Kruszownica szorstka

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Kruszownica szorstka
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

grzyby

Typ

workowce

Klasa

miseczniaki

Rząd

kruszownicowce

Rodzina

kruszownicowate

Rodzaj

kruszownica

Gatunek

kruszownica szorstka

Nazwa systematyczna
Umbilicaria hirsuta (Sw. ex Westr.) Ach.
K. Vetensk-Acad. Nya Handl. 15: 97 (1794)
Multimedia w Wikimedia Commons
Dolna strona plechy
Górna powierzchnia plechy

Kruszownica szorstka (Umbilicaria hirsuta (Sw. ex Westr.) Ach. – gatunek grzybów z rodziny kruszownicowatych (Umbilicariaceae)[1]. Ze względu na współżycie z glonami zaliczany jest do porostów[2].

Systematyka i nazewnictwo[edytuj | edytuj kod]

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Umbilicaria, Umbilicariaceae, Umbilicariales, Incertae sedis, Lecanoromycetes, Pezizomycotina, Ascomycota, Fungi[1].

Po raz pierwszy takson ten zdiagnozowali w 1793 r. Olof Swartz i Johan Peter Westring, nadając mu nazwę Lichen hirsutus. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w 1794 r. Erik Acharius, przenosząc go do rodzaju Umbilicaria[1].

Synonimy nazwy naukowej[3]:

  • Gyrophora depressa var. hirsuta (Sw. ex Westr.) Schaer. 1818
  • Gyrophora hirsuta (Sw. ex Westr.) Ach. 1803
  • Lecidea hirsuta (Sw. ex Westr.) Spreng. 1827
  • Lichen hirsutus Sw. ex Westr. 1793

Nazwa polska według Krytycznej listy porostów i grzybów naporostowych Polski[2].

Charakterystyka[edytuj | edytuj kod]

Plecha listkowata złożona przeważnie z pojedynczych listków o średnicy 1-3 cm, wyjątkowo do 7 cm. Listki mają okrągławy lub nieregularny kształt, ich obrzeża często są często są postrzępione i podgięte w dół. Do podłoża przyrastają uczepem. Są dość grube i podczas suchej pogody bardzo kruche, kruszą się w palcach. Górna powierzchnia jest początkowo gładka, później pokryta siecią bardzo cienkich szczelinek. Ma barwę szarą, szarozieloną lub jasnobrązową. Na brzegach występują czarne i rozgałęzione wyrostki, a na obwodzie plechy często znajdują się soredia. Izydiów brak. Dolna powierzchnia plechy jest biaława lub jasnoszara i obficie pokryta prostymi, lub słabo rozgałęzionymi, czarnymi chwytnikami[4][5].

Plecha zawiera glony protokokkoidalne. Zazwyczaj występują dość licznie lecideowe apotecja o rozmiarach 0,5-1,5 mm. Początkowo są siedzące, później mają krótkie trzoneczki. Tarczki czarne, płaskie lub wypukle, pokryte głębokimi rowkami. Powstają w nich zarodniki o rozmiarach 0-16 × 6-8 μm[4].

Reakcje barwne: rdzeń K, C + czerwony, KC + czerwony P-. Kwasy porostowe: kwas gyroforowy i kwas lekanorowy[5].

Występowanie i siedlisko[edytuj | edytuj kod]

Kruszownica szorstka jest szeroko rozprzestrzeniona na całej kuli ziemskiej. Występuje na wszystkich kontynentach (z wyjątkiem Antarktydy), oraz na wielu wyspach. Najliczniej występuje na półkuli północnej, rzadka jest na obszarach o klimacie tropikalnym; w Ameryce Południowej występuje tylko w Andach, w Afryce podano jej występowanie tylko w RPA. W Europie jest szeroko rozprzestrzeniona, na północy sięga po północne skrawki Półwyspu Skandynawskiego, występuje także w Islandii i na Grenlandii[6].

W Polsce jest pospolita w górach, na niżu bardzo rzadka. W górach występuje głównie w piętrze, kosodrzewiny, piętrze halnym i piętrze turniowym[4]. Znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Ma status VU – gatunek narażony na wymarcie[7]. Była gatunkiem ściśle chronionym[8], od 9 października 2014 r. została wykreślona z listy gatunków porostów chronionych[9].

Rośnie na dobrze oświetlonych skałach krzemianowych[4], głównie na stromych ich powierzchniach, w miejscach regularnie zwilżanych wodą[5].

Gatunki podobne[edytuj | edytuj kod]

  • kruszownica strojna (Umbilicaria deusta). Na górnej powierzchni ma izydia, które mogą zostać pomylone z sorediami, ale ma barwę powierzchni zarówno górnej, jak i dolnej ciemnobrązową, a na dolnej powierzchni brak chwytników.
  • kruszownica sztywna (Umbilicaria vellea). Ma chwytniki, ale, na górnej korze brak sorediów i rzadko posiada apotecja[10]
  • kruszownica szara (Umbilicaria grisea). Nie posiada chwytników
  • kruszownica zwyczajna (Umbilicaria cylindrica). Również ma czarne chwytniki, ale zazwyczaj jest wielolistkowa[4]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c Index Fungorum. [dostęp 2015-02-16]. (ang.).
  2. ↑ a b Wiesław Fałtynowicz: The Lichenes, Lichenicolous and allied Fungi of Poland.Krytyczna lista porostów i grzybów naporostowych Polski. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2003. ISBN 83-89648-06-7.
  3. ↑ Species Fungorum. [dostęp 2015-02-16]. (ang.).
  4. ↑ a b c d e Hanna Wójciak: Porosty, mszaki, paprotniki. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010. ISBN 978-83-7073-552-4.
  5. ↑ a b c Consortium of North American Lichen Herbaria. [dostęp 2015-03-08].
  6. ↑ Discover Life Maps. [dostęp 2015-03-08].
  7. ↑ Zbigniew Mirek: Red list of plants and fungi in Poland = Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany. Polish Academy of Sciences, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
  8. ↑ Załączniki nr 1 i 2 do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących grzybów objętych ochroną (Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1765)
  9. ↑ Dz.U. z 2014 r. poz. 1408 – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej grzybów
  10. ↑ Brodo, I.M, Sharnoff, S.D., & S. Sharnoff. 2001. Lichens of North America. Yale University Press, New Haven and London. s. 795
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kruszownica_szorstka&oldid=66965140”