Lista rozbłysków gamma

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

W artykule przedstawiono chronologiczny wykaz rozbłysków gamma (GRB), będących przełomowym odkryciem tego typu w danej chwili (np. najbliższy/najdalszy rozbłysk, najbardziej energetyczny, pierwszy rozbłysk typu SGR, etc.) Nazwy rozbłysków zawierają datę ich odkrycia: dwie pierwsze cyfry to rok, dwie kolejne – miesiąc, a dwie ostatnie oznaczają dzień.

Lista[edytuj | edytuj kod]

GRB Pozycja Przesunięcie ku czerwieni Wykryty przez Uwagi
GRB 670702 Vela 4 Pierwszy odkryty GRB
GRB 790305b Pierwszy zaobserwowany megarozbłysk SGR, specyficzny rodzaj krótkiego rozbłysku gamma.
GRB 830801 Najjaśniejszy zaobserwowany GRB
GRB 970228 z = 0,695[1] BeppoSAX Pierwsza poświata optyczna oraz rentgenowska
GRB 970402 RA 14h 50,1m
Dec -69° 20′		 BeppoSAX Wystąpił w źródle promieniowania rentgenowskiego w gwiazdozbiorze Cyrkla, o którym wcześniej nie było wiadomo[2].
GRB 970508 z = 0,835 BeppoSAX Pierwszy rozbłysk, którego odległość udało się określić (przy pomocy przesunięcia ku czerwieni), pierwsza poświata w paśmie radiowym
GRB 971214 z = 3,4 BATSE Pierwszy GRB o z > 1; najjaśniejszy z wczesnych GRB
GRB 980425 z = 0,008[3] BATSE Najbliższy obecnie znany rozbłysk i pierwszy GRB, który został powiązany z supernową.
GRB 990123 R.A. 15h 25m 29s
Dekl. 44° 45′ 30″[4]		 z = 1,6 BeppoSAX Pierwszy rozbłysk, który był obserwowany w świetle widzialnym i w widmie promieni gamma jednocześnie. Najjaśniejsza zaobserwowana poświata przed wystrzeleniem satelity Swift.
GRB 991216 BATSE Pierwszy rozbłysk odkryty przez Chandra X-ray Observatory[5]
GRB 030329 z = 0,168[6] HETE-2 Najbliższy względem Ziemi „klasyczny” długi GRB; jego poświata została przebadana najdokładniej w porównaniu do innych GRB.
GRB 050509B z = 0,225 Swift Pierwszy krótki rozbłysk z zaobserwowaną poświatą i możliwą galaktyką.
GRB 050709 z = 0,161[7] HETE-2 Pierwszy krótki GRB z wykrytym odpowiednikiem optycznym.
GRB 050724 z = 0,258[8] Swift Pierwszy krótki wybuch z wykrytym odpowiednikiem radiowym, optycznym i rentgenowskim, a także pierwszy jednoznaczne powiązany z galaktyką eliptyczną.
GRB 060218 z = 0,0331[9] Swift Pierwszy GRB z towarzyszącą supernową, która mogła być śledzona od razu po wystąpieniu rozbłysku.
GRB 060614 R.A. 21h 23m 27,0s
Dekl. -53° 02′ 02″		 z = 0,125 Swift Był to albo długotrwały wybuch, w którym wykluczona jest obecność jasnej supernowej, albo krótkotrwały wybuch z niezwykle długotrwałą emisją promieniowania gamma.
GRB 080319B z = 0,937 Swift Najjaśniejsze (optycznie) zdarzenie dowolnej natury zaobserwowane we Wszechświecie do tej pory. Ponadto najjaśniejsza optyczna poświata spośród wszystkich rozbłysków gamma.
GRB 080916C z = 4,35[10] Fermi Ówcześnie był to najbardziej energetyczny GRB.
GRB 090423 R.A. 09h 55m 33,08s
Dekl. +18° 08′ 58,9″		 z = 8,2 Swift Posiadał on „tytuł” najbardziej odległego zaobserwowanego obiektu we Wszechświecie, którego dystans potwierdzono metodą spektroskopową[11][12]. Do tej pory jest najodleglejszym znanym rozbłyskiem gamma i jednym z najdalszych znanych obiektów we Wszechświecie.
GRB 101225A R.A. 00h 00m 47,51s
Dekl. +44° 36′ 01,1″		 z = 0,33 Swift Czas trwania: 28 minut. Znany również jako „Świąteczny rozbłysk”.
GRB 130427A R.A. 11h 32m 32,84s
Dekl. +27° 41′ 56,2″		 z = 0,34 Swift Trwał kilka godzin.
GRB 160625B R.A. 20h 34m 23.25s
Dekl. +06° 55′ 10.5″[13]		 z = 1.406 Fermi; LAT Ekstremalnie jasny rozbłysk ze spolaryzowanym światłem optycznym[14][15][16]
GRB 170817A R.A. 12h 47m
Dekl. -39° 48′[17]		 z = 0.009727 Fermi Powstał w wyniku zderzenia z gwiazdą neutronową, wytwarzając falę grawitacyjną nazwaną GW170817.[17][18][19] Obecnie jest to najbliższy znany GRB.
GRB 200826A z=0.7486 Krótkotrwały rozbłysk (czas: 0,5 sekundy.)[20]
GRB 211211A z=0.0785 Swift, Fermi Pierwszy długotrwały GRB powstały w wyniku połączenia się dwóch gwiazd neutronowych[21]
GRB 221009A R.A. 19h 13m 03.48s
Decl. 19° 46′ 24.6″		 z = 0.151 Swift Jeden z najbliższych GRB i był najbardziej energetycznym i najjaśniejszym GRB, jaki kiedykolwiek zarejestrowano (dotychczasowym rekordzistą był GRB 830801). Wyzwolił rekordową energię o wartości 18 TeV.
GRB 230307A Fermi Drugi po GRB 221009A pod względem wartości fluencji.[22]

Ekstremalne GRB[edytuj | edytuj kod]

Ekstremalne GRB
Tytuł GRB Dane Uwagi
Najbliższy GRB 980425 z = 0,0085
Najbardziej odległy (przesunięcie ku czerwieni oszacowane metodą fotometryczną) GRB 090429B z = 9,4 [23]
Najbardziej odległy (przesunięcie ku czerwieni oszacowane metodą spektroskopową) GRB 090423 z = 8,2 [11]
Najsłabszy (jasność)
Najjaśniejszy GRB 830801
Największa energia GRB 080916C Eiso = 8,8 × 1047 dżuli
Najdłuższy GRB 111209A Trwał co najmniej 7 godzin
Najkrótszy GRB 820405 Czas trwania: 12 ms
Najbardziej odległy, który mógł być obserwowany gołym okiem GRB 080319B Obserwowana wielkość gwiazdowa: 5,7
z = 0,937 		[24][25]
Najbliższy, który mógł być obserwowany gołym okiem

Przełomowe GRB[edytuj | edytuj kod]

Przełomowe GRB
Tytuł GRB Data Dane Uwagi
Pierwszy zaobserwowany GRB GRB 670702 2 lipca 1967 [24]
Pierwszy zidentyfikowany GRB GRB 781104 4 listopada 1978 Wenera 11, Wenera 12, Prognoz-7, ISEE-3, Pioneer Venus Orbiter, Vela
Pierwszy odkryty długotrwały GRB
Pierwszy odkryty krótkotrwały GRB
Pierwszy odkryty GRB o „twardym spektrum”
Pierwszy odkryty GRB o „miękkim spektrum”
Pierwszy GRB, którego odległość ustalono GRB 970508 z = 0,835 [26]
Pierwszy GRB z odkrytą poświatą radiową GRB 970508 [26]
Pierwszy GRB z odkrytą poświatą optyczną GRB 970228 28 lutego 1997 02:58 UTC [26]
Pierwszy GRB z odkrytą poświatą rentgenowską GRB 780506 [27]
Pierwszy GRB powiązany z supernową GRB 980425 25 kwietnia 1998 21:49 UTC SN 1998bw GRB 030329 dał definitywny dowód na istnienie relacji między supernowymi a rozbłyskami gamma; został on powiązany z hipernową SN 2003dh[26][28]
Pierwszy GRB widoczny gołym okiem GRB 080319B 19 marca 2008 06:12 UTC obserwowana wielkość gwiazdowa: 5,7 Pierwszym GRB, który mógł być obserwowany przy pomocy amatorskiego sprzętu, był GRB 990123 o jasności 9 mag.[24][25][26]

Najbardziej odległe GRB[edytuj | edytuj kod]

GRB o przesunięciu ku czerwieni z > 6
GRB Odległość Uwagi
GRB 090429B z = 9,4 [23] (Fotometryczne przesunięcie ku czerwieni)
GRB 090423 z = 8,2 [29]
GRB 080913 z = 6,7 [29]
GRB 060116 z = 6,6 Wysoka wartość ekstynkcji w przypadku tego zdarzenia sprawia, iż fotometrycznie oszacowane przesunięcie ku czerwieni jest bardzo niedokładne[30].
GRB 140515A z = 6,33 [31]
GRB 050904 z = 6,295 [32]

GRB o wartości z > 6 są wykorzystywane do badań okresu ery rejonizacji

„Zdobywcy tytułu” najbardziej odległego GRB
GRB Data Odległość Uwagi
GRB 090429B maj 2011 — z = 9,4 GRB był zaobserwowany w 2009, jednak do roku 2011 nie ogłoszono jego odległości[23].
GRB 090423 kwiecień 2009 — maj 2011 z = 8,2 Był to pierwszy GRB, który uzyskał tytuł najbardziej odległego obiektu we Wszechświecie[29].
GRB 080913 wrzesień 2008 — kwiecień 2009 z = 6,7 [29][33]
GRB 050904 wrzesień 2005 — wrzesień 2008 z = 6,29 [32][33][34]
GRB 000131 styczeń 2000 — wrzesień 2005 z = 4,50 [34][35][36]
GRB 971214 grudzień 1997 — styczeń 2000 z = 3,42 [26][35][36]
GRB 970508 maj 1997 — grudzień 1997 z = 0,835 Pierwszy GRB, którego odległość została ustalona[26]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ J.S. Bloom et al. The Redshift and the Ordinary Host Galaxy of GRB 970228. „Astrophysical Journal”. 554 (2), s. 678–683, 2001. DOI: 10.1086/321398. arXiv:astro-ph/0007244. Bibcode: 2001ApJ...554..678B. 
  2. ↑ Antonelli LA, Fiore F: BeppoSAX follow-up observations of the region of the Gamma-ray burst GRB 970402.
  3. ↑ Tinney C. i inni: IAU Circular 6896: IAUC 6896: GRB 980425; V4334 Sgr. IAU: Central Bureau for Astronomical Telegrams, 1998. [dostęp 2011-07-05].
  4. ↑ S.C. Odewahn et al. GRB 990123. „GCN Circulars”, 1999. Bibcode: 1999IAUC.7094A...1O. 
  5. ↑ The Universe Lights Up on Beethoven's Birthday. NASA Goddard Space Flight Center, 30 grudnia 1999. [dostęp 2010-03-18].
  6. ↑ N. Caldwell et al. GRB 030329, optical spectroscopy. „GCN Circulars”, 2003. 
  7. ↑ P.A. Price et al. GRB 050709: Spectroscopy. „GCN Circulars”, 2005. 
  8. ↑ E. Berger et al. The afterglow and elliptical host galaxy of the short γ-ray burst GRB 050724. „Nature”. 438 (7070), s. 988–90, 2005. DOI: 10.1038/nature04238. arXiv:astro-ph/0508115. PMID: 16355217. Bibcode: 2005Natur.438..988B. 
  9. ↑ Mirabal N, Halpern JP. GRB 060218: MDM Redshift. „GCN Circulars”, 2006. 
  10. ↑ J. Greiner et al. The redshift and afterglow of the extremely energetic gamma-ray burst GRB 080916C. „Astronomy and Astrophysics”. 498 (1), s. 89–94, 2009. DOI: 10.1051/0004-6361/200811571. arXiv:0902.0761. Bibcode: 2009A&A...498...89G. 
  11. ↑ a b N.R. Tanvir. A gamma-ray burst at a redshift of z~8.2. „Nature”. 461 (7268), s. 1254-1257, październik 2009. 
  12. ↑ F. Reddy: New Gamma-Ray Burst Smashes Cosmic Distance Record. NASA, 28 kwietnia 2009. [dostęp 2009-05-04].
  13. ↑ Racusin, Judith: GCN Circular: GRB 160625B: Fermi-LAT detection of a bright burst (and related). [w:] NASA [on-line]. 2016-06-26. (ang.).
  14. ↑ Eleonora Troja, V. M. Lipunov, C. G. Mundell, N. R. Butler i inni. Significant and variable linear polarization during the prompt optical flash of GRB 160625B. „Nature”. 547 (7664), s. 425–427, lipiec 2017. DOI: 10.1038/nature23289. ISSN 1476-4687. PMID: 28748924. (ang.). 
  15. ↑ Maria Petropoulou. Anatomy of a gamma-ray burst. „Nature Astronomy”. 1 (9), s. 567–568, wrzesień 2017. DOI: 10.1038/s41550-017-0231-0. ISSN 2397-3366. (ang.). 
  16. ↑ Bin-Bin Zhang, B. Zhang, Alberto J. Castro-Tirado, Zigao Dai i inni. Transition from fireball to Poynting-flux-dominated outflow in the three-episode GRB 160625B. „Nature Astronomy”. 2 (1), s. 69–75, styczeń 2018. DOI: 10.1038/s41550-017-0309-8. arXiv:1612.03089. ISSN 2397-3366. (ang.). 
  17. ↑ a b Andreas von Kienlin: GCN Circular; Number: 21520; GRB 170817A: Fermi GBM detection; 2017/08/17 20:00:07 GMT. [w:] Max Planck Institute for Extraterrestrial Physics [on-line]. 2017-08-17. (ang.).
  18. ↑ Davide Casttelvecchi. Rumours swell over new kind of gravitational-wave sighting. „Nature”, 2017-08-25. DOI: 10.1038/nature.2017.22482. [dostęp 2017-08-27]. (ang.). 
  19. ↑ Nadia Drake: Strange Stars Caught Wrinkling Spacetime? Get the Facts.. [w:] National Geographic [on-line]. 2017-08-25. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-08-27)]. (ang.).
  20. ↑ Andrea Rossi, Barry Rothberg, Eliana Palazzi, David Alexander Kann i inni. The Peculiar Short-duration GRB 200826A and Its Supernova*. „The Astrophysical Journal”. 932 (1), s. 1, czerwiec 2022. DOI: 10.3847/1538-4357/ac60a2. ISSN 0004-637X. (ang.). 
  21. ↑ Kilonova Discovery Challenges our Understanding of Gamma-Ray Bursts. Gemini Observatory, 2022-12-07. [dostęp 2022-12-11]. (ang.).
  22. ↑ Simone Dichiara, David Tsang, Eleonora Troja, D. Neill i inni. A Luminous Precursor in the Extremely Bright GRB 230307A. „The Astrophysical Journal Letters”. 954 (1), s. L29, 2023. DOI: 10.3847/2041-8213/acf21d. arXiv:2307.02996. ISSN 2041-8205. (ang.). 
  23. ↑ a b c Space Daily, Explosion Helps Researcher Spot Universe's Most Distant Object, 27 maja 2011
  24. ↑ a b c T. Dockweiler. The Incredible Gamma Ray Burst of 2008 – The Greatest Cosmic Explosion Ever!. „Science Newsletter”. 3 (6), czerwiec 2008. (ang.). 
  25. ↑ a b Observations of the Naked-Eye GRB 080319B: Implications of Nature's Brightest Explosion. „The Astrophysical Journal”. 691 (1), s. 723-737, 2009. DOI: 10.1088/0004-637X/691/1/723. Bibcode: 2009ApJ...691..723B. 
  26. ↑ a b c d e f g The ING Newsletter, "Gamma-Ray Burst Afterglows: Surprises from the Sky", P. Vreeswijk, N. Tanvir, T. Galama, No.2 – marzec 2000 (dostęp 2009/11/11)
  27. ↑ A. Connors, G.J. Hueter. The X-Ray Characteristics of a Classical Gamma-Ray Burst and Its Afterglow. „The Astrophysical Journal”. 501 (1), s. 307, 1998. DOI: 10.1086/305815. arXiv:astro-ph/9802055. (ang.). 
  28. ↑ SpaceDaily, "Cosmological Gamma-Ray Bursts and Hypernovae Conclusively Linked", 22 czerwca 2003 . Dostęp 11 listopada 2009.
  29. ↑ a b c d Rachel Courtland: Most distant object in the universe spotted. [w:] New Scientist [on-line]. 2009-04-27. [dostęp 2017-06-14]. (ang.).
  30. ↑ N.R. Tanvir, A.J. Levan, R.S. Priddey: GCN GRB OBSERVATION REPORT. 26 stycznia 2006. [dostęp 2017-06-13].
  31. ↑ R. Chornock et al.. GRB 140515A at z=6.33: Constraints on the End of Reionization From a Gamma-ray Burst in a Low Hydrogen Column Density Environment. „submitted to ApJ Letters”, 2014. arXiv:1405.7400. (ang.). 
  32. ↑ a b Jeff Hecht: Blazing gamma-ray burst is most distant ever. [w:] New Scientist [on-line]. 2005-09-13. [dostęp 2017-06-14]. (ang.).
  33. ↑ a b Maggie McKee: Cosmic explosion is most distant ever seen. [w:] New Scientist [on-line]. 2008-09-20. [dostęp 2017-06-14]. (ang.).
  34. ↑ a b "A photometric redshift of z = 6.39 plus/minus 0.12 for GRB 050904". „Nature”, s. 181-183, 9 marca 2006. DOI: 10.1038/nature04552. PMID: 16525465. [dostęp 2009-11-11]. 
  35. ↑ a b Yet another record: Ulysses detects most distant gamma-ray burst. ESA, 2000-10-19. [dostęp 2017-06-14]. (ang.).
  36. ↑ a b Michael I. Andersen, Jens Hjorth, Holger Pedersen, Brian L. Jensen, Leslie K. Hunt et.al.: Hunting Gamma-Ray Bursts in the Lyman-Forest; GRB 000131 at z = 4,50. 14 października 2003. [dostęp 2017-06-13].

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Lista_rozbłysków_gamma&oldid=72935247”