Cienik kędzierzawy
 Cienik kędzierzawy na granitowej skale. Obok Umbilicaria sp. i przylepka strzępiasta | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
cienik kędzierzawy |
| Nazwa systematyczna | |
| Pseudephebe pubescens (L.) M. Choisy Icon. Lich. Univ. 2: sine pag. (1930) | |
Cienik kędzierzawy, tarczownica kędzierzawa, nibygąszczyk kędzierzawy (Pseudephebe pubescens (L.) M. Choisy) – gatunek grzybów z rodziny tarczownicowatych (Parmeliaceae)[1]. Ze względu na symbiozę z glonami zaliczany jest do porostów[2].
Systematyka i nazewnictwo[edytuj | edytuj kod]
Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Pseudephebe, Parmeliaceae, Lecanorales, Lecanoromycetidae, Lecanoromycetes, Pezizomycotina, Ascomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy takson ten opisał w 1753 r. K. Linneusz jako Lichen pubescens (w tłumaczeniu na jęz. polski: porost omszony). Później przez różnych uczonych zaliczany był do różnych rodzajów porostów w randze gatunku, odmiany lub formy. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w 1930 r. M. Choisy[1].
Niektóre synonimy nazwy naukowej[3]:
- Alectoria intricans (Vain.) Motyka 1958
- Alectoria pubescens (L.) R. Howe 1912
- Bryopogon intricans (Vain.) Bystrek 1971
- Bryopogon lanatus var. reticulatus (Cromb.) M. Satô 1959
- Bryopogon pubescens (L.) M. Choisy 1952
- Bryoria intricans (Vain.) Brodo & D. Hawksw. 1977
- Cetraria pubescens (L.) F. Desp. 1838
- Collema pubescens (Ach.) Schaer. 1850
- Cornicularia pubescens Ach.1803
- Ephebe pubescens (Ach.) Fr. 1826
- Lichen pubescens L. 1753
- Lichen reticulatus Wulfen 1791
- Lichen scaber Huds. 1778
- Parmelia lanata var. parmelioides Cromb.
- Parmelia lanata var. reticulata Cromb. 1884
- Parmelia lanata var. subciliata Nyl. 1868
- Parmelia pubescens (L.) Vain.1888
Polskie nazwy (cienik kędzierzawy i tarczownica kędzierzawa) według W. Fałtynowicza[2], nazwę nibygąszczyk kędzierzawy podaje W. Wójciak[4].
Charakterystyka[edytuj | edytuj kod]
Listkowata, dość luźno przyrośnięta do podłoża. Pojedyncza plecha osiąga średnicę do 3 cm. Składa się z nitkowatych, poplątanych odcinków o bardzo ciemnej barwie: czarnobrunatnej, oliwkowoszarej lub niemal czarnej. Powierzchnia matowa lub nieco błyszcząca, bez izydiów i soraliów. Poszczególne odcinki plechy mają średnicę 0,2–0,5 mm, na przekroju poprzecznym są obłe lub nieco spłaszczone. Są dość gęsto i nieregularnie rozgałęzione[4].
Owocniki występują bardzo rzadko. Są to lekanorowe apotecja o średnicy 2–5 mm i dość grubym, gładkim lub karbowanym i zanikającym brzeżku. Powstają w nich elipsoidalne, bezbarwne, jednokomórkowe zarodniki (askospory) o rozmiarach 9–12 × 5–8 μm[4].
Reakcje barwne porostów: wszystkie negatywne. Metodami chromatografii cienkowarstwowej nie wykryto żadnych kwasów porostowych[5].
Występowanie i siedlisko[edytuj | edytuj kod]
Jest szeroko rozprzestrzeniony na kuli ziemskiej. Z wyjątkiem Afryki występuje na wszystkich kontynentach i na wielu wyspach, również w Antarktyce. W Europie jego północna granica zasięgu biegnie przez północne wybrzeża Grenlandii i archipelag Svalbard[6]. W Polsce jest gatunkiem rzadkim, w opracowaniach naukowych podane są jego stanowiska tylko w Tatrach, Sudetach i Beskidach[2]. Znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Ma status EN – gatunek wymierający[7]. W Polsce w latach 2004–2014 podlegał ścisłej ochronie gatunkowej, od października 2014 r. został wykreślony z listy gatunków chronionych[8] (występuje bowiem tylko na podlegających ochronie obszarach parków narodowych).
Gatunek arktyczno-alpejski. Występuje tylko na skałach w wysokich górach, lub na terenach wokółbiegunowych[5]. W Polsce rośnie tylko na skałach krzemianowych w wyższych partiach gór[4].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c Index Fungorum [online] [dostęp 2015-06-26] (ang.).
- ↑ a b c Wiesław Fałtynowicz, Krytyczna lista porostów i grzybów naporostowych Polski, Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2003, s. 257, ISBN 83-89648-06-7.
- ↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2015-06-26] (ang.).
- ↑ a b c d Hanna Wójciak, Porosty, mszaki, paprotniki, Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010, s. 127, ISBN 978-83-7073-552-4.
- ↑ a b Checklist of the Lichens of Australia and its Island Territories. ''Pseudephebe pubescens'' [online] [dostęp 2015-06-22].
- ↑ Discover Life Maps [online] [dostęp 2015-06-18].
- ↑ Zbigniew Mirek i inni, Czerwona lista roślin i grzybów Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, PAN, 2006, s. 86, ISBN 83-89648-38-5.
- ↑ Dz.U. z 2014 r. poz. 1408 – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej grzybów.