Cmentarz przy ul. Olsztyńskiej w Braniewie

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Cmentarz przy ul. Olsztyńskiej
Rochusfriedhof
Obiekt zabytkowy nr rej. 229/92 z dnia 18.08.1992 r.[1]
Ilustracja
Cmentarz od ul. Olsztyńskiej, widoczna kaplica św. Rocha
Państwo

 Polska

Województwo

 warmińsko-mazurskie

Miejscowość

Braniewo

Położenie na mapie Braniewa
Mapa konturowa Braniewa, po prawej znajduje się punkt z opisem „Cmentarz przy ul. Olsztyńskiej”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, u góry znajduje się punkt z opisem „Cmentarz przy ul. Olsztyńskiej”
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa konturowa województwa warmińsko-mazurskiego, blisko górnej krawiędzi po lewej znajduje się punkt z opisem „Cmentarz przy ul. Olsztyńskiej”
Położenie na mapie powiatu braniewskiego
Mapa konturowa powiatu braniewskiego, u góry po lewej znajduje się punkt z opisem „Cmentarz przy ul. Olsztyńskiej”
Ziemia54°22′48,322″N 19°50′20,045″E/54,380089 19,838901

Cmentarz przy ul. Olsztyńskiej w Braniewie (cmentarz św. Rocha (Rochusfriedhof)[2], cmentarz dżumowy[3]) – zabytkowy cmentarz komunalny w Braniewie o powierzchni 0,8580 ha. Cmentarz oraz znajdująca się na nim kaplica św. Rocha zostały wpisane 18 sierpnia 1992 do rejestru zabytków pod poz. 229/92[4].

Lokalizacja i przeznaczenie cmentarza[edytuj | edytuj kod]

Cmentarz położony jest u zbiegu ulicy Olsztyńskiej i Kościuszki w Braniewie, w pobliżu urzędu miasta i dworca PKP. Z dwóch stron ogranicza go niewielki ciek wodny i brzeg rzeki Pasłęki. Cmentarz od strony ulicy Olsztyńskiej otoczony jest ogrodzeniem z ceglanymi słupkami, przykrytymi stylizowaną czapką betonową, i kratą metalową. Drogi wewnętrzne na cmentarzu stanowią alejki wyłożone kostką brukową. Cmentarz posiada jedno letnie ujęcie wody z sieci wodociągowej. Na cmentarzu znajduje się 1709 miejsc grzebalnych. Na nekropolii brak jest wolnych miejsc na nowe groby, pochówki odbywają się do grobów już istniejących. Obiekt pełni funkcję cmentarza komunalnego[5].

Historia cmentarza[edytuj | edytuj kod]

Cmentarz funkcjonował tu przynajmniej od 1651 roku. Założono go w Nowym Mieście Braniewie jako cmentarz grzebalny ofiar epidemii dżumy (zobacz: dżuma na Warmii 1708–1711), dlatego założony został poza murami miasta, przy drodze prowadzącej do Pieniężna. Zmarłych na dżumę grzebano tu w niepoświęconej ziemi (in terra non sacro), tak samo zresztą, jak i wówczas również samobójców oraz nieochrzczone niemowlęta[6]. Szerzej udokumentowana historia cmentarza jest w XVIII wieku i związana jest z powstaniem tu kaplicy cmentarnej pod wezwaniem świętego Rocha, wzniesionej w latach 1710–1711.

Po II wojnie światowej, w latach 1945–1947, na cmentarzu grzebano Niemców, którzy zmarli wskutek tyfusu i wycieńczenia, rzadko w mogiłach pojedynczych, najczęściej (zwłaszcza w 1945) bez trumień w grobach zbiorowych[7][8]. Współcześnie jest to cmentarz komunalny, najstarsze czytelne nagrobki na cmentarzu pochodzą z 1948 roku[5]. W 1998 roku przeprowadzono gruntowny remont ogrodzenia cmentarza[9], a w 2005 kaplicy św. Rocha.

W jego sąsiedztwie powstał ok. 1835 roku cmentarz żydowski; został on sprofanowany przez nazistów podczas nocy kryształowej (9/10 listopada 1938). Współcześnie pozostał po tym cmentarzu tylko fragment ogrodzenia i umieszczona na nim w 2018 roku tablica pamiątkowa[10].

Kaplica pw. św. Rocha[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Kaplica św. Rocha w Braniewie.
Kaplica św. Rocha (rok 2014)

Wieści o szerzeniu się dżumy dotarły do Braniewa w połowie września 1709 roku, wzbudzając wśród władz i mieszkańców duży niepokój. Mimo stosowania różnych środków zapobiegawczych, na początku października 1709 roku zaraza dotarła do miasta. Przywlókł ją tu ponoć pewien przyjezdny z Królewca. Już w listopadzie wymierały całe domostwa. Chorych umieszczano w domach dla trędowatych przed bramami miasta oraz przystąpiono do budowy w miejskim lesie baraków drewnianych dla zadżumionych mieszkańców. Mimo to dżuma nadal zbierała w mieście obfite żniwo, przesilenie miało miejsce w 1710 roku. W samym Braniewie zmarło 1050 osób, a na obszarze parafii braniewskiej do 8 tys. osób[11]. Największa śmiertelność była wśród ludności Nowego Miasta[3].

Cmentarze nie mogły pomieścić zmarłych. Licznych zmarłych grzebano m.in. na cmentarzu św. Jana, cmentarzu przy kaplicy Świętego Krzyża w Braniewie oraz na cmentarzu przy drodze do Pieniężna przy dzisiejszej ul. Olsztyńskiej (stąd ten cmentarz ten zwano później dżumowym). Na tym cmentarzu ksiądz Nowego Miasta Braniewa, Johannes (Jan) Trojan, z zebranej jałmużny ufundował kaplicę św. Rocha, opiekuna osób zadżumionych. Ofiary zarazy chowano na cmentarzu przy tej kaplicy. Sam ksiądz Jan Trojan również zmarł w 1710 roku. Dżuma wygasła w Braniewie dopiero w marcu 1711 roku. Była to ostatnia, jak się przyjmuje, taka fala morowego powietrza w historii[12][3].

Po wojnie nieczynna kaplica niszczała i popadała w ruinę. Miasto nie było w stanie uratować zabytku, zgodziło się jedynie na jej przekazanie parafii św. Katarzyny w Braniewie. Z inicjatywy ks. Tadeusza Brandysa oraz dzięki wsparciu honorowego obywatela miasta Gerharda Steffena i niemieckiej fundacji renowację zabytkowej kaplicy przeprowadzono w 2005 roku[13]. W maju 2006 roku umieszczono na ścianie kaplicy pamiątkową tablicę. 18 czerwca 2006 roku miało miejsce ponowne poświęcenie kaplicy przez arcybiskupa Wojciecha Ziembę oraz wizytatora apostolskiego ks. Lothara Schlegela(inne języki)[14].

Galeria zdjęć[edytuj | edytuj kod]

1
Grota na cmentarzu z przedstawieniem piety
2
Alejka cmentarna
3
Jeden z osobliwszych kamiennych nagrobków (nieczytelny)
4
Najstarsze czytelne nagrobki na cmentarzu z lat 1948–1949

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo warmińsko-mazurskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023 [dostęp 2019-02-10].
  2. ↑ Heimatseite der Kreisgemeinschaft Braunsberg/Ostpreussen e.V., Braunsberg (Ermland) – geistige Hauptstadt des Ermlands, z opisu na mapie miasta.
  3. ↑ a b c Flis, Stanisław Dżuma na Mazurach i Warmii w latach 1708–1711 Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 4, 473-523 1960.
  4. ↑ Narodowy Instytut Dziedzictwa: Rejestr zabytków nieruchomych – województwo warmińsko-mazurskie.
  5. ↑ a b Cmentarz ul. Olsztyńska – Administracja Budynków Komunalnych – Braniewo [online], www.abkbraniewo.pl [dostęp 2019-02-10] [zarchiwizowane z adresu 2019-02-24].
  6. ↑ Die Große Pest 1709–1711 in Braunsberg, Bettina Müller. [dostęp 2019-02-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-02-24)].
  7. ↑ Braunsberg / Ostpreußen und sein Kreis. Heimat im Wandel der Zeit, redakcja Anneliese Neß, Münster 2004, s. 17.
  8. ↑ Aloys Latki Braunsberg – Mai bis August 1945 [w:] Braunsberg/Ostpreußen. Unsere Schulen, Heft 52, Weihnachten 1990, s. 64
  9. ↑ Braniewo. Naprawiono ogrodzenie, [w:] IKAT. Gazeta Braniewska 17 lipca 1998.
  10. ↑ Administrator, Braunsberg (Ostpreußen) [online], www.xn--jdische-gemeinden-22b.de [dostęp 2018-09-30] (niem.).
  11. ↑ Epidemia dżumy 1709-1711 [online], Encyklopedia Warmii i Mazur [dostęp 2019-02-23] (pol.).
  12. ↑ Epidemia [online], gorska.umk.pl [dostęp 2019-02-23].
  13. ↑ Życie i działalność ks. Tadeusza Brandysa, Braniewo 2018, s. 19.
  14. ↑ KREISGEMEINSCHAFT BRAUNSBERG [online], www.braunsberg-ostpreussen.de [dostęp 2019-02-22].
Zabytki w Braniewie
Elementy fortyfikacji
Kościoły i kaplice
Klasztory
Wille
Budynki administracji
Inne


 

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Cmentarz_przy_ul._Olsztyńskiej_w_Braniewie&oldid=71902756”