Kuźnia Wodna w Oliwie
 nr rej. A-61 z 29.08.1956[1]
| |
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Adres |
Bytowska 1 |
| Typ budynku |
kuźnia wodna |
Położenie na mapie Gdańska  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa pomorskiego  | |
 54°24′24,06″N 18°32′20,63″E/54,406683 18,539064
| |
Kuźnia Wodna w Oliwie – zabytek techniki w Gdańsku w postaci kuźni napędzanej kołem wodnym.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Warsztaty metalurgiczne funkcjonowały w tej okolicy już w XVI w. Najstarszym zachowanym dokumentem jest akt sprzedaży kuźni przez Jana Klinghamera w 1597 opatowi Zakonu Cystersów w Oliwie Dawidowi Konarskiemu. W latach 1628–1733 kuźnia należała do rodziny Remus, od roku 1830 do Daniela Mąglowskiego, zaś w latach 1918–1945 do Maxa Hansena. Pomimo stosunkowo dużych opłat na rzecz konwentu zakład stanowił bardzo dochodowe przedsięwzięcie, w którym aż do XX w. przetwarzano spore ilości żelaza. W połowie XVIII wieku dzierżawca kuźni zobowiązany był płacić 140 florenów i dostarczać około 485 kg żelaza rocznie. Jeszcze w 1830 zakład produkował prawie 200 ton różnych wyrobów metalowych.
W przeszłości tylko w takich miejscach, zwanych młotowniami, można było rozkuwać duże kawały metalu i wysyłać je do mniejszych kuźni[2].
W 1948 w kuźni zaprzestano bieżącej działalności, a pozostawiony swojemu losowi obiekt zaczął niszczeć. W 1957 kuźnię przejęło Muzeum Techniki w Warszawie; zabezpieczono ocalałe urządzenia i fragmenty budynków, opracowano koncepcję odbudowy, którą przeprowadzono w latach 1960–1963 oraz 1975–1976. Następnie w latach 1976–1978 przeprowadzono konserwację urządzeń i mechanizmów kuźni. 17 czerwca 1978 uroczyście udostępniono kuźnię do zwiedzania. W latach 1978–2016[3] był oddziałem Muzeum Techniki w Warszawie.
Kuźnia ucierpiała w wyniku powodzi, jaka miała miejsce 14–15 lipca 2016[4].
Kuźnia Wodna w Oliwie jest jedynym tego typu czynnym obiektem w Polsce.
Stan obecny[edytuj | edytuj kod]
Od 2017 Kuźnia jest w rękach miasta Gdańska[3]. Po przejęciu przez nowego właściciela Kuźnia była zamknięta dla zwiedzających[5], a obecnie jest udostępniona dla zwiedzających.
Planowane są regulacja biegu przepływającego potoku, a także wymiana dachu, remont ścian oraz instalacji elektrycznej[6].
Konstrukcja i wyposażenie[edytuj | edytuj kod]
Drewniany budynek kuźni składa się z dwóch części przedzielonych Potokiem Oliwskim, nad którym posadowiono obiekt. Każda z części posiada piec grzewczy i młot napędzany odrębnym kołem wodnym o średnicy 4 m, z umieszczonymi na obwodzie 44 łopatkami. Są to koła nasiębierne osadzone na kwadratowych w przekroju (0,7 * 0,7 m) wałach dębowych o długości 8 m. Zastosowana dźwignia przy obrocie wału podnosi młot o ciężarze około 250 kg, który spada następnie z wysokości około 40 cm na kowadło.
Elementem wyposażenia są również nożyce mimośrodowe, poruszane małym kołem wodnym o średnicy 3,1 m, osadzonym na wale dębowym o średnicy 0,5 m i długości 4,7 m. Nożyce pozwalają na cięcie rozgrzanego żelaza o grubości 40 mm. Kuźnia znajduje się na turystycznym szlaku Kartuskim.
Sąsiedztwo[edytuj | edytuj kod]
W bezpośrednim sąsiedztwie kuźni znajdują się zabytkowy Dwór Ernsttal i zabytkowy Dwór Schwabego.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo pomorskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023 [dostęp 2013-11-14].
- ↑ Kuźnia Wodna apeluje o pomoc. Potrzebne wsparcie na prace konserwatorskie, trojmiasto.wyborcza.pl, 03.09.2015 [dostęp 2016-07-18].
- ↑ a b Miasto Gdańsk przejęło zabytkową kuźnię wodną w Oliwie. To jedyny tego typu działający obiekt w Polsce. radiogdansk.pl, 2017-01-04. [dostęp 2017-01-25].
- ↑ Woda uderzyła w zabytkową kuźnię w Oliwie. „Wyrwało całą ścianę!”, RadioGdansk.pl, 18.07.2016 [dostęp 2016-07-18].
- ↑ Kuźnia Wodna zamknięta dla odwiedzających. Remont potrwa do końca tego roku. gdansk.pl, 2017-01-27. [dostęp 2017-04-06].
- ↑ Emilia Stawikowska Zabytek w Oliwie doczekał się remontu. Będzie nową filią Muzeum Historycznego?
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Franciszek Mamuszka: Oliwa: Okruchy z dziejów, zabytki. Gdańsk: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1985. ISBN 83-03-00938-9.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Stara młotownia na potoku oliwskim
- KUŹNIA WODNA w Gedanopedii
- Archiwalna strona miłośników Starej Kuźni w Oliwie. kuzniawodna.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-01-16)].
