Mrówiaczek czarnobrzuchy
| Myrmotherula fluminensis[1] | |
| Gonzaga, 1988 | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Podtyp | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Infragromada | |
| Rząd | |
| Podrząd | |
| Rodzina | |
| Podrodzina | |
| Plemię | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
mrówiaczek czarnobrzuchy |
| Zasięg występowania | |
| |
Mrówiaczek czarnobrzuchy[2] (Myrmotherula fluminensis) – gatunek małego ptaka z rodziny chronkowatych (Thamnophilidae). Endemit stanu Rio de Janeiro w Brazylii; krytycznie zagrożony wyginięciem.
Taksonomia[edytuj | edytuj kod]
Odkrycie M. fluminensis nastąpiło w 1982, kiedy jednego osobnika złapano w sieć (mist-netting) koło Santo Aleixo w stanie Rio de Janeiro. Luiz Pedreira Gonzaga przy okazji obrączkowania ptaków złapał osobnika, którego nie potrafił przypisać do żadnego z gatunków, które tam występowały. Holotyp to dorosły samiec złapany 4 lipca 1982[3].
Gatunek opisany po raz pierwszy w 1988 na łamach „Bulletin of the British Ornithologists’ Club”[3]. Odrębność taksonomiczna bywa kwestionowana; początkowo część autorów uznała M. fluminensis za hybrydę między mrówiaczkiem jednobarwnym (M. unicolor) a podgatunkiem luctuosa mrówiaczka białobocznego (M. axillaris)[4], później bywał uznawany za lokalną odmianę M. axillaris. Zważywszy na fakt, iż pewien osobnik nagrany w Guapi Áçu zdaje się nie różnić głosem od M. axillaris luctuosa[5], to całkiem prawdopodobna hipoteza[5]. Do tego dochodzą wątpliwości, czy aby na pewno później obserwowane ptaki należą do tego samego gatunku, co holotyp. Wymaga dalszych badań, chociażby poprzez analizę nagrań głosów. Wspomniane dwa gatunki, jak i sam mrówiaczek czarnobrzuchy należą do grupy gatunków obejmujących także mrówiaczki: łupkowego (M. schisticolor), śniadego (M. sunensis), ubogiego (M. minor), ciemnego (M. iheringi), skromnego (M. behni), boliwijskiego (M. grisea), białosternego (M. urosticta), siwego (M. menetriesii) i mrówkołowika amazońskiego (Myrmochanes longipennis) – „grey antwren assemblage”[4] (tu: dosł. zbiór szarych mrówiaczków[6]).
Epitet gatunkowy fluminensis pochodzi od łacińskiego słowa flumen – rzeka[3].
Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC) i autorzy Kompletnej listy ptaków świata uznają mrówiaczka czarnobrzuchego za odrębny gatunek[2][7]. Autorzy Handbook of the Birds of the World Alive (a tym samym IUCN) obecnie klasyfikują go jako odmianę (nie podgatunek) mrówiaczka szarobocznego (M. luctuosa)[8], przez innych systematyków uznawanego z kolei za podgatunek mrówiaczka białobocznego (M. axillaris)[2].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Opis dotyczy holotypu. Wymiary: całkowita długość ciała 117 mm, długość skrzydła 53 mm, ogona 40 mm, skoku 16,5 mm, dzioba (culmen) 14 mm. Masa ciała 9 g. Formuła skrzydłowa: 6>5=7>8>9>1≈2≈3≈4≈5[3]. Wierzch ciała, w tym wyższa część pokryw nadogonowych, boki piersi, ciała oraz obszar pokryw podogonowych porośnięte są szaroniebieskimi piórami. Upierzenie brody, gardła, piersi i brzucha czarne; w tylnej części brzucha pióra kolorem wpadają w szarość. Obrączka oczna i pasek pod okiem białe. Pióra tworzące pokrywy uszne szare z wyjątkiem białych nasad. Pokrywy podskrzydłowe i pióra od spodu zgięcia skrzydeł („pod pachą”). Pokrywy skrzydłowe czarne, na końcu zwieńczone dużymi, czarnymi plamami. Lotki szare, na zewnętrznych lotkach I rzędu występują jasne obrzeżenia, a na wewnętrznych lotkach jasne obrzeżenia na wewnętrznych chorągiewkach. Poza wspomnianymi zewnętrznymi lotkami I rzędu na zewnętrznej chorągiewce każdej lotki występuje barwa szaroniebieska. Sterówki szare, na zewnętrznych krawędziach jasne. Tęczówka brązowa, dziób czarnobrązowy z krawędziami (tomium) w kolorze kości słoniowej. Język i kąciki dzioba pomarańczowe. Stopy jasne, niebieskoszare, podeszwy żółtawe[3].
Zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]
Mrówiaczek czarnobrzuchy jest endemitem centralnej części stanu Rio de Janeiro w południowej Brazylii. Poza odłowionym holotypem od czasu odkrycia nie miała miejsca żadna pewna obserwacja; rzekome pochodzą z Guapi Açu Ecological Reserve sprzed 1994 (wtedy – 1994 – Serra do Mar Ecological Reserve)[5].
Ekologia[edytuj | edytuj kod]
Holotyp złapał się w sieć w małym, odizolowanym i silnie zmienionym przez człowieka zadrzewieniu na wysokości około 20 metrów[3]. W żołądku jednego osobnika znaleziono stawonogi. Ptak był widywany w stadach mieszanych żerujących około 2 m nad ziemią[4]. Brak informacji o lęgach[4]. Ptak, który posłużył za holotyp, w momencie odłowienia (początek lipca) był poza kondycją rozrodczą[4].
Status zagrożenia[edytuj | edytuj kod]
Zanim mrówiaczek czarnobrzuchy został uznany przez IUCN za odmianę mrówiaczka szarobocznego, był klasyfikowany jako gatunek krytycznie zagrożony wyginięciem (CR, Critically Endangered)[9]. W 1988, czyli wkrótce po pierwszym opisie gatunku, mrówiaczkowi temu nadano status najmniejszej troski. Od roku 1994 IUCN klasyfikowała ptaka jako narażonego (VU, Vulnerable), a w 2000 zmieniła status na krytycznie zagrożony[9]. Zagrożenie stanowi dlań utrata środowiska – niemal wszystkie nizinne lasy na południe od Serra dos Órgãos zostały wycięte. Gatunek słabo poznano[5].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Myrmotherula fluminensis, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Formicivorini Bonaparte, 1854 (wersja: 2021-07-18). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-09-16].
- ↑ a b c d e f Luiz Pedreira Gonzaga. A new antwren (Myrmotherula) from southeastern Brazil. „Bulletin of the British Ornithologists' Club”. 108, s. 132–135, 1988.
- ↑ a b c d e J. del Hoyo, A. Elliot, D.A. Christie: Handbook of the Birds of the World. T. 8. Broadbills to Tapaculos. Lynx Edicions, 2003, s. 592. ISBN 84-87334-50-4.
- ↑ a b c d Rio de Janeiro Antwren Myrmotherula fluminensis. BirdLife International. [dostęp 2014-09-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-11)].
- ↑ Słowo antwren można odnieść także do każdego innego przedstawiciela chronkowatych
- ↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v11.2). [dostęp 2021-09-16]. (ang.).
- ↑ Zimmer, K., Isler, M.L. & Sharpe, C.J.: Rio de Janeiro Antwren (Myrmotherula fluminensis). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (red.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. Lynx Edicions, Barcelona, 2020. [dostęp 2020-03-10].
- ↑ a b BirdLife International, Myrmotherula fluminensis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2021-02-14] [zarchiwizowane z adresu 2016-04-29] (ang.).