Olejek bergamotowy
Olejek bergamotowy (łac. Oleum Bergamottae, Oleum Bergamiae) – olejek eteryczny pozyskiwany ze skórek owoców pomarańczy bergamoty (cytryńca bergamotki). Drzewo bergamotowe to gatunek z rodziny rutowatych[1]. Jest uprawiane niemal wyłącznie we Włoszech (prowincja Reggio di Calabria w Kalabrii). Za jego ojczyznę uważa się Indie[2].
Olejek jest uzyskiwany z zewnętrznej części skórki (naowocnia) metodą wytłaczania (prasowania) i destylacji z parą wodną. Uzyskuje się wydajność ok. 0,5% w przeliczeniu na cały owoc. Głównymi składnikami olejku są octan linalilu[3] i linalol[4][5].
Olejek bergamotowy jest stosowany jako substancja zapachowa oraz składnik środków dezynfekujących i farmaceutyków (farmakognozja)[5][6].
Pozyskiwanie olejku bergamotowego[edytuj | edytuj kod]
Drzewo bergamotowe, rosnące niemal wyłącznie w Kalabrii (południowe Włochy), jest trudne w uprawie (duże wymagania glebowe i klimatyczne, mała odporność na choroby). Osiąga wysokość czterech metrów. Kwitnie dwukrotnie w ciągu roku. Owoce zbiera się od grudnia do marca. Jedno dojrzałe dwunastoletnie drzewo wydaje ok. 350 owoców, a starsze – do 800 owoców. Z tej ilości owoców można otrzymać 0,5–1 kg olejku. Olejek pozyskuje się z użyciem maszyn-obieraczek (pelatrici). W obieraczkach owoce są obtaczane między dwoma tarczami, z kolcami i ostrzami na powierzchni. Olejek z wodą i startymi fragmentami naowocni jest wyciskany i odsączany, a następnie poddawany destylacji z parą wodną[5].
Poza tak otrzymanym olejkiem najwyższej jakości produkowane są olejki mniej wartościowe[5]:
- Distillato di feccia di bergamotto – odzyskiwany z pozostałości po pierwszym wytłaczaniu, przez ich przepłukanie gorącą wodą i poddanie uzyskanej cieczy destylacji z parą wodną
- Distillato di bergamotto – pozyskiwany z owoców, które opadły z drzew
- Distillato di bergamotella – pozyskiwany z owoców, które opadły przed osiągnięciem dojrzałości lub zbyt małych
- Nero di bergamotto – bardzo ciemny, pozyskiwany z owoców, które opadły pod działaniem niekorzystnych warunków atmosferycznych
- Distillato di fabrica – pozyskiwane z użyciem macchina Gangeri, w której otrzymuje się mieszaninę soku i olejku, kierowaną do destylacji z parą wodną.
Składniki i właściwości olejku[edytuj | edytuj kod]
Świeżo wyciśnięty olejek bergamotowy jest cieczą zielonawożółtą lub zielonawobrunatną (kolor zielony pojawia się w wyniku przechowywania olejku w miedzianych naczyniach). Zapach olejku określa się jako przyjemny, orzeźwiający. Zapach, skład i inne właściwości zależą od jakości surowców i zastosowanej technologii pozyskiwania. Olejki z owoców dojrzałych zawierają więcej estrów niż pozyskiwane z owoców niedojrzałych[5]:
- owoce niedojrzałe – 30-32%
- owoce dojrzałe – 38–42%
- wartości maksymalne (np. w przypadku suszy) – 45%.
Olejek bergamotowy wolny od terpenów zawiera ok. 60–70% estrów.
-
Olejek bergamotowy -
Chromatogramy olejku bergamotowego -
Octan linalilu
Głównym składnikiem olejków bergamotowych jest L-octan linalilu (bergamol, C12H20O2, 196,29 g/mol). Występuje on w mieszaninach z wieloma innymi związkami wonnymi.
| Główny składnik | Inne zidentyfikowane składniki | Przypuszczalne inne składniki |
| L-octan linalilu | L-linalol, D-limonen, alkohol dihydrokuminylowy, nerol, bergapten, bergaptol, limetyna (cytropten), bergamotyna |
α-pinen, oktylen, kamfen, bisabolen, bornylen, dipenten, geraniol, terpineol i cytral |
| Właściwość | Distillato di bergamottella | Distillato de feccia di bergamotto | Distillato di fabrica |
| d15/15 | 0,866–0,8730 | 0,863–0,867 | 0,8560–0,8756 |
| skręcalność alfa D | −4° do +15°48' | +13°48' do +26°30' | +6°48' do +47° |
| zawartość estrów | 59,5–67% | 1,3–24,1% | 1,1–2,9% |
| zawartość alkoholi (jako linalol) | 47,5–66,6% | 46,4–56% | 21,2–61,1% |
| udział alkoholi nie trzeciorzędowych (jako geraniol) | 6,3–8% | 5,5–8,0% | 10,1–13,7% |
| pozostałość po odparowaniu | 4,5–6,0% | 1,10% | |
| rozpuszczalność w alkoholu 70° | 1 obj. / 2,5–5 obj. | ||
| rozpuszczalność w alkoholu 80° | 1 obj. / 1 obj | 1 obj. / 1,25–4 obj. |
Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]
Olejek bergamotowy jest stosowany do aromatyzowania artykułów spożywczych (np. herbata Earl Grey) oraz w produkcji wielu perfum, wód perfumowanych i mydeł toaletowych. W przypadkach stosowania kosmetyków zawierających ten olejek istnieje ryzyko pojawienia się nadwrażliwości skóry na działanie promieni słonecznych (np. długo nieznikające plamy, zaczerwienienie, pokrzywka, pęcherze)[5][6].
Olejek ma działanie dezynfekujące, przeciwgrzybicze, dezodorujące. Zażyty doustnie działa wykrztuśnie, wiatropędnie i moczopędnie, pobudza trawienie. Przeciwwskazane jest stosowanie olejku przez kobiety w ciąży[6].
Podrabianie[edytuj | edytuj kod]
Podrabianie olejku bergamotowego z użyciem tańszych zamienników (np. drzewa różanego lub mięty cytrynowej) od dawna stanowiło problem dla konsumentów. Aby chronić renomę swoich produktów, włoski rząd wprowadził ścisłą kontrolę, na którą składa się sprawdzanie i zatwierdzanie czystości. Stacja Kontroli Aromatów i Produktów Cytrusowych (wł. Stazione Sperimentale per le Industrie delle Essenze e dei Derivati dagli Agrumi) położona w Reggio di Calabria była instytucją kontroli jakości olejku aromatyzującego Bergamotto di Reggio Calabria[7]. Podczas II wojny światowej Włochy nie miały możliwości eksportu do krajów Ententy. Wobec tego na rynek europejski wpływały konkurencyjne produkty z Brazylii i Meksyku, lecz były one produkowane z innych owoców cytrusowych[8].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-02-05]. (ang.).
- ↑ Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.
- ↑ OECD / SIDS: Linalyl acetate (CAS no 115–95–7). Paris, UNEPS Publications; SIDS Initial Assesment Report for SIAM 14, 26myślnik28 March 2002. [dostęp 2011-02-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-01-04)]. (ang.).
- ↑ Substancje zapachowe i smakowe. W: Atanazy Boryniec, Stefan Chudzyński, Stanisław Porejko, Stanisław Malinowski: Technologia chemiczna organiczna. T. II. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1958, s. 614–655. (pol.).
- ↑ a b c d e f g h Romuald Klimek: Olejki eteryczne. Warszawa: Wydawnictwo Przemysłu Lekkiego i Spożywczego, 1957.
- ↑ a b c Henryk Różański: Medycyna dawna i współczesna: Olejek bergamotowy – Bergamot Oil. 2008-09-25. [dostęp 2011-02-15]. (pol.).
- ↑ Decreto 15 novembre 2005 – Designazione della Stazione sperimentale per le industrie delle essenze e dei derivati degli agrumi quale autorità pubblica, incaricata di effettuare i controlli sulla denominazione di origine protetta "Bergamotto di Reggio Calabria", registrata in ambito Unione europea, ai sensi del regolamento (CEE) n. 2081/92. ISMEA.
- ↑ Oil of Bergamot. W: Niir Board: The complete technology book of essential oils. s. 75. ISBN 978-81-7833-066-2.
