Języczek owadów
Języczek[1] (łac. glossa) – element narządów gębowych owadów, wchodzący w skład wargi dolnej, wyrastający z przedbródka.
Języczki w pierwotnym planie budowy aparatu gębowego stanowią parę narządów osadzonych na wierzchołkowej (odsiebnej) krawędzi przedbródka. Ponieważ warga dolna powstaje z przekształcenia się szczęk drugiej pary, przedbródek jest narządem homologicznym połączonych pieńków szczęk, a języczki są homologami żuwek wewnętrznych. Po bokach od języczków występuje para przyjęzyczków (łac. paraglossae), będących z kolei homologami żuwek zewnętrznych szczęk. Łącznie języczki i przyjęzyczki określa się mianem ligulae[2][3].
Formę parzystych narządów języczki zachowują w prymitywnych aparatach gębowych typu gryzącego. W innych przypadkach przybierać mogą rozmaite kształty, dzielić wtórnie, łączyć częściowo lub całkowicie ze sobą albo także z przyjęzyczkami, mogą być również uwstecznione lub całkowicie zanikłe[3]. Języczki zlane ze sobą określa się jako alaglossa, a języczek podzielony lub rozwidlony jako duplaglossa[4]. U wielu larw owadów o przeobrażeniu zupełnym języczki zrośnięte są z końcem podgębia w jeden złożony płat zawierający ujścia gruczołów wargowych[3]. W aparacie gębowym liżącym rośliniarek i owadziarek języczki zrastają się w nieparzysty język. W aparacie gębowym liżąco-ssącym wielu pszczół język ten ulega dalszym przekształceniom, formując długą i cienką rurkę, na spodzie której znajduje się rowek o gęsto owłosionych brzegach. U części gatunków brzegi rowka łączą się ze sobą, tworząc kanalik języczka. Z kolei wierzchołek języczka rozszerza się w łyżeczkę (łac. flabellum). Języczek pszczół ma jamę ciała wypełnioną hemolimfą i składa się z naprzemiennych pierścieni oskórka o różnej twardości, dzięki czemu zachowuje dużą elastyczność[5].
Umięśnienie języczków jest homologiczne z umięśnieniem żuwek wewnętrznych pierwszej pary szczęk. Zalicza się je do pierwszej grupy mięśni wargi dolnej, obejmującej mięśnie głaszczków wargowych i jej płatów końcowych. Obejmuje zginacze, ale pozbawione jest antagonistycznych par mięśni[3]. Na języczkach zaczepiają się musculus postoccipitoglossalis medialis i musculus postoccipitoglossalis lateralis, wychodzące z fragmy zapotylicznej, oraz musculus praementoglossalis, wychodzący ze środkowej części przedbródka[6].
Szczególnym przypadkiem jest języczek chrząszczy (łac. ligula). Mimo że nosi w polskim piśmiennictwie taką samą nazwę, brak odpowiedniego umięśnienia wskazuje, że nie jest on narządem homologicznym z języczkami innych owadów. Języczek chrząszczy podzielony może być wtórnie na dwa, a nawet więcej płatów. Często też zaopatrzony jest we włoski makroskopowe lub mikroskopowe (zwane odpowiednio makrotrichiami i mikrotrichiami)[1].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Marek Wanat: rząd: chrząszcze – Coleoptera. W: Zoologia: Stawonogi. T. 2, cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 257-260.
- ↑ Ryszard Szadziewski, Przemysław Trojan: nadgromada: sześcionogi – Hexapoda. W: Zoologia: Stawonogi. T. 2, cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 57-58.
- ↑ a b c d V: The Head Appendeages. W: R. E. Snodgrass: Principles of Insect Morphology. Cornell University Press, 1935.
- ↑ Mary Ann Basinger Maggenti, Armand R. Maggenti, Scott Lyell Gardner, Online Dictionary of Invertebrate Zoology Version 3.1, 2005, s. 35, 308 (ang.).
- ↑ Józef Banaszak: Rząd: błonkówki — Hymenoptera. W: Zoologia t. 2 Stawonogi cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red.). Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 309-310.
- ↑ Benjamin Wipfler, Ryuichiro Machida, Bernd Müller, Rolf G. Beutel. On the head morphology of Grylloblattodea (Insecta) and the systematic position of the order, with a new nomenclature for the head muscles of Dicondylia. „Systematic Entomology”, 2011. DOI: 10.1111/j.1365-3113.2010.00556.x.