Leon Sowa
| |
 podporucznik
| |
| Data i miejsce urodzenia |
11 listopada 1904 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
13 sierpnia 1942 |
| Przebieg służby | |
| Lata służby |
1940–1942 |
| Siły zbrojne | |
| Stanowiska |
komendant I rejonu AK obwodu Tomaszów Mazowiecki |
| Główne wojny i bitwy | |
Leon Sowa, ps. „Jaś” (ur. 11 listopada 1904 we wsi Borów gm. Opatówek[1], zm. 13 sierpnia 1942 w KL Auschwitz[2]) – nauczyciel, członek AK, komendant I rejonu AK obwodu Tomaszów Mazowiecki.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Przed wojną[edytuj | edytuj kod]
Naukę rozpoczął w r. 1912 w szkole rosyjskiej w Opatówku[1]. Po rocznej przerwie w latach 1914–1915, spowodowanej wybuchem I wojny światowej, kontynuował naukę w szkole ludowej w Borowie do roku 1919, kiedy to wstąpił do 2-letniej preparandy nauczycielskiej w Opatówku. Po jej ukończeniu przez 4 lata kontynuował naukę w seminarium nauczycielskim w Liskowie, pow. kaliski. Po przeniesieniu tegoż seminarium do Słupcy w 1926 r., na 5 rok nauki udał się do seminarium nauczycielskiego w Tomaszowie Mazowieckim, które ukończył w r. 1927, uzyskując maturę i prawo nauczania w publicznych szkołach powszechnych (PSP). Przez rok pozostawał bez pracy z uwagi na brak wolnych stanowisk w okolicznych szkołach. W r. 1928 został zatrudniony jako nauczyciel w PSP w Będkowie. W r. 1933 złożył egzamin nauczycielski, a 1 sierpnia 1935 awansował na stanowisko kierownika PSP II stopnia w pobliskiej Olszowie. W r. 1930 ożenił się z Kazimierą Bączewską, nauczycielką szkoły w Będkowie, z którą miał dwóch synów o imieniu Janusz urodzonych w r.1931 i 1934. Żona pracowała razem z nim jako nauczycielka w szkole w Olszowie[1]. W okresie 1935–1939 dał się poznać jako ceniony i lubiany nauczyciel. Oprócz zajęć w klasie, uczył dzieci rzeczy praktycznych m.in. pszczelarstwa. Po wybuchu wojny początkowo zajmował się naprawami budynku szkolnego, w tym zachodniego szczytu szkoły zniszczonego przez pocisk artyleryjski, w trakcie obrony 6 września 1939 r. pobliskich stanowisk43 pp.[1].
W konspiracji[edytuj | edytuj kod]
W październiku 1939 r., wraz z siedmioma innymi młodymi ludźmi założył tajną organizację. Byli to: bracia Walerian, Adolf i Edward Bączewscy (szwagrowie Leona - pochodzący z okolic Krosna i zamieszkali w Tomaszowie przy ul. Rolanda 15), Zbysław Gorzelak, Tadeusz Górnicki, Henryk Nowak (ps. „Szelągowski”) i Stanisław Rychter[3][4]. Początkowo organizacja miała luźną strukturę i nie posiadała nazwy. Z chwilą utworzenia w marcu 1940 r. tomaszowskiego obwodu ZWZ członkowie organizacji, w tym Sowa wraz z żoną, znaleźli się w jego strukturach. Od 1 stycznia 1941 r. uporządkowano strukturę obwodu tomaszowskiego dzieląc go na 8 rejonów. Ppor. Leon Sowa ps. „Jaś” został komendantem obwodu nr I Olszowa o kryptonimie „Żagiew”. Jego żona weszła w skład komendy rejonu ZWZ (od 15 lutego 1942 r. Armii Krajowej)[5]. Szkoła w Olszowie stanowiła centrum działalności I rejonu. Często przebywał tam brat Kazimiery Sowowej Walerian Albin Bączewski ps. „Konrad” i „Waler”, od lutego 1941 kierownik sekcji wywiadu ZWZ obwodu tomaszowskiego na Spałę[6], później oficer łącznikowy (ps. „Wichrowski”) w Komendzie Głównej AK[7]. W maju 1942 Gestapo wpadło na trop i aresztowało trzech funkcjonariuszy granatowej policji w Będkowie, tajnych członków wywiadu AK[4][5]. W wyniku śledztwa ustalono personalia wielu innych członków AK, a w następstwie dokonano szeregu aresztowań. W dzień Bożego Ciała 4 czerwca 1942 r. został aresztowany Leon Sowa[5]. Sowa miał w obejściu przygotowane dwie skrytki, w których się ukrywał, jedną w stodole drugą w mieszkaniu. Rano wyszedł ze skrytki w stodole i nie podejrzewając niebezpieczeństwa w dzień świąteczny, umył się i przebrał. Później jednak ukrył się w skrytce w mieszkaniu. Niedługo po tym do budynku wpadło Gestapo i rozpoczęło przeszukiwanie. Słysząc krzyki bitej żony Sowa wyszedł z ukrycia i został aresztowany wraz z nią[8]. Przesłuchiwany i bity na komendzie Gestapo przy ul. Zapiecek w Tomaszowie Maz. został zesłany do KL Auschwitz (numer obozowy 44667), gdzie zginął zamordowany 13 sierpnia 1942 r.[2] Jego żona Kazimiera (ur. 9 sierpnia 1905 r. w Krośnie, zm. 2 kwietnia 1989 r. w Warszawie) została zesłana do KL Ravensbrück (nr obozowy 12121) transportem z 21 czerwca 1942 r. Udało się jej przeżyć i powróciła do szkoły w Olszowie, którą przez pewien czas kierowała, by następnie objąć stanowisko zastępcy kierownika szkoły podstawowej nr 13 w Tomaszowie Mazowieckim[8].
Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]
Jego nazwisko, obok czterech innych, jest wymienione na pomniku pamięci nauczycieli gminy Ujazd – ofiar II WŚ, przed szkołą podstawową im. Obrońców Westerplatte w Ujeździe.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d Leon Sowa: Życiorys, rękopis z dn. 13 paźdz. 1939 r., archiwum Szkoły Podstawowej im. Obrońców Westerplatte w Ujeździe
- ↑ a b Sowa, Leon. [w:] „Miejsce Pamięci i Muzeum Auschwitz - Birkenau” [on-line]. auschwitz.org. [dostęp 2022-03-10].
- ↑ Kazimierz Kucharski ps. „Garda”, „Tomaszów-Okupacja-Podziemie” - maszynopis, 1967
- ↑ a b Jarosław Pązik, Początki konspiracji w Tomaszowie Mazowieckim w latach 1939 – 1940. [w:] „Skansen Rzeki Pilicy” [on-line]. skansenpilicy.pl, 2017-02-14. [dostęp 2022-11-16].
- ↑ a b c Zenon Januszkiewicz: Monografia Placówki ZWZ-AK Będków. Łódź: Światowy Związek Żołnierzy AK Okręg Łódź, 1994, s. 82, 99.
- ↑ Eugeniusz Wawrzyniak: Na rubieży Okręgu AK Łódź. Zarys dziejów Inspektoratu Rejonowego i Podokręgu Piotrków Trybunalski. Warszawa: PAX, 1988, s. 45. ISBN 83-211-0928-4.
- ↑ Walerian Albin Bączewski. [w:] „Muzeum Powstania Warszawskiego” [on-line]. 1944.pl. [dostęp 2022-11-16].
- ↑ a b Zdzisław Pakowski: Olszowa Historia i ludzie wyd. II. Łódź: Księży Młyn, 2022, s. 75. ISBN 978-83-7729-677-6.