Monety Michała Korybuta Wiśniowieckiego
Monety Michała Korybuta Wiśniowieckiego – monety emitowane w czasie panowania króla Polski i wielkiego księcia litewskiego Michała Korybuta Wiśniowieckiego[1].
System monetarny[edytuj | edytuj kod]
Panowanie Michała Korybuta Wiśniowieckiego pogrążone było w typowej poinflacyjnej stagnacji[2]. W obiegu krążyły głównie boratynki i tymfy (tzw. moneta bieżąca), ponieważ lepsze (tzw. moneta dobra) były wychwytywane przez ludność i bezpowrotnie znikały z obrotu. Niemniej dość szybko pojawiły się żądania, formułowane zwłaszcza w laudach wojewódzkich i ziemskich, postulujących[3]
wprowadzenie dobrego pieniądza, przyjmowanego również za granicą.
W reakcji na zgłaszane postulaty w 1671 r. badano perspektywy powrotu do monety pełnowartościowej[3]. Jako próby wybito[3]:
Wszystko jednak skończyło się jedynie na przymiarkach[3].
W efekcie czteroletnie panowanie Michała Korybuta Wiśniowieckiego zapisało się w historii jako nieposiadające żadnych sukcesów w temacie gospodarki pieniężnej. Rozbieżności między monetą dobrą i monetą bieżącą uległy dalszemu pogłębieniu. O ile kursy monet dobrych – talara i dukata – utrzymały się na poziomach z ostatnich lat panowania Jana II Kazimierza:
- talar – 3 złotych polskich i 15 groszy,
- dukat – 6 złotych polskich i 15 groszy,
to analogiczne kursy w monecie bieżącej spadły do 7 i 13 złotych polskich, odpowiednio[3].
Mennictwo w latach 1670–1673[edytuj | edytuj kod]
W okresie panowania Michała Korybuta Wiśniowieckiego w srebrze bito[4]:
- dukaty,
- półtoradukaty,
- podwójne dukaty i
- potrójne dukaty.
W koronnej mennicy w Bydgoszczy bito monety jedynie w małych seriach (próbne). Były to[5]:
- złotówki (1671)[6] – około 5000 szt.,
- dukaty (1671)[6] – w światowej literaturze numizmatycznej istnieje wiele rozbieżnych twierdzeń na temat istnienia autentycznych dukatów koronnych[7],
- dwudukaty (1671)[7] – znany tylko jeden stempel[5].
W pracy[8] wymienione są również koronne:
są to jednak produkty numizmatyczne (fałszerstwa) Józefa Majnerta.
Z powodu niepodjęcia pracy przez mennice państwowe, monety biły właściwie tylko mennice miejskie Prus Królewskich[3]:
- Gdańska:
- Elbląga:
- Torunia:
Prusy Królewskie nie przyjęły w ogóle monety bieżącej (tymfów, boratynków) i posługiwały się jedynie monetą dobrą – w mennicach miast pruskich w tym okresie, bito więc szelągi bilonowe, a nie miedziane[22].
Monety koronne i miejskie[1][4][edytuj | edytuj kod]
Na monetach była umieszczana tytulatura królewska[5]:
MICHAEL DEI GRATIA REX POLONIAE, MAGNUS DUX LITHUANIAE, RUSSIAE, PRUSSIAE, SAMOGITIAE, LIVONIAE, SMOLENSCIAE, KIJOVIAE, VOLHYNIAE, PODOLIAE, PODLACHIAE, SEVERIAE, CZERNIECHOVIAEQUE
w mniejszym lub większym skrócie – minimalnie do monogramu królewskiego: MR.
Potrójne dukaty[edytuj | edytuj kod]
- potrójny dukat gdański, niedatowany, R8
- awers: popiersie króla w wieńcu laurowym otoczone tytulaturą,
- rewers: widok Gdańska z herbem u dołu.
-
awers
-
rewers
- potrójny dukat gdański, niedatowany, odbitka w srebrze, R8
- awers: popiersie króla w wieńcu laurowym otoczone tytulaturą,
- rewers: widok Gdańska z herbem u dołu.
- potrójny dukat toruński, 1671, R8
- awers: popiersie króla w wieńcu laurowym otoczone tytulaturą,
- rewers: herb Torunia otoczony napisem.
- potrójny dukat elbląski, 1672, R8 – wybity stemplem podwójnego dukata elbląskiego
- awers: popiersie króla w wieńcu laurowym otoczone tytulaturą,
- rewers: herb Elbląga otoczony napisem.
Podwójne dukaty[edytuj | edytuj kod]
- podwójny dukat koronny, 1671, R8
- awers: popiersie króla w wieńcu laurowym otoczone tytulaturą,
- rewers: tarcza wygięta, czteropolowa, ukoronowana, na której orły i pogonie, a w środku herb Wiśniowieckich, po bokach tarczy rozdzielone litery M.H., całość otoczona napisem.
-
awers
-
rewers
- podwójny dukat gdański, niedatowany, R7
- awers: popiersie króla w wieńcu laurowym otoczone tytulaturą,
- rewers: herb Gdańska otoczony napisem.
- podwójny dukat toruński, 1670, R7
- awers: popiersie króla w wieńcu laurowym otoczone tytulaturą,
- rewers: widok Torunia otoczony napisem.
-
awers
-
rewers
- podwójny dukat toruński, 1670, R8
- awers: popiersie króla w koronie otoczone tytulaturą,
- rewers: widok Torunia otoczony napisem.
- podwójny dukat toruński, 1671, R8
- awers: popiersie króla w wieńcu laurowym otoczone tytulaturą,
- rewers: herb Torunia otoczony napisem.
-
awers
-
rewers
- podwójny dukat toruński, niedatowany, R4
- awers: popiersie króla w wieńcu laurowym otoczone tytulaturą,
- rewers: widok Torunia otoczony napisem.
-
awers
-
rewers
- podwójny dukat elbląski, 1672, R8
- awers: popiersie króla w wieńcu laurowym otoczone tytulaturą,
- rewers: herb Elbląga otoczony napisem.
-
awers
-
rewers
Półtora dukata[edytuj | edytuj kod]
- półtoradukat gdański, niedatowany, R8
- awers: popiersie króla w wieńcu laurowym otoczone tytulaturą,
- rewers: herb Gdańska otoczony napisem.
Dukaty[edytuj | edytuj kod]
- dukat koronny, 1671, R8 – był w zbiorze Uniwersytetu Aleksandrowskiego w Warszawie
- awers: popiersie króla w wieńcu laurowym otoczone tytulaturą,
- rewers: tarcza wygięta, czteropolowa, ukoronowana, na której orły i pogonie, a w środku herb Wiśniowieckich, po bokach tarczy rozdzielone litery M.H., całość otoczona napisem.
- dukat gdański, 1670, tarcza lewart na rewersie, R5
- awers: popiersie króla w koronie otoczone tytulaturą,
- rewers: herb Gdańska otoczony napisem, tarcza lewart pod nim.
-
awers
-
rewers
- dukat gdański, 1670, bez tarczy lewart na rewersie, R3
- awers: popiersie króla w koronie otoczone tytulaturą,
- rewers: herb Gdańska otoczony napisem.
- dukat gdański, 1672, tarcza lewart na rewersie, R8
- awers: popiersie króla w koronie otoczone tytulaturą,
- rewers: herb Gdańska otoczony napisem, tarcza lewart pod nim.
- awers: popiersie króla w koronie otoczone tytulaturą,
- rewers: herb Gdańska otoczony napisem.
-
awers
-
rewers
- dukat gdański, 1673, R4
- awers: szerokie popiersie króla w koronie otoczone tytulaturą,
- rewers: herb Gdańska otoczony napisem.
- dukat gdański, 1673, R3
- awers: wąskie popiersie króla w koronie otoczone tytulaturą,
- rewers: herb Gdańska otoczony napisem.
-
awers
-
rewers
- dukat gdański, niedatowany, R6
- awers: popiersie króla w koronie otoczone tytulaturą,
- rewers: herb Gdańska otoczony napisem.
- dukat elbląski, 1671, R8
- awers: popiersie króla w koronie otoczone tytulaturą,
- rewers: herb Elbląga otoczony napisem.
-
awers
-
rewers
- dukat elbląski, 1672, R8
- awers: popiersie króla w koronie otoczone tytulaturą,
- rewers: herb Elbląga otoczony napisem.
Talar[edytuj | edytuj kod]
Talary bito jedynie w Elblągu. Tadeusz Czacki opublikował rycinę swojego egzemplarza, do którego autentyczności nie można mieć jakichkolwiek wątpliwości. Dawniejsza rycina i opis talara elbląskiego były zamieszczone również w „Erleutertes Preussen Tom. II. kart. 734”. Jeden egzemplarz odnalazł (XIX w.) w Królewcu znany antykwariusz Dopler – żądano wówczas za niego 600 złotych. Wysoka cena przyczyniła się do powstania bardzo dobrych odlewów w srebrze, później spatynowanych. Takie kopie można było w XIX w. znaleźć w kilku zbiorach numizmatycznych w Warszawie. W 1838 r. pojawił się talar Michała Korybuta Wiśniowieckiego bity nowo wykonanym stemplem, sporządzonym być może na podstawie rysunku Czackiego. Talar ten był z jednej strony pozłacany, jakby wydobytym z kubka srebrnego lub innego wewnątrz złoconego naczynia.
- talar elbląski, 1671, masa 28,80 grama, R8
- awers: popiersie króla w koronie otoczone tytulaturą,
- rewers: herb Elbląga otoczony napisem, pod herbem litery C-S.
Istnieją falsyfikaty Józefa Majnerta[16].
Półtalar[edytuj | edytuj kod]
Półtalary były bite jedynie w Elblągu. Średnica półtalara jest równa talarowi, ale za to półtalar jest o połowę cieńszy i lżejszy. Monety znajdowały się w kolekcjach:
- Doplera i
- zbiorze hr. Franciszka Potockiego.
Znane półtalary mają masę jedynie pomiędzy 9,33 a 11,48 grama, zamiast spodziewanych 14,40 grama[24].
- półtalar elbląski, 1671, masa 14,40 grama, R8
- awers: popiersie króla w koronie otoczone tytulaturą,
- rewers: herb Elbląga otoczony napisem, pod herbem litery C-S.
-
awers
-
rewers
Istnieją falsyfikaty Józefa Majnerta[16].
Złotówka koronna[edytuj | edytuj kod]
Złotówka, czyli ⅓ talara, była monetą próbną[5].
- złotówka koronna, 1671, R7
- awers: popiersie króla w wieńcu laurowym otoczone tytulaturą,
- rewers: tarcza wygięta, czteropolowa, ukoronowana, na której orły i pogonie, a w środku herb Wiśniowieckich, po bokach tarczy rozdzielone litery M.H., u dołu tarcza z nominałem ⅓, całość otoczona napisem (istnieją odmiany z ornamentem nad tarczą i herbem Leliwa).
Szelągi[edytuj | edytuj kod]
- szeląg gdański, 1670, R2
- awers: monogram ukoronowany, składający się z liter MR, oznaczających: Michael Rex, a pod nim rok 1670,
- rewers: pod rozetą napis w trzech wierszach: SOLIDUS / CIVITA•TIS / GEDANEN(sis), a pod nim herb Gdańska.
-
awers
-
rewers
- szeląg toruński, 1671, R2
- awers: monogram ukoronowany, składający się z liter MR, oznaczających: Michael Rex, a pod nim rok 1671,
- rewers: pod rozetą napis w trzech wierszach: SOLID9 / CIVITATIS / THORVN•(ensis), a pod nim herb Torunia.
-
awers
-
rewers
- szeląg toruński, niedatowany, R2
- awers: monogram ukoronowany, składający się z liter MR, oznaczających: Michael Rex, lecz w miejscu liczby roku jest tylko flores,
- rewers: pod rozetą napis w trzech wierszach: SOLIDVS / CIVITATIS / THORUN(ensis), a pod nim herb Torunia.
-
awers
-
rewers
- szeląg elbląski, 1671, R3
- awers: monogram ukoronowane, złożone z liter MR, oznaczających: Michael Rex, a pod nim rok 1671,
- rewers: pod rozetą napis w trzech wierszach: SOLIDUS / CIVITATI(s) / ELBINGE(n), a pod nim mała tarcza Elbląga.
- szeląg elbląski, 1672, R3
- awers: monogram ukoronowane, złożone z liter MR, oznaczających: Michael Rex, a pod nim rok 1672,
- rewers: pod rozetą napis w trzech wierszach: SOLIDUS / CIVITATIS / ELBINGEN(n), a pod nim mała tarcza Elbląga.
-
awers
-
rewers
- szeląg elbląski, 1673, R3
- awers: monogram ukoronowane, złożone z liter MR, oznaczających: Michael Rex, a pod nim rok 1673,
- rewers: pod rozetą napis w trzech wierszach: SOLIDV / CIVITATIS / ELBINGEN, a pod nim mała tarcza Elbląga (istnieją odmiany bez rozety, z odwróconym herbem Elbląga i napisem SOLIDUS zamiast SOLIDV – R4).
- szeląg elbląski, niedatowany, R2
- awers: monogram ukoronowane, złożone z liter MR, oznaczających: Michael Rex,
- rewers: pod rozetą napis w trzech wierszach: SOLIDVS / CIVITAT(is) / ELBINGE(n), a pod nim mała tarcza Elbląga (istnieją odmiany z napisem SOLID zamiast SOLIDVS).
-
awers
-
rewers
Fałszerstwa[edytuj | edytuj kod]
Monety Michała Korybuta były w XIX w. przedmiotem wielu fałszerstw na szkodę kolekcjonerów. Dotyczy to przede wszystkim wspomnianych wyrobów Józefa Majnerta. Ponadto fałszowany był dukat koronny – fałszerstwo to przypisywane jest Fajnowi[5].
-
awers
-
rewers
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
- monety I Rzeczypospolitej
- monety polskie
- systemy monetarne w Polsce
- gatunki pieniądza na ziemiach polskich
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Czesław Kamiński , Janusz Kurpiewski , Katalog monet polskich 1649–1696, wyd. pierwsze, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1982, s. 232–244 .
- ↑ Borys Paszkiewicz , Podobna jest moneta nasza do urodnej panny. Mała historia pieniądza polskiego, Warszawa: Warszawskie Centrum Numizmatyczne, 2012, s. 132 .
- ↑ a b c d e f Adam Dylewski , Historia pieniądza na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: Carta Blanca Sp. z o.o. Grupa Wydawnicza PWN, 2011, s. 201, ISBN 978-83-7705-068-2 .
- ↑ a b c Edmund Kopicki , Ilustrowany skorowidz pieniędzy polskich i z Polską związanych, część 1 i 2, Lech Kokociński (red.), Warszawa: Polskie Towarzystwo Numizmatyczne, 1995, s. 98,320,321,339,340,363, ISBN 83-85075-25-0 .
- ↑ a b c d e Czesław Kamiński , Janusz Kurpiewski , Katalog monet polskich 1649–1696, wyd. pierwsze, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1982, s. 232 .
- ↑ a b Czesław Kamiński , Janusz Kurpiewski , Katalog monet polskich 1649–1696, wyd. pierwsze, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1982, s. 234 .
- ↑ a b Czesław Kamiński , Janusz Kurpiewski , Katalog monet polskich 1649–1696, wyd. pierwsze, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1982, s. 235 .
- ↑ Czesław Kamiński , Janusz Kurpiewski , Katalog monet polskich 1649–1696, wyd. pierwsze, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1982, s. 233 .
- ↑ Czesław Kamiński , Janusz Kurpiewski , Katalog monet polskich 1649–1696, wyd. pierwsze, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1982, s. 236 .
- ↑ Czesław Kamiński , Janusz Kurpiewski , Katalog monet polskich 1649–1696, wyd. pierwsze, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1982, s. 237 .
- ↑ Czesław Kamiński , Janusz Kurpiewski , Katalog monet polskich 1649–1696, wyd. pierwsze, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1982, s. 236–237 .
- ↑ Czesław Kamiński , Janusz Kurpiewski , Katalog monet polskich 1649–1696, wyd. pierwsze, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1982, s. 237–238 .
- ↑ a b Czesław Kamiński , Janusz Kurpiewski , Katalog monet polskich 1649–1696, wyd. pierwsze, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1982, s. 238 .
- ↑ Czesław Kamiński , Janusz Kurpiewski , Katalog monet polskich 1649–1696, wyd. pierwsze, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1982, s. 242 .
- ↑ Czesław Kamiński , Janusz Kurpiewski , Katalog monet polskich 1649–1696, wyd. pierwsze, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1982, s. 242–243 .
- ↑ a b c d Czesław Kamiński , Janusz Kurpiewski , Katalog monet polskich 1649–1696, wyd. pierwsze, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1982, s. 243 .
- ↑ a b c Czesław Kamiński , Janusz Kurpiewski , Katalog monet polskich 1649–1696, wyd. pierwsze, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1982, s. 244 .
- ↑ Czesław Kamiński , Janusz Kurpiewski , Katalog monet polskich 1649–1696, wyd. pierwsze, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1982, s. 239 .
- ↑ Czesław Kamiński , Janusz Kurpiewski , Katalog monet polskich 1649–1696, wyd. pierwsze, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1982, s. 239–240 .
- ↑ a b c Czesław Kamiński , Janusz Kurpiewski , Katalog monet polskich 1649–1696, wyd. pierwsze, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1982, s. 240 .
- ↑ Czesław Kamiński , Janusz Kurpiewski , Katalog monet polskich 1649–1696, wyd. pierwsze, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1982, s. 241 .
- ↑ Adam Dylewski , Historia pieniądza na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: Carta Blanca Sp. z o.o. Grupa Wydawnicza PWN, 2011, s. 201, ISBN 978-83-7705-068-2 .
- ↑ Michał Korybut Wiśniowiecki. Dukat 1672, Gdańsk PCGS MS63 (MAX) [online], archiwum.niemczyk.pl [dostęp 2021-12-11] .
- ↑ Michał Korybut Wiśniowiecki. Półtalar 1671, Elbląg [online], archiwum.niemczyk.pl [dostęp 2021-12-11] .
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
Hasło pierwotnie bazowało na źródłach pochodzących z XIX w.:
- F.A.Vossberg: Geschichte der Preussischen Munzen und Siegel von Fruhester. Zeit bis zum Ende der Herrschaft der Deutschen Ordens, Berlin, 1843
- A.Vossberg: Munzen und Siegel der Preussischen Stadte Danzig, Elbing, Thorn, so wie der Herzoge von Pomerallen in Mittelalter, Berlin, 1841
- E.Hutten-Czapski: Catalogue de la Collection Petersburg, tom 1–5, Kraków, 1871–1916
Tekst dostosowano do XXI w. języka, uzupełniono o informacje z innych opracowań, a monety niepotwierdzone przez XX/XXI w. literaturę przedmiotu zostały usunięte.