Cmentarz żydowski w Bydgoszczy-Fordonie
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość |
Bydgoszcz |
| Typ cmentarza | |
| Wyznanie | |
| Data otwarcia |
co najmniej od XVI w. |
Położenie na mapie Bydgoszczy  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego  | |
 53°09′04,6″N 18°10′15,0″E/53,151278 18,170833
| |
Historia[edytuj | edytuj kod]
Żydzi mieszkali w Fordonie już co najmniej od XVI w. i zapewne już wówczas funkcjonował ich odrębny cmentarz. Wizytacja kościelna z 1781 r. określa, że posiadali go od niepamiętnych czasów[1].
Cmentarz umiejscowiony był na polu należącym do miasta, w odległości 600 kroków od kościoła parafialnego św. Mikołaja. Na cmentarzu tym grzebano również Żydów mieszkających w Bydgoszczy, należących wówczas do kahału fordońskiego. Żydzi bydgoscy zakupili w 1816 r. grunt na założenie swojego cmentarza, który funkcje grzebalne pełnił od 1819 r.[1]
Na cmentarzu fordońskim funkcjonującym bardzo długo znajdowało się wiele nagrobków w kształcie ustawionych pionowo płyt (macewy) z napisami przeważnie hebrajskimi oraz charakterystyczną symboliką. Na grobach Cohenów (wywodzących się z rodu kapłańskiego Aarona) rzeźbiono ręce podniesione do błogosławieństwa. Na macewach lewitów, którzy w świątyni pomagali przy składaniu ofiar, przedstawiano dzban i misę służące do obmywania rąk kapłanom przed błogosławieństwem. Księgi będące wyrazem wykształcenia i mądrości umieszczano na nagrobkach rabinów i uczonych. Poza tym macewy ozdabiano świecznikami, koronami, gwiazdą Dawida, zwierzętarni (lew, wilk, jeleń, orzeł, gołąb, wąż), winogronami, palmami i innymi symbolami[1].
W pierwszych miesiącach okupacji (wrzesień – grudzień 1939 r.) Niemcy wywieźli macewy z cmentarza i użyli do umocnienia skarp nad Wisłą. Niewielkie fragmenty nagrobków żydowskich uchronił przed zniszczeniem jeden z mieszkańców Fordonu (ul Targowisko)[1]. Kilkadziesiąt nagrobków zostało użytych jako płyty na podjazdach czy ścieżkach wokół domów, zarówno w Fordonie, jak i okolicznych wsiach, np. w Dąbrowie Chełmińskiej[2].
W 2015 resztki macew z terenu Fordonu i Bydgoszczy zostały przekazane Stowarzyszeniu Miłośników Starego Fordonu jako część przyszłej ekspozycji muzealnej „Fordon - Miasto trzech kultur”[3]. W 2018 roku przy synagodze ma z nich powstać ściana pamięci[4]. Przewiduje się także, że w uratowanym przed wyburzeniem spichlerzu przy Rynku powstanie izba pamięci o Starym Fordonie, w którym łączyły się elementy kultury ewangelickiej, chrześcijańskiej i żydowskiej, a jesienią 2017 nastąpi odsłonięcie lapidarium upamiętniającego nieistniejący cmentarz ewangelicki w Fordonie.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d Gąsiorowski Bogdan Paweł, Zyglewski Zbigniew: Cmentarze fordońskie [w.] Dzieje Fordonu i okolic. Praca zbiorowa pod red. Zdzisława Biegańskiego. Kujawsko-Pomorskie Towarzystwo Kulturalne. Bydgoszcz 1997. ISBN 83-86970-02-2
- ↑ Wojciech Bielawa Wisła ma teraz niecały metr głębokości. Co odsłoniła? bydgoszcz.gazeta.pl 20.08.2015
- ↑ Wojciech Mąka Macewy zaklęte w murek, Express Bydgoski 17.07.2015
- ↑ Aleksandra Lewińska, Małgorzata Czajkowska Lapidarium upamiętni fordońskich ewangelików. Ściana - Żydów
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Gąsiorowski Bogdan Paweł, Zyglewski Zbigniew: Cmentarze fordońskie [w.] Dzieje Fordonu i okolic. Praca zbiorowa pod red. Zdzisława Biegańskiego. Kujawsko-Pomorskie Towarzystwo Kulturalne. Bydgoszcz 1997. ISBN 83-86970-02-2
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Cmentarz żydowski w Fordonie na stronie sztetl.org.pl
| Cmentarze komunalne | |
|---|---|
| Cmentarze katolickie |
|
| Cmentarze ewangelickie | |
| Cmentarze żydowskie | |
| Cmentarze martyrologiczne |
