Farfurnia
Farfurnia – nazwa polskich wytwórni fajansu, pojawiła się w Polsce w momencie powstania manufaktur pod koniec XVII wieku i była używana do początku XIX wieku. Z czasem została zastąpiona przez określenie fajansarnia lub fabryka fajansu.
Nazwa[edytuj | edytuj kod]
W Polsce przedrozbiorowej naczynia porcelanowe przywożone ze Wschodu nazywano farfurami[1]. Nazwa pochodzi od tureckiego farfur[1]. Używano również innych nazw, na przykład w istniejącej od 1738 roku w Białej w pismach do właścicielki Anny Radziwiłłowej pojawia się "fabryka holenderska" lub "fabryka fajansu"[2], spotykamy też inny sposób zapisu nazwy jako "fabryki farfórkowey”[3].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Pojawienie się wytwórni fajansu w Polsce nastąpiło pod koniec XVII wieku, jednak nie zachowało się na ich temat zbyt wiele informacji[4]. Na początku XVIII wieku powstały manufaktury w dobrach magnackich. Jedną z pierwszych założyła w 1738 roku w Białej Podlaskiej księżna Anna Radziwiłowa, która sprowadziła z Drezna modelarza Stadtlera i malarza Küntzelmana[5]. W latach 1741-1763[6] w dobrach w Urzeczu powstała farfurnia na wzór bialskiej i działała przy hucie szkła[7]. W 1742 roku powstała manufaktura w Świerżeniu założona przez syna Anny Michała Kazimierza Radziwiłła[8].
W 1770 roku powstała farfurnia w Belwederze, założona przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego[9]. Działała 12 lat. Do najbardziej znanych jej wyrobów należy serwis podarowany w 1789 roku przez króla sułtanowi tureckiemu[10].
Pod koniec XVIII wieku w dobrach Michała Ogińskiego w Telechanach powstała farfurnia i działała do polowy XIX wieku[11].
Kolejna powstała w 1783 w dobrach Józefa Czartoryskiego w Korcu. Jej dyrektorem był Franciszek Mezer. Została odbudowana po pożarze w 1797 roku. Przestała działać w 1832 roku[12]. Około 1799 roku powstała nowa w Horodnicy. W 1814 roku przeszła na własność Henryka Lubomirskiego, potem jego spadkobierców. Sprzedana Wacławowi Rulikowskiemu. Fajans z tej wytwórni w początkach jej istnienia nie ustępował jakością wyrobom angielskim.[13]
W 1795 roku Stanisław Kostka Zamoyski założył farfurnię w Tomaszowie Lubelskim, którą zarządzał Franciszek Mezer. Po śmierci Mezera w 1834 roku została zamknięta[14].
Mieszczanie Bernardini i Wolff w 1783 roku założyli farfurnię w Warszawie[15].
Z powodu trudnej sytuacji politycznej, braków surowcowych (niektóre farfurnie zostały zlokalizowane z dala od pokładów gliny), problemów technicznych i finansowych większość farfurni upadła pod koniec XVIII i na początku XIX wieku[4][16].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Kopaliński W. Słownik mitów i tradycji kultury. Warszawa; PIW 1985 ISBN 83-06-02646-2
- ↑ Przerembel Z. Fajansarnie... s.36
- ↑ Przerembel Z. Farfurnie.. s. 32
- ↑ a b Encyklopedia Historii Gospodarczej Polski T. 1 A-N Warszawa Wiedza Powszechna 1981 s.167-168 ISBN 83-214-0185-6
- ↑ Przyrembel Z. farfurnie s. 41-42
- ↑ Piwkowski W. Mecenat radziwiłłowski w dziedzinie kultury, sztuki i rzemiosła artystycznego W: Radziwiłowie herbu Trąby Warszawa 1986 s. 52 [Dostęp 2018-09-21]
- ↑ Przerembel Z. Farfurnie... s. 83
- ↑ Łakomska B. Miłośnicy "chińskości" w dawnej Polsce : od siedemnastego do początków dziewiętnastego wieku Warszawa 2008 s. 105
- ↑ Kula W. Fabryka farfurowa w Belwederze 1768-1780 W: Szkice o manufakturach w Polsce XVIII wieku Cz. 1 Warszawa Wiedza Powszechna 1956 s. 276-308
- ↑ Królewska Manufaktura Fajansu i Majoliki Belweder, „porcelana .info”, 27 czerwca 2018 [dostęp 2018-09-25] (pol.).
- ↑ Katalog wystawy.. s. 150-151
- ↑ Szkurlat A. Manufaktura porcelany w Korcu - stan badań oraz jej związki z porcelaną europejską Kronika Zamkowa 2006 1-2/51-52 s. 131-147
- ↑ Katalog wystawy.. s. 72-73
- ↑ Katalog wystawy.. s. 151
- ↑ Katalog wystawy s. 155
- ↑ Hankowska R. Historyczne relikty w technice produkcji fajansu w Polsce Kwartalnik Historii nauki i techniki 1985 nr 3-4 s. 613-614
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Katalog wystawy ceramiki polskiej: urządzonej staraniem Muzeum Rzemiosł i Sztuki Stosowanej w Warszawie w czerwcu i lipcu 1927 Warszawa Muzeum Rzemiosł i Sztuki Stosowanej 1927
- Przyrembel Z. Farfurnie polskie dawne i dzisiejsze Lwów 1936
