Grzybieniowate
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Klad | |
| Klad | |
| Klad | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina |
grzybieniowate |
| Nazwa systematyczna | |
| {{{nazwa łacińska}}} Salisb. Ann. Bot. (König & Sims) 2: 70. Jun 1805. | |
Grzybieniowate (Nymphaeaceae Salisb.) – rodzina hydrofitów z rzędu grzybieniowców (Nymphaeales Dumort.). Liczy około 58 gatunków zamieszkujących słodkowodne zbiorniki wodne na całym świecie. Wiele gatunków jest uprawianych jako ozdobne tzw. „lilie wodne” ze względu na okazałe kwiaty lub z powodu efektownych, dużych liści pływających. Nasiona i kłącza niektórych gatunków są jadalne[2].
Morfologia
- Pokrój
- Rośliny o grubym kłączu rosnącym na dnie zbiornika, z którego wyrastają długoogonkowe liście i pojedyncze kwiaty umieszczone na długich szypułkach[3]. Kłącze zwykle pełzające, tylko u roślin z rodzaju grążel krótkie i wzniesione[1].
- Liście
- Część liści zanurzona, część ma blaszki pływające po powierzchni wody, czasem też wynurzone. Liście pływające mają blaszki duże, okrągłe, tarczowate lub sercowate[3]. U wiktorii królewskiej liście osiągają ok. 2 m średnicy i usztywnione rurkowatymi wiązkami przewodzącymi mogą utrzymać na powierzchni wody ciężar do 75 kg[2].
- Kwiaty
- Osadzone pojedynczo na długich szypułkach unoszą się na powierzchni wody lub ponad nią. Kwiaty są zwykle duże, promieniste, obupłciowe. Działek kielicha jest od 4 do 9 i są one zielone lub podobne do płatków korony. Te zwykle są żywo zabarwione, liczne (brak ich u Ondinea), umieszczone skrętolegle na osi, u wielu gatunków stopniowo przechodzą w liczne pręciki. Zalążnia jest dolna lub wpół dolna[2] – zagłębiona w beczułkowato zgrubiałym dnie kwiatowym[3] (górna tylko w rodzajach Nuphar i Ondinea), utworzona z 3–40 owocolistków[2]. Na owocolistkach rozwijają się powierzchniowo liczne zalążki[3].
- Owoce
- Zbiorowe, mięsiste, uwalniają nasiona przez pęknięcia lub rozkład ścian. Nasiona zaopatrzone są w osnówkę zawierającą luźne przestwory otaczające nasiono. Dzięki takiej budowie może ono długo unosić się w wodzie i być transportowane na znaczne odległości. Wewnątrz nasion znajduje się drobny zarodek otoczony silnie rozwiniętą tkanką odżywczą – obielmem[3].
Anatomia
Specyficzny jest układ i budowa wiązek przewodzących w łodydze (kłączu). Są one rozmieszczone na całym przekroju poprzecznym łodygi, a elementy drewna tworzą tylko cewki. W grubych szypułkach kwiatowych i ogonkach liściowych występuje miękisz powietrzny umożliwiający wymianę gazową między organami podwodnymi i powietrzem atmosferycznym. Szparki oddechowe znajdują się tylko na górnej stronie liści pływających[3].
Systematyka
- Pozycja systematyczna rodziny według Angiosperm Phylogeny Website i systemu APG IV (2016)
Rodzina grzybieniowate należy do rzędu grzybieniowców (Nymphaeales Dumort.), stanowiącego drugie w kolejności po amborellowatych odgałęzienie w historii rozwoju okrytonasiennych. Pozycję systematyczną, filogenezę i miejsce w obrębie grzybieniowców przedstawia poniższy kladogram[1]:
| ||||||||||||||||||||||||||||
Podział systematyczny rodziny
W obrębie rodziny wyróżnia się dwie podrodziny z 5 rodzajami, z których jeden (Ondinea) jest na pewno zagnieżdżony w obrębie rodzaju Nymphaea, a wiele wskazuje na to, że podobnie jest w przypadku rodzajów Euryale i Victoria[1][4].
- podrodzina Nupharoideae Ito
- Nuphar Sm. – grążel
- podrodzina Nymphaeoideae
- Nymphaea L. – grzybienie
- Euryale Salisb. – rozłożnia
- Victoria Lindl. – wiktoria
- Ondinea Hartog
W związku z polifiletycznym charakterem rodzaju grzybienie (Nymphaea) cała grupa Nymphaea-Euryale-Victoria-Ondinea łączona bywa w jeden rodzaj Nymphaea sensu lato (poza rozerwaniem rodzaju Nymphaea przedstawionym na kladogramie, prawdopodobne jest, że klad Euryale-Victoria jest siostrzany tylko wobec grupy podgatunków Hydrocallis-Lotus w obrębie rodzaju Nymphaea)[4]. Relacje filogenetyczne w obrębie rodziny[4]:
| grzybieniowate |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Przypisy
- ↑ a b c d Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website. 2001–. [dostęp 2016-07-06]. (ang.).
- ↑ a b c d Heywood V. H., Brummitt R. K., Culham A., Seberg O.: Flowering plant families of the world. Ontario: Firely Books, 2007, s. 231-232. ISBN 1-55407-206-9.
- ↑ a b c d e f Wielka encyklopedia przyrody. Rośliny kwiatowe. 1. Warszawa: Muza S.A., 1998, s. 83-85. ISBN 83-7079-778-4.
- ↑ a b c Thomas Borsch, Cornelia Löhne, John Wiersema: Phylogeny and evolutionary patterns in Nymphaeales: integrating genes, genomes and morphology. Taxon 57, 4, 2008. [dostęp 2009-03-04]. (ang.).
Linki zewnętrzne
- Nymphaeaceae Salisb. [w:] Watson L. & M.J. Dallwitz. 1992. The families of flowering plants: descriptions, illustrations, identification, and information retrieval na http://delta-intkey.com (ang.)