (Dactylorhiza maculata (L.) Soó) – gatunek rośliny z rodziny storczykowatych (Orchidaceae). Występuje tylko w Europie, od Wysp Brytyjskich po europejską część Rosji. Brak go w Norwegii oraz w południowo-wschodniej części Europy[2]. W Polsce występuje dość często na terenie całego kraju[3].
Morfologia
- Łodyga
- Pełna, wzniesiona, soczysta, gruba, o wysokości do 70 cm[3].
- Liście
- Wąskolancetowate, najszersze poniżej dolnej połowy. Na łodydze jest ich zwykle 3–5 i są stromo wzniesione do góry. Mają wyraźne czerwobrunatne plamki, co znalazło swój oddźwięk w nazwie tego gatunku. Najwyższy liść łodygowy ma długość 1,5–4,5 jest podobny do przysadki i nie sięga do podstawy kwiatostanu. Przysadki są lancetowate i zmniejszające się ku górze kwiatostanu[4].
- Bulwa
- Podwójna, pocięta głęboko na wąskie odcinki.
- Kwiaty
- Zebrane w kłos, głównie w kolorze różowym/fioletowym, czasami też w białym. Kłos początkowo jest szerokostożkowaty, potem walcowaty. Ma długość 3–5 cm i składa się z 8–25 kwiatów[4]. Boczne listki okwiatu są podniesione do góry, środkowa klapa warżki jest znacznie węższa od klap bocznych[5]. Warżka ma długość 5–10 mm i posiada wyraźny ciemnoczerwony rysunek. Ostroga znacznie krótsza od zalążni. Zalążnia skręcona i czerwono nabiegła, prętosłup jasnoróżowy[3].
- Owoc
- Torebka zawierająca bardzo liczne i bardzo drobne nasiona.
- Gatunki podobne
- Kukułka Fuchsa (Dactylorhiza fuchsii). Jest większa, jej warżka jest głębiej 3-łatkowa, ostroga grubsza, rysunek warżki bardziej bogaty, plamki na liściach mniej wybitne[4].
-
Morfologia -
Kwiatostan -
Budowa kwiatu -
Owoce
Biologia i ekologia
Bylina, geofit. Kwitnie od maja do lipca. Jest owadopylna. Kwiaty zwodnicze – imitują kwiaty roślin owadopylnych, nie oferują jednak owadom nektaru. Nasiona nie zawierają żadnych substancji odżywczych i ich kiełkowanie i dalszy rozwój jest uzależniony od grzybni, której strzępki znajdują się już w nasionach. Grzybnia rozrastając się wewnątrz tkanek rośliny dostarcza jej substancji odżywczych[4].
Rośnie na mokrych łąkach, na torfowiskach niskich i przejściowych, a także w zbiorowiskach lasów łęgowych. Zasiedla miejsca otwarte lub umiarkowanie zacienione[6]. W górach występuje po regiel dolny[3].
Liczba chromosomów 2n = 80[4].
Zmienność
Gatunek zróżnicowany na 10 podgatunków[7]:
- Dactylorhiza maculata subsp. battandieri (Raynaud) H.Baumann & Künkele – występuje w północnej Algierii
- Dactylorhiza maculata subsp. caramulensis Verm. – rośnie w Portugalii, Hiszpanii i Francji
- Dactylorhiza maculata subsp. elodes (Griseb.) Soó – występuje w Europie
- Dactylorhiza maculata subsp. ericetorum (E.F.Linton) P.F.Hunt & Summerh. – rośnie w zachodniej Europie
- Dactylorhiza maculata subsp. islandica (Á.Löve & D.Löve) Soó – występuje na Islandii
- Dactylorhiza maculata subsp. maculata – rośnie w całym zasięgu gatunku
- Dactylorhiza maculata subsp. podesta (Landwehr) Kreutz – występuje w Holandii
- Dactylorhiza maculata subsp. savogiensis (D.Tyteca & Gathoye) Kreutz – rośnie w Pirenejach i Alpach
- Dactylorhiza maculata subsp. schurii (Klinge) Soó – występuje w Karpatach ukraińskich i rumuńskich
- Dactylorhiza maculata subsp. transsilvanica (Schur) Soó – rośnie w południowo-wschodniej Europie
Zagrożenia i ochrona
Od 2014 roku roślina jest objęta w Polsce częściową ochroną gatunkową[8]. W latach 1983–2014 gatunek znajdował się pod ochroną ścisłą[9]. W opracowaniu Czerwona lista roślin i grzybów Polski kukułka plamista jest umieszczona w grupie gatunków narażonych na wyginięcie (kategoria zagrożenia V)[10]. Zagrożeniem dla gatunku jest zanikanie siedlisk powodowane przez osuszanie terenów podmokłych, regulację rzek oraz wskutek wycinania lasów łęgowych i zarastania torfowisk i łąk przez trzcinę lub roślinność krzewiastą[3]. Występuje w większości parków narodowych i w licznych rezerwatach przyrody na terenie całej Polski[6].
Przypisy
- ↑ Stevens P.F: Angiosperm Phylogeny Website. 2001–. [dostęp 2010-08-03]. (ang.).
- ↑ a b Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2011-03-15].
- ↑ a b c d e Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
- ↑ a b c d e Helmut Baumann: Storczyki Europy i obszarów sąsiednich. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010. ISBN 978-83-7073-698-9.
- ↑ Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
- ↑ a b Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Wyd. II. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2006, seria: Flora Polski. ISBN 83-7073-444-8.
- ↑ Dactylorhiza maculata. [w:] eMonocot [on-line]. [dostęp 2013-11-27].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 30 kwietnia 1983 r. w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony roślin (Dz.U. z 1983 r. nr 27, poz. 134).
- ↑ Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.