Ivan Mažuranić

Ivan Mažuranić

Data i miejsce urodzenia	11 sierpnia 1814 Novi Vinodolski
Data i miejsce śmierci	4 sierpnia 1890 Zagrzeb
Ban Chorwacji
Okres	od 20 września 1873 do 21 lutego 1880
Przynależność polityczna	Partia Narodowa
Poprzednik	Antun Vakanović
Następca	Ladislav Pejačević

Ivan Mažuranić (w literaturze polskiej występował w przeszłości jako Jan Mazuranicz; ur. 11 sierpnia 1814 w Novi Vinodolski, zm. 4 sierpnia 1890 w Zagrzebiu) – chorwacki poeta, językoznawca, polityk, przedstawiciel iliryzmu, jedna z najważniejszych postaci kultury chorwackiej połowy XIX wieku. Ban Chorwacji w latach 1873-1880. Portret Mažuranicia zdobi stukunowy banknot.

Działalność polityczna

W okresie poprzedzającym Wiosnę Ludów Mažuranić zaangażował się w ruch iliryjski. Jego dziełem było m.in. opracowanie wielkiego słownika niemiecko-chorwackiego w roku 1842. Po Wiośnie Ludów poświęcił się działalności kulturalnej.

Ponownie zaangażował się w politykę w roku 1860, działając w utworzonej wówczas Partii Narodowej, która głosiła program jugosłowiański. W roku 1861, w momencie gdy zdominowany przez Partię Narodową sabor chorwacki odmówił współpracy z rządem wiedeńskim Mažuranić został powołany przez premiera Austrii Antona Schmerlinga na szefa utworzonej wówczas w Wiedniu Kancelarii Chorwackiej. Podjęcie tej współpracy oznaczało odejście od polityki partii i zaowocowało rozłamem w niej – Mažuranić utworzył Niezależną Partię Narodową, która prezentowała stanowisko proaustriackie i antywęgierskie, i widziała szansę na zrealizowanie postulatów chorwackich (m.in. dotyczących zjednoczenia z Dalmacją) w drodze współpracy z Wiedniem.

W kolejnych kilku latach partia Mažuranicia dzięki wsparciu Wiednia miała dominującą pozycję polityczną w Chorwacji. Nie zdołała ona jednak zdobyć szerszej sympatii społeczeństwa. Podjęcie przez powołanego w roku 1865 premiera Richarda Belcrediego rozmów z Węgrami były dużym ciosem dla Mažuranića, przekreślało bowiem jego nadzieje na traktowanie Chorwacji w Wiedniu na równi z Węgrami i na uzyskanie tą drogą odpowiednich koncesji dla Chorwacji. Jednocześnie jego partia poniosła porażkę w wyborach do saboru. Ostatecznie ugoda austriacko-węgierska spowodowała, iż Mažuranić odsunął się od polityki.

Powrócił do działalności politycznej w początku lat siedemdziesiątych. W latach 1872–1873 toczyły się rozmowy chorwacko-węgierskie w sprawie renegocjacji ugody z roku 1868, których jednym z efektów była nominacja Mažuranicia (na wniosek Partii Narodowej) na stanowisko bana Chorwacji. Stopniowo Mažuranić w coraz większym stopniu zdobywał wpływ na działalność Partii Narodowej oraz zmieniał jej kierunek ideologiczny – podejmował działania sprzeczne z kierunkiem jugosłowiańskim, np. pozamykał szkoły prawosławne w Chorwacji. W roku 1880 z Partii Narodowej wystąpiła grupa niezadowolonych działaczy, którzy opowiadali się za jugoslawizmem i powołali Niezależną Partię Narodową. W tym samym roku Mažuranić ustąpił ze stanowiska bana.

Prace

• Njemačko-ilirski slovar (współautor: Josip Užarević, 1842)
• Osman (1844)
• Smrt Smail-age Čengića (1846)
• Hervati Magjarom (1848)
• Pjesme:
  • Primorac Danici (1835)
  • Danici ilirskoj (1836)
  • Vjekovi Ilirije (1838)
  • Javor (1839 - 1840)
  • Peru (1840)
  • Iz dopune Osmana
  • Pozdrav Vinodolu (1830)

Bibliografia

• Wolf Dietrich Behschnitt: Nationalismus bei Serben und Kroaten 1830-1914. Analyse und Typologie der nationalen Ideologie. München: Oldenbourg Verlag, 1980, s. 70, 166–167, seria: Südosteuropäische Arbeiten. 74. ISBN 3-486-49831-2. [dostęp 2010-11-22].
• Wacław Felczak: Ugoda węgiersko-chorwacka 1868 roku. Wrocław–Warszawa–Kraków: 1969, s. 71–72, 87, 95, 98–99, 103–105.
• Henryk Wereszycki: Pod berłem Habsburgów. Zagadnienia narodowościowe. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1986, s. 93, 231–234. ISBN 83-08-01460-7.
• Marian Zdziechowski: Odrodzenie Chorwacyi w wieku XIX: Illiryzm – Stanko Vraz – Iwan Mažuranič – Piotr Preredović. Kraków: 1902, s. 87–123.