Czarnopiórek

Czarnopiórek
	Heteroxolmis dominicana
	(Vieillot, 1823)
	; Samiec
	; Samica
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	wróblowe
Podrząd	tyrankowce
Rodzina	tyrankowate
Podrodzina	wodopławiki
Plemię	Fluvicolini
Rodzaj	Heteroxolmis; W.E. Lanyon, 1986
Gatunek	czarnopiórek
Synonimy
	Tyrannus dominicanus Vieillot, 1823; Xolmis dominicanus (Vieillot, 1823);
	Tyrannus dominicanus Vieillot, 1823; Xolmis dominicanus (Vieillot, 1823);
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; narażony na wyginięcie
	Zasięg występowania
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Czarnopiórek^[4], mniszek blady (Heteroxolmis dominicana) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny tyrankowatych (Tyrannidae). Występuje we wschodniej części Ameryki Południowej. Narażony na wyginięcie.

Taksonomia

Po raz pierwszy gatunek opisał Louis Jean Pierre Vieillot. Autor zamieścił informacje dotyczące upierzenia i znanego zasięgu w Tableau encyclopédique et méthodique des trois règnes de la nature w 1823. Holotyp pochodził z Paragwaju. Autor nadał nowemu gatunkowi nazwę Tyrannus dominicanus^[2]. Obecnie (2021) Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny umieszcza czarnopiórka w monotypowym rodzaju Heteroxolmis^[5], jednak niektórzy autorzy (m.in. Stotz et al. [1996], Collar and Andrew [1988]) uznają go za przedstawiciela Xolmis^[6]. Rodzaj Heteroxolmis został opisany w 1986; czarnopiórka wyłączono do osobnego rodzaju na podstawie cech anatomicznych i morfologicznych^[7]. H. dominicana to gatunek monotypowy^[5]^[8].

Morfologia

Długość ciała wynosi 20–20,5 cm^[8]. Średnia masa ciała 42,8 g^[9] (nie podano liczby osobników). 10. lotka I rzędu ma unikatowy względem przedstawicieli Xolmis kształt^[7]. Czarnopiórki mają charakterystyczne, czarno-białe upierzenie. Samiec jest biały z czarnymi skrzydłami i sterówkami. Samica ogółem jest podobna, wyróżnia się szarobrązowym wierzchem głowy, karkiem i środkiem grzbietu^[6].

Zasięg występowania

Czarnopiórki zamieszkują południowo-wschodni Paragwaj, południowo-wschodnią Brazylię (stany Parana, Rio Grande do Sul^[8], Santa Catarina i São Paulo^[6]), Urugwaj i północno-wschodnią Argentynę (wschodnia prowincja Formosa i Misiones na południe po północną prowincję Buenos Aires)^[8]. Współczesne doniesienia z Paragwaju są niepotwierdzone. Począwszy od roku 1850 następował znaczący spadek liczebności czarnopiórków; według danych z roku 2000 ich ostoją jest południowo-wschodni Urugwaj^[6].

Ekologia i zachowanie

Środowiskiem życia czarnopiórków są zakrzewione obszary trawiaste, szczególnie te w pobliżu bagien. W Entre Ríos i Corrientes obserwowano te tyrankowate na nieużytkowanych od ponad 5 lat polach ryżowych^[6]. Bagna w São Francisco de Paula (północno-wschodni stan Rio Grande do Sul), gdzie występują te ptaki, porastają m.in. cibory (Cyperus) i mikołajki (Eryngium) z gatunków Eryngium pandanifolium, Eryngium floribundum i Eryngium horridum^[10]. Pożywieniem przedstawicieli H. dominicana są owady^[8].

W 2010 opublikowano wyniki badań nad związkiem epoletników słonecznych (Xanthopsar flavus) z czarnopiórkami w Rio Grande do Sul. Okazało się, że stada epoletników często podążały za czarnopiórkami, gdy te w pojedynkę lub w grupie przenosiły się z obszarów bagnistych na trawiaste. Podobne zachowanie zaobserwowali Dias i Maurício (2002). Nie wiadomo, czy epoletniki mają z tego jakieś korzyści; możliwe, że chodzi im o uzyskiwanie informacji o zagrożeniu – czarnopiórki mają w zwyczaju siadać na gałęzi, zwykle poniżej 2 m, i po złapaniu owada powracać na tę samą gałąź, przez co dobrze sprawdzają się w roli „stróżów”^[11].

Lęgi

Przed rokiem 1994, kiedy C.S. Fontana opublikował swoją pracę dyplomową poświęconą historii naturalnej czarnopiórków, lęgi tych ptaków były prawie całkowicie nieznane. W 1997 w czasopiśmie „Cotinga” ukazał się pierwszy szczegółowy opis gniazda i jaj; autor znalazł 5 gniazd na bagnistym obszarze w São Francisco de Paula^[10]. W Argentynie okres lęgowy trwa od końca sierpnia do grudnia, w Rio Grande do Sul gniazda znajdowano od października do grudnia^[8]. Gniazda czarnopiórka w São Francisco de Paula ulokowane były 2,5–9 m nad ziemią. Z zewnątrz były niesymetryczne, jeden z boków gniazda był wydłużony, bardziej wklęsły i o grubszych ściankach; komora gniazdowa zdawała się być symetryczna i okrągła. Wyściółkę stanowiły głównie bardzo delikatne korzenie traw splecione z piórami konturowymi, puchowymi i sierścią. Użyte pióra przypuszczalnie należały do kusacza rdzawoskrzydłego (Rhynchotus rufescens), czapli gwiżdżącej (Syrigma sibilatrix), karakary czubatej (Caracara plancus) i kariamy czerwononogiej (Cariama cristata); w jednym z gniazd znaleziono pióra perlic (Numida meleagris) hodowanych na pobliskich farmach. Przeciętnie pióra miały długość 48 mm (średnia z 16 wartości). Użyta sierść była głównie podszerstkiem. Przeciętne zniesienie wynosiło 3,5 jaja na gniazdo. Autor zbadał 14 jaj; wszystkie miały skorupkę czysto białą lub jasnożółtą. 4 zmierzone jaja miały wymiary 23,5–24 na 19–19,5 mm. Dane o kolorze skorupki są sprzeczne z danymi z 1900 z katalogu gniazd i jaj ptaków Brazylii w Museu Paulista, według których na jajach miały znajdować się brązowe plamy; sugeruje to albo dużą różnorodność w ubarwieniu skorupki, albo błędne oznaczenie gatunku przez autora katalogu^[10].

Status i zagrożenia

IUCN uznaje czarnopiórka za gatunek narażony na wyginięcie (VU, Vulnerable) nieprzerwanie od 1994 (stan w 2021). Liczebność populacji szacuje się na 6–15 tysięcy dorosłych osobników. Trend liczebności populacji uznawany jest za spadkowy^[3]. BirdLife International wymienia 44 ostoje ptaków IBA, w których występują te tyrankowate; są wśród nich 3 parki narodowe: brazylijskie Park Narodowy Ilha Grande i Park Narodowy São Joaquim oraz argentyński Park Narodowy Mburucuyá. Zagrożeniem dla gatunku jest modyfikacja obszarów trawiastych przez rolnictwo, zwłaszcza wypas bydła, trwająca od XVI wieku. Tereny te podlegają również zalesianiu przez obce gatunki. Do tego czarnopiórkom zagraża niszczenie gniazd przez pożary pochodzenia antropogenicznego. Jedno badanie w Urugwaju (wyniki opublikowano tylko in litteris) wykazało bardzo wysoki poziom pasożytnictwa lęgowego ze strony starzyków granatowych (Molothrus bonariensis) na H. dominicana^[6].

Przypisy

↑ Heteroxolmis dominicana, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b Louis Jean Pierre Vieillot: Tableau encyclopédique et méthodique des trois règnes de la nature. T. 2. 1823, s. 856.
↑ ^a ^b Xolmis dominicanus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2021-10-15] (ang.).
↑ Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Fluvicolini Swainson, 1832-33 (wersja: 2021-01-21). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-03-15].
↑ ^a ^b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Tyrant flycatchers. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-03-15]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Species factsheet: Xolmis dominicanus. BirdLife International, 2021. [dostęp 2021-10-15]. (ang.).
↑ ^a ^b Lanyon, Wesley E.. A phylogeny of the thirty-three genera in the Empidonax assemblage of tyrant flycatchers. „American Museum Novitates”. 2846, 1986.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Farnsworth, A. & Langham, G.: Black-and-white Monjita (Xolmis dominicanus). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2016. [zarchiwizowane z tego adresu (31 lipca 2016)].
↑ Neander M. Heming & Miguel Â. Marini. Ecological and environmental factors related to variation in egg size of New World flycatchers. Appendix 1. Data summary and supporting references for clutch sizes, body sizes, and egg measurements of Fluvicolinae in the New World. „Journal of Avian Biology”. 46 (4), 2015.
↑ ^a ^b ^c C.S. Fontana. Description of the nest and eggs of the Black-and-white Monjita Heteroxolmis dominicana. „Cotinga”. 8, s. 79–81, 1997.
↑ L. Krüger, M. V. Petry. Black-and-white Monjita (Xolmis dominicanus) followed by the Saffron-cowled Blackbird (Xanthopsar flavus): statistical evidence. „Ornitologia Neotropical”. 21 (2), s. 299–303, 2010.

Linki zewnętrzne

Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).

[itis-1] Heteroxolmis dominicana, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[oryg-2] Louis Jean Pierre Vieillot: Tableau encyclopédique et méthodique des trois règnes de la nature. T. 2. 1823, s. 856.

[iucn-3] Xolmis dominicanus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2021-10-15] (ang.).

[Mielczarek&Kuziemko-4] Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Fluvicolini Swainson, 1832-33 (wersja: 2021-01-21). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-03-15].

[ioc-5] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Tyrant flycatchers. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-03-15]. (ang.).

[birdlife-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Species factsheet: Xolmis dominicanus. BirdLife International, 2021. [dostęp 2021-10-15]. (ang.).

[hxolmis-7] Lanyon, Wesley E.. A phylogeny of the thirty-three genera in the Empidonax assemblage of tyrant flycatchers. „American Museum Novitates”. 2846, 1986.

[hbwa-8] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Farnsworth, A. & Langham, G.: Black-and-white Monjita (Xolmis dominicanus). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2016. [zarchiwizowane z tego adresu (31 lipca 2016)].

[masa-9] Neander M. Heming & Miguel Â. Marini. Ecological and environmental factors related to variation in egg size of New World flycatchers. Appendix 1. Data summary and supporting references for clutch sizes, body sizes, and egg measurements of Fluvicolinae in the New World. „Journal of Avian Biology”. 46 (4), 2015.

[lg-10] C.S. Fontana. Description of the nest and eggs of the Black-and-white Monjita Heteroxolmis dominicana. „Cotinga”. 8, s. 79–81, 1997.

[epo-11] L. Krüger, M. V. Petry. Black-and-white Monjita (Xolmis dominicanus) followed by the Saffron-cowled Blackbird (Xanthopsar flavus): statistical evidence. „Ornitologia Neotropical”. 21 (2), s. 299–303, 2010.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]