Baubo
| bóstwo śmiechu, swawoli, obsceniczności | |
 Terakotowa figurka Baubo (z wykopalisk w Priene) | |
| Inne imiona |
Iambe |
|---|---|
| Występowanie | |
| Teren kultu | |
Baubo, także Iambe (stgr. Βαυβώ Baubṓ, Ἰάμβη Iámbē) – postać z mitologii greckiej, uosobienie kobiecego demona seksualności i płodności.
Charakter i pochodzenie[edytuj | edytuj kod]
Jej charakter jako bóstwa wciąż pozostaje sporny i niejasny; niektórzy badacze ją uznają za rodzaj demona z nocnego orszaku Hekate, podobnego do przerażających istot Mormo, Gello, Gorgo[1]. Pojawia się w mitach wczesnoorfickich, łączona z postacią Iambe z hymnów homeryckich. Zazwyczaj uważana za bóstwo śmiechu i obscenicznej swawoli, często wyobrażane jako bezgłowe (w postaci tzw. gastrokefalicznej), ale z wyraźnie zaznaczonymi szczegółami anatomii kobiecej.
W wersji przekazanej za pośrednictwem pism Ojców Kościoła (Klemens Aleksandryjski, Euzebiusz, Arnobiusz), miała być mieszkanką Eleuzyny, małżonką Dysaulesa oraz matką Protonoe i Misy (Nise) oraz Triptolemosa i Eubuleusa[2]. Występuje w micie o Persefonie i Demeter, goszcząc poszukującą córki Demeter z małym Iakchosem, i skutecznie ją pocieszając poprzez swe rubaszne zachowanie i taneczne obnażanie się przed pogrążoną w smutku boginią[a]. Dzięki temu miała ocalić świat od klęski głodu wynikłej wskutek pozbawienia ziemi płodności przez zrozpaczoną Demeter. Sama czynność obnażania się mogła dać początek obrzędowemu zwyczajowi misteriów eleuzyjskich o charakterze apotropaicznym[3].
Niewątpliwe jest kojarzenie Baubo z elementem płciowym, prowadzące badaczy do domniemania, iż mogła być ona żeńskim składnikiem pary Baubo-Baubon (na podobieństwo Iambe-Iambos), przy czym Baubon miałby być uosobieniem narządu męskiego. Asocjację tę potwierdzałoby użycie tego pojęcia w takim właśnie znaczeniu przez Herondasa w jednym z jego mimijambów (VI, 19 – Przyjaciółki, Φιλιάζουσαι), gdzie pomiędzy kobietami mowa o „szkarłatnym baubonie” (κόκκινος βαυβών)[4]. Jako zwykły symbol seksualny Baubo jest w tym przypadku uosobieniem sromu (vulva), stanowiąc jaskrawy wyraz pozytywnej oraz negatywnej siły macierzyńskiej, mającej swój odpowiednik w życiodajnym fallusie, obecnym w sakralizacji świata egejsko-anatolijskiego aż po deltę Nilu (np. w postaci egipskiego Besa-Akephalosa)[5].
Na uwagę zasługuje ewolucja tego bóstwa od kobiecego demona trwogi z orszaku Hekate do jego całkiem odmiennej postaci z tradycji późnoorfickiej[6].
Ikonografia[edytuj | edytuj kod]
Szczególnie liczne jej figurki terakotowe z okresu hellenistycznego odnaleziono podczas wykopalisk w małoazjatyckim Priene – niektóre z niesionym na głowie koszykiem owoców symbolizującym płodność[7]. Zazwyczaj przedstawiana była wówczas jako naga kobieta eksponująca rozmaicie swe genitalia. Kult jej znacznie wcześniej bezspornie stwierdzono na Paros, poświadczony tam przez inskrypcję wotywną, w której Baubo wymieniona jest wraz z innymi postaciami kręgu eleuzyńskiego (Herą, Demeter Tesmoforos, Korą i Zeusem Eubuleusem)[8]. Znane jest również italskie figuralne jej przedstawienie w postaci nagiej kobiety obscenicznie jadącej na świni jako typ dea impudica[9].
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ W szczegółowym przekazie: kiedy bogini odmówiła pokrzepiającej polewki, Baubo w odruchu niezadowolenia (bądź w chęci rozbawienia) uniosła szaty obnażając się, dla czego rozweselony Iakchos wyraził aplauz, a udobruchana tym bogini spożyła przygotowaną dla niej polewkę (P. Grimal: Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, dz. cyt.)
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Der Kleine Pauly, dz. cyt., kol. 843, 49-53.
- ↑ P. Grimal: Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, dz. cyt.
- ↑ Der Kleine Pauly, dz. cyt., kol. 843, 21-32.
- ↑ Herondas: Mimy. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 1988, s. 62.
- ↑ Der Kleine Pauly, dz. cyt., kol. 845, 10-14.
- ↑ Der Kleine Pauly, dz. cyt., kol. 843, 53-57.
- ↑ Por. F. Rumscheid: Die figürlichen Terrakotten von Priene, dz. cyt., tab. 29, 30.
- ↑ Der Kleine Pauly, dz. cyt., kol. 844, 13-17.
- ↑ O. Kern: Baubo 1 w Paulys Realencyclopädie…, dz. cyt.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Wolfgang Fauth: Baubo w Der Kleine Pauly. T. 1. Stuttgart: A. Druckenmüller, 1964, kol. 843–845
- Fritz Graf: Baubo w Der Neue Pauly. T. 2. Stuttgart: J.B. Metzler, 1997, kol. 499
- Otto Kern: Baubo 1 w Paulys Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft. T. 3/1. Stuttgart: J.B. Metzler, 1897, kol. 150-151
- Pierre Grimal: Słownik mitologii greckiej i rzymskiej. Wrocław: Ossolineum, 1997, ISBN 83-0404-389-0, s. 53
- Frank Rumscheid: Die figürlichen Terrakotten von Priene. Fundkontexte, Ikonographie und Funktion in Wohnhäusern und Heiligtümern im Licht antiker Parallelbefunde. Wiesbaden: L. Reichert Verlag, 2006, ISBN 978-3-89500-484-1
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- «Baubo» w Enciclopedia Treccani (wł.) [dostęp 2021-01-04]
- Aaron J. Atsma: Agricultural Gods na stronie mitologii greckiej Theoi (ang.) [dostęp 2013-08-16]
Literatura tematu[edytuj | edytuj kod]
- Georges Devereux: Baubo. Die mythische Vulva. Frankfurt am Main: Syndikat, 1985, ISBN 3-434-46063-2
- Maurice Olender: Aspect de Baubô. „Revue de l'histoire des religions”, 202 (1985), s. 3-55
- Monika Gsell: Die Bedeutung der Baubo. W: Kulturgeschichtliche Studien zur Repräsentation des weiblichen. Frankfurt am Main/Basel: Genitales. Stroemfeld, 2001, ISBN 3-86109-147-X
- Winifred Milius Lubell: The Metamorphosis of Baubo. Nashville: Vanderbilt University Press, 1994