Bertram (roślina)
 Anacyclus pyrethrum | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Rodzaj |
bertram | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Anacyclus L. Sp. Pl. 892. 1 Mai 1753 | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
| Synonimy | |||
| |||
Bertram, pierściennik (Anacyclus L.) – rodzaj roślin z rodziny astrowatych. Obejmuje 9 gatunków. Rośliny te występują na obszarze śródziemnomorskim od wysp Makaronezji po Kaukaz oraz w zachodniej Europie[4]. Zasiedlają suche siedliska na piaszczystych pustyniach, skaliste zbocza, siedliska zaburzone – przydroża i wadi[5].
Uprawiane są jako rośliny ozdobne[6], także w Polsce[7]. Cztery gatunki przejściowo dziczeją i we florze polskiej mają status efemerofitów: bertram pinezkowaty A. clavatus, lekarski A. officinarum (≡A. pyrethrum), promienisty A. radiatus i walencki A. valentinus[8].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
- Pokrój
- Rośliny jednoroczne, tylko A. pyrethrum to bylina[5]. Pędy ścielące się lub wzniesione, ale z reguły niskie, nie przekraczające 30 cm wysokości[6].
- Liście
- Skrętoległe, u części gatunków tylko odziomkowe, u innych też rozmieszczone wzdłuż łodygi[6]. Ogonkowe, czasem z ogonkiem zredukowanym i niewyróżnialnym[5]. Blaszki 2- i 3-krotnie pierzasto podzielone na wąskie łatki[6]. Nagie lub owłosione, cienkie lub mięsiste (A. linearilobus)[5].
- Kwiaty
- Zebrane w koszyczki wyrastające pojedynczo na szczytach nierozgałęzionych lub słabo rozgałęzionych pędów. Tylko u A. monanthos koszyczków bywa więcej i są skupione z powodu gęsto rozgałęziającego się pędu. Okrywy są półkuliste, pokryte listkami brązowymi lub zielono-brązowymi. Dno koszyczka jest płaskie lub słabo wypukłe, z łuszczynkami wspierającymi poszczególne kwiaty rurkowe. Kwiaty języczkowe na brzegu koszyczka są zwykle żeńskie (u A. monanthos i A. homogamos są obupłciowe), a rurkowe są obupłciowe. Kwiaty języczkowe są zwykle białe lub białe od góry i w różnym stopniu purpurowo nabiegłe od spodu. Tylko u A. radiatus kwiaty te są żółte, tak jak kwiaty rurkowe wewnątrz koszyczka u wszystkich gatunków[5].
- Owoce
- Spłaszczone niełupki. Puch kielichowy nieobecny lub zredukowany do łuskowatej korony wieńczącej owoc[6].
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
- Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)
Angiosperm Phylogeny Website adaptuje podział na podrodziny astrowatych (Asteraceae) opracowany przez Panero i Funk w 2002[9], z późniejszymi uzupełnieniami[10]. Zgodnie z tym ujęciem rodzaj Anacyclus należy do plemienia Anthemideae Cass., podrodziny Asteroideae (Juss.) Chev.[2]
Zaliczane tu trzy gatunki z wschodniej części basenu Morza Śródziemnego (A. anatolicus, A. latealatus i A. nigellifolius) w wyniku analiz filogenetycznych przeklasyfikowane zostały do rodzaju Cota[11].
- Wykaz gatunków[4]
- Anacyclus × bethuriae Rivas Goday & Borja
- Anacyclus ciliatus Trautv.
- Anacyclus clavatus (Desf.) Pers. – bertram pinezkowaty
- Anacyclus homogamos (Maire) Humphries
- Anacyclus inconstans Pomel
- Anacyclus linearilobus Boiss. & Reut.
- Anacyclus × malvesiensis J.L.Lozano
- Anacyclus maroccanus Ball
- Anacyclus monanthos (L.) Thell.
- Anacyclus pyrethrum (L.) Lag. – bertram lekarski[8], b. marunowaty[7]
- Anacyclus radiatus Loisel. – bertram promienisty
- Anacyclus × valentinus L. – bertram walencki
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
- ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2022-04-18].
- ↑ a b c Anacyclus L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-04-18].
- ↑ a b c d e Christopher John Humphries, A revision of the genus Anacyclus L. (Compositae : Anthemideae), „Bull Br. Mus. nat. Hist. (Boi.)”, 7 (3), 1979, s. 83-142 [dostęp 2023-10-05].
- ↑ a b c d e Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 370. ISBN 0-333-74890-5.
- ↑ a b Gawryś Wiesław: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina Botanica, 2008, s. 23. ISBN 978-83-925110-5-2.
- ↑ a b Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 32, ISBN 978-83-62975-45-7.
- ↑ Panero J.L., Funk V.A.. Toward a phylogenetic subfamilial classification for the Compositae (Asteraceae). „Proceedings of the Biological Society of Washington”. 115 (4), s. 909–922, 2002. Biological Society of Washington.
- ↑ B. Baldwin, J.M. Bonifacino, T. Eriksson, V. A. Funk, C.A. Mannheimer, B. Nordenstam, N. Roque, I. Ventosa: Compositeae classification. Smithsonian National Museum of Natural History. [dostęp 2010-05-24]. (ang.).
- ↑ Vitales D. i inni, A new circumscription of the Mediterranean genus Anacyclus (Anthemideae, Asteraceae) based on plastid and nuclear DNA markers, „Phytotaxa”, 349 (9), 2018, s. 9, DOI: 10.11646/phytotaxa.349.1.1 [dostęp 2023-10-05].