Cetno i licho

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Cetno i licho – prosta gra losowa o pochodzeniu staroeuropejskim.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Fafernuchy, kurpiowskie ciastka, którymi gra się w cetno i licho

Grecy znali tę grę pod nazwą artiazein[1], a Rzymianie – ludere par impar[2]. Gracze mieli za zadanie zgadnąć, czy liczba przedmiotów, o które się gra[3], jest parzysta (czetno, cetno[4][5], cet[6][7][8], cot[9] lub čet[10]), czy nieparzysta (licho lub liszka[11][12][13]). Dawniej słowo cetno oznaczało równą liczbę[14][15]. Licho oznacza tu coś nie do pary[16][17], nieszczęście albo diabła[3][18][19][20][21]. Grano m.in. o białe i czarne pionki lub za pomocą linii narysowanych w popiele czy piasku. Gra miała wówczas podtekst religijny i odnosiła się do przywoływania rodzanic[22].

Grano z użyciem małych przedmiotów: kamyków, orzechów, ziaren[23]. Wykorzystywano również pieniądze[24]. Gra mogła przyjąć formę zakładu lub wróżby: cetno przepowiadało pomyślność, licho niepowodzenie[23].

Gra była powszechna do XX wieku[25]. Współcześnie występuje w regionie kurpiowskiej Puszczy Zielonej i Białej[26]. Gra się w nią za pomocą fafernuchów chowanych w dłoniach[27]. Gdy współzawodnik udzielił błędnej odpowiedzi, musiał oddać swoje ciastka[28][29].

W tekstach kultury[edytuj | edytuj kod]

Nazwę gry wykorzystano w tytułach książek[6][30]. Odwołanie do gry pojawia się w wypowiedzi czarodzieja Istredda w opowiadaniu Okruch lodu w tomie Miecz przeznaczenia autorstwa Andrzeja Sapkowskiego[31]. Wspomina ją również Maria Dąbrowska w opowiadaniach Boże Narodzenie oraz Uśmiech dzieciństwa[8][32]. W cetno i licho grają roboty z opowiadania Stanisława Lema Podróż jedenasta[33].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ A Dictionary of Greek and Roman Antiquities (1890), ARTIAZEIN [online], www.perseus.tufts.edu [dostęp 2022-07-19].
  2. ↑ A Dictionary of Greek and Roman Antiquities (1890), PA´CTIO, PA´CTIO, PAR IMPAR LUDERE [online], www.perseus.tufts.edu [dostęp 2022-07-19].
  3. ↑ a b Cetno–licho [online], www.gutenberg.czyz.org [dostęp 2022-07-19].
  4. ↑ Samuel Bogumił Linde, Słownik języka polskiego, t. 1, cz. 1: A–F, 1808 [dostęp 2022-07-19] (pol.).
  5. ↑ Andrzej Bańkowski, Etymologiczny słownik języka polskiego, t. 1: A–K, Warszawa 2000.
  6. ↑ a b Józef Ignacy Kraszewski, Cet czy licho. Powieść historyczna z końca wieku XVII, Warszawa 1978.
  7. ↑ Nowa księga przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich, t. 1: A–J, 1969.
  8. ↑ a b cetno – Wielki słownik W. Doroszewskiego PWN [online], sjp.pwn.pl [dostęp 2022-07-19] (pol.).
  9. ↑ Dorota Krystyna Rembiszewska, Janusz Siatkowski, Nawiązania czy pożyczki na pograniczu polsko-wschodniosłowiańskim? Cz. IV, „Rocznik Slawistyczny”, 69, 2020, s. 69–119.
  10. ↑ Václav Blažek, Numerals. Comparative-etymological analyses of numeral systems and their implications: Saharan, Nubian, Egyptian, Berber, Kartvelian, Uralic, Altaic and Indo-European languages, wyd. 1, [Brno]: Masarykova univerzita Brně, 1999, ISBN 80-210-2070-9, OCLC 42095722 [dostęp 2022-07-19].
  11. ↑ Anna Piotrowicz, Słownictwo i frazeologia życia towarzyskiego w polskiej leksykografii XX wieku, Poznań: Wyd. Naukowe UAM, 2004, ISBN 83-232-1378-X, OCLC 56775074 [dostęp 2022-07-19].
  12. ↑ Irena Maryniakowa, Dawna leksyka Ciechanowca i okolicznych wsi, „Acta Baltico-Slavica”, 36, 2012, s. 147–215.
  13. ↑ Wincenty Pol, Dzieła poetyckie Wincentego Pola T. II obejmujący 1. Pamiętniki J. M. pana B. Winnickiego, 2. Mohort, 3. Słowo a sława, 4. Stryjanka, 1904 [dostęp 2022-07-19] (pol.).
  14. ↑ Piotr Gąsiorowski, Language Evolution: The Name of the Game: Jakobson Reads Vasmer [online], Language Evolution, 21 września 2014 [dostęp 2022-07-19].
  15. ↑ Magdalena Wójtowicz, Liczby a sacrum w folklorze polskim, Jan Adamowski, Mariola Tymochowicz (red.), „Archiwum Etnograficzne”, 60: Sacrum w kulturze tradycyjnej i współczesnej, 2016, s. 43–54.
  16. ↑ Licho [online], Demony Słowiańskie, 25 sierpnia 2016 [dostęp 2022-07-19] (pol.).
  17. ↑ Słownik polszczyzny XVI wieku – licho [online], spxvi.edu.pl [dostęp 2022-07-19].
  18. ↑ Pierre Danet, Nouveau grand dictionnaire ... francois, latin & polonois, enrichi des mellieurs françons [sic] de parler. Avec des notes de critique & de grammaire sur ces trois langues, t. 2, 1745.
  19. ↑ Zygmunt Gloger, Encyklopedia staropolska/Licho [online], pl.wikisource.org [dostęp 2022-07-19] (pol.).
  20. ↑ Этимология и история слов русского языка [online], etymolog.ruslang.ru [dostęp 2022-07-19].
  21. ↑ Józef Kajetan Trojański, Ausführliches polnisch-deutsches Handwörterbuch zum Gebrauche für Deutsche und Polen. Nebst einem Anhange, das Verzeichniß unregelmäßiger Formen enthaltend, 1835.
  22. ↑ Aleksander Brückner, Mitologia słowiańska, 1918.
  23. ↑ a b CETNO i LICHO | Narodowe Centrum Kultury [online], | Narodowe Centrum Kultury [dostęp 2022-07-19] (pol.).
  24. ↑ LICHO NIE ŚPI – FRAGMENTY ETNOGRAFICZNE ODC. 9 [online], www.uni.lodz.pl [dostęp 2022-07-19] (pol.).
  25. ↑ Magdalena Wójtowicz, Cetno i licho, czyli o opozycji PARZYSTE – NIEPARZYSTE W folklorze polskim, [w:] Marzena Badach, Katarzyna Smyk (red.), Opozycje jako kategoria kulturowa, wyd. 1, t. 1, Lublin 2016, s. 75–89.
  26. ↑ Iwona Choroszewska-Zyśk (red.), Encyklopedia kurpiowska. Fakty i ciekawostki, Ostrołęka: Związek Kurpiów, 2021, ISBN 978-83-963465-0-6, OCLC 1334037878 [dostęp 2022-07-17].
  27. ↑ Adam Chętnik, Pożywienie Kurpiów. Jadło i napoje zwykłe, obrzędowe i głodowe, Polska Akademia Umiejętności, 1936 [dostęp 2022-07-17].
  28. ↑ Maria Weronika Kmoch, Zima na Kurpiach Zielonych: Adwent, Boże Narodzenie, sylwester, nowy rok, zapusty [online] [dostęp 2022-07-19].
  29. ↑ Rey smakuje tradycyjnej kuchni kurpiowskiej [Dzień Dobry TVN]. [dostęp 2022-07-17].
  30. ↑ Stefan Żółkiewski, Cetno i licho. Szkice 1938–1980, Książka i Wiedza, 1983.
  31. ↑ Andrzej Sapkowski, Wiedźmin. Miecz przeznaczenia, Warszawa: Wyd. superNOWA, 2011, ISBN 978-83-7578-029-1, OCLC 840070016 [dostęp 2022-07-19].
  32. ↑ cetno – Dobry słownik języka polskiego i poradnia językowa [online], DobrySłownik.pl [dostęp 2022-07-19] (pol.).
  33. ↑ Podróż jedenasta, w: Stanisław Lem, Dzienniki gwiazdowe, Wydawnictwo Literackie, 2022, s. 56
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Cetno_i_licho&oldid=70990013”