Kulistka skalna

Kulistka skalna

Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	grzyby
Typ	workowce
Klasa	miseczniaki
Rząd	misecznicowce
Rodzina	łuszczakowate
Rodzaj	kulistka
Gatunek	kulistka skalna
Nazwa systematyczna
Protoblastenia rupestris (Scop.) J. Steiner Verh. zool.-bot. Ges. Wien 61: 47 (1911)

Kulistka skalna (Protoblastenia rupestris (Scop.) J. Steiner) – gatunek grzybów z rodziny łuszczakowatych (Psoraceae). Ze względu na symbiozę z glonami zaliczany jest do porostów.

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Protoblastenia, Psoraceae, Lecanorales, Lecanoromycetidae, Lecanoromycetes, Pezizomycotina, Ascomycota, Fungi.

Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w 1772 r. Scopoli nadając mu nazwę Lichen rupestris (porost skalny). Później przez różnych mykologów zaliczany był do różnych rodzajów. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w 1911 r. Julius Steiner przenosząc go do nowo utworzonego rodzaju Protoblastenia.

Niektóre synonimy nazwy naukowej:

• Biatora irrubata (Ach.) Kernst. 1891
• Biatora rupestris (Scop.) Fr. 1822
• Biatora viridiflavescens (Wulfen) Fr. 1845
• Biatorina irrubata (Ach.) Arnold 1861
• Callopisma rupestre (Scop.) Walt. Watson, 1930
• Caloplaca irrubata (Ach.) Kieff. 1895
• Lecanora irrubata (Ach.) Nyl. 1869
• Lecanora rupestris (Scop.) Nyl. 1867
• Lecidea irrubata (Ach.) Ach. 1814
• Lecidea rupestris (Scop.) Ach. 1803
• Lecidea viridiflavescens (Wulfen) Ach. 1810
• Lichen irrubatus Ach. 1799
• Lichen viridiflavescens Wulfen 1791
• Patellaria rupestris (Scop.) DC. 1805
• Placodium rupestre (Scop.) Branth & Rostr. 1869
• Protoblastenia irrubata (Ach.) Zahlbr.
• Verrucaria rupestris Schrad. (1794

Nazwa polska według W. Fałtynowicza.

Charakterystyka

Plecha skorupiasta o grubości 0,1-0,3 mm, czasami zanikająca. Ma barwę szarą, jasnobrązową lub oliwkową. Kora nieprzeźroczysta o grubości 20-40 μm

Zazwyczaj licznie występują apotecja lekanorowe. Mają średnicę 0,5-1 mm i kolisty kształt. Występują w rozproszeniu lub w skupiskach, czasami stykające się z sobą apotecja zrastają się. Apotecja są wgłębione w plechę, lub znajdują się na niej, szeroko przyrośnięte. Od początku są silnie wypukłe. Brzeżek plechowy zanika bardzo wcześnie, wskutek czego apotecja przypominają wyglądem drobne kulki. Mają barwę od żółtej przez pomarańczową i czerwonopomarańczową do czerwonobrunatnej. Na jednym cm² może znajdować się 50-300 apotecjów. Ich Hymenium ma grubość 70-120 μm, jest bezbarwne, lub jasnożółte. Znajdują się w nim rozgałęzione i anastomozujące wstawki (parafizy) o szerokości 2-2.6-4 μm, na wierzchołku lekko rozszerzone do 2,5-4,5 mikrometrów szerokości. Hypotecjum jest bezbarwne lub jasnożółte do pomarańczowego i niejednorodnie pigmentowane. Zarodniki jednokomórkowe, bezbarwne, szeroko elipsoidalne lub owalne, o rozmiarach (9-) 11-14 (-16,5) × (5) 6 μm. W jednym worku powstaje po 8 zarodników.

Reakcje barwne porostów: plecha K-, C-, KC-, P-. Kwasy porostowe: w apotecjach występuje pigment zawierający antrachinon.

Występowanie i siedlisko

Jest szeroko rozprzestrzeniona na całej półkuli północnej. Brak doniesień o występowaniu na półkuli południowej. W Europie występuje na całym obszarze, na północy sięgając po północne wybrzeża Grenlandii i archipelag Svalbard na Morzu Arktycznym. W Polsce jest pospolita w górach i na pogórzu, na wyżynach występuje w rozproszeniu, a na niżu jest rzadka.

Rozwija się na skałach i kamieniach, zarówno krzemionkowych, jak i na wapieniach, także na betonie. Preferuje miejsca dobrze oświetlone.