Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego w Wysiołku Luborzyckim
A-318 [A-305/M] z dnia 22 listopada 1971[1] | |||||||||||
kościół parafialny | |||||||||||
Państwo | |||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Miejscowość | |||||||||||
Wyznanie | |||||||||||
Kościół | |||||||||||
| |||||||||||
Położenie na mapie gminy Kocmyrzów-Luborzyca | |||||||||||
Położenie na mapie Polski | |||||||||||
Położenie na mapie województwa małopolskiego | |||||||||||
Położenie na mapie powiatu krakowskiego | |||||||||||
50°11′15″N 20°04′01″E/50,187500 20,066944 |
Kościół Znalezienia i Podwyższenia Krzyża Świętego – rzymskokatolicki kościół parafialny (parafia pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w Luborzycy[2]) znajdujący się w Wysiołku Luborzyckim, w gminie Kocmyrzów-Luborzyca, w powiecie krakowskim.
Dekretem biskupa Augustyna Łosińskiego z dnia 1 VIII 1911 roku, wydzielono z dekanatu miechowskiego dekanat luborzycki diecezji Kieleckiej[3].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Pierwszy kościół, którego budowa trwała w latach 1218–1229, został ufundowany przez biskupa krakowskiego Iwo Odrowąża. Była to prawdopodobnie budowla drewniana, która została doszczętnie spalona podczas I najazdu mongolskiego (tatarskiego) w 1241 roku. Odbudowany kościół został zniszczony podczas II najazdu mongolskiego na przełomie lat 1259 i 1260[4].
15 czerwca 1401 roku biskup krakowski Piotr Wysz przekazał m.in. beneficjum luborzyckie na rzecz Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Krakowskiego, a 3 lutego 1404 roku na rzecz całego Uniwersytetu. Decyzję tę zatwierdził dopiero 27 października 1419 roku papież Marcin V, a ostatecznie sprawa fundacji została uregulowana prawnie 28 października 1422 roku przez kolejnego biskupa krakowskiego Wojciecha Jastrzębca[a]. Była to jedna z najważniejszych decyzji w dziejach parafii, która związała jej losy na kolejnych blisko 400 lat z krakowską uczelnią. Odtąd jej proboszczowie mieli wywodzić się wyłącznie spośród wykładowców Uniwersytetu[5].
Pierwszym z nich w 1422 roku został Mikołaj Hinczowicz, rektor Uniwersytetu Krakowskiego (w 1412), podskarbi króla Władysława Jagiełły. Ufundował on istniejący do dziś[6] kościół murowany, zbudowany w stylu późnogotyckim, którego konsekracja miała miejsce około 1433 roku[7]. To dzięki Hinczowicowi do luborzyckiej świątyni trafiły zabytki sztuki romańskiej: antaba z brązu datowana na przełom XII i XIII w.[b] oraz kielich częściowo sprzed 1231 roku[c][8].
Około 1534 roku Janusz Kośmirzowski herbu Gryf, właściciel Kocmyrzowa, jeden ze świeckich darczyńców parafii, ofiarował jej dwie srebrne ampułki w kształcie konewek. Są one uznawane za jedne z najstarszych tego rodzaju zabytków w Polsce oraz najcenniejszych zabytków sztuki liturgicznej znajdujących się w Luborzycy[9].
W 1589 roku proboszczem kościoła w Luborzycy został inny rektor Uniwersytetu Mikołaj Prus Dobrocieski. Przekazał on parafii późnogotycką monstrancję wieżyczkową z kościoła św. Agnieszki w Krakowie, wykonaną prawdopodobnie w latach 1460–1470 (będącą najstarszym tego typu zabytkiem w Polsce) oraz późnorenesansowy kielich wykonany ok. 1593 roku[10].
Główny ołtarz kościoła ufundował z kolei ksiądz Andrzej Lipiewicz (rektor w latach 1775–1777), który był luborzyckim proboszczem w latach 1762–1772[9].
Architektura[edytuj | edytuj kod]
Murowany z kamienia i cegły, jednonawowy, z rokokowym chórem, posiadający dwie kruchty.
Przy parafii od 1885 roku działa Orkiestra Dęta Kosynierzy z Luborzycy[11] .
-
Występ orkiestry dętej Kosynierzy w 2021 roku
-
Dzwonnica
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Na podstawie ordynacji biskupa Jastrzębca probostwo luborzyckie stało się uposażeniem Kolegium Prawników Akademii Krakowskiej (wydziału prawa), a konkretnie doktora dekretów, profesora lub, w ostateczności, licencjata tego wydziału.
- ↑ Pochodziła ona prawdopodobnie z kolegiaty św. Michała na Wawelu.
- ↑ Przed przeniesieniem do Luborzycy, z kolegiaty św. Michała na Wawelu, kielich był prawdopodobnie odnawiany, stąd tylko jego część pochodzi z XIII w., a reszta została wykonana w XV w.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo małopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023 .
- ↑ TBC PROJECT , Luborzyca, Parafia Podwyższenia Krzyża Świętego [online], Archidiecezja Krakowska [dostęp 2022-01-24] (pol.).
- ↑ http://naszaprzeszlosc.pl/files/tom017_07.pdf
- ↑ Kozik 2011 ↓, s. 38,39.
- ↑ Kozik 2011 ↓, s. 40-42.
- ↑ Kościół Parafialny w Luborzycy p.w. Podwyższenia Krzyża Św.. [dostęp 2021-11-08].
- ↑ Kozik 2011 ↓, s. 40,42.
- ↑ Kozik 2011 ↓, s. 42.
- ↑ a b Kozik 2011 ↓, s. 43.
- ↑ Kozik 2011 ↓, s. 42-43.
- ↑ kosynierzyluborzyca ↓.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Jerzy St. Kozik: Przeszłość odzyskana. Obrazy z dziejów parafii w Luborzycy. W: Pod red. Mateusza Wyżgi: Księgi metrykalne i inne źródła do historii lokalnej, ochrony i promocji lokalnego dziedzictwa kulturowego oraz tożsamości historycznej mieszkańców. Materiały z I Konferencji Naukowej Stowarzyszenia Korona Północnego Krakowa. Kraków – Raciborowice: Wydawnictwo Czuwajmy, 2011, s. 37 – 50. ISBN 978-83-62862-05-4.
- Kosynierzy z Luborzycy ORKIESTRA DĘTA. www.kosynierzyluborzyca.pl. [dostęp 2021-12-11].