Ornek
Ornek (krymskotatarski örnek) – narodowy ornament występujący w hafcie, tkactwie, garncarstwie, grawerowaniu, jubilerstwie, rzeźbie w drewnie, szkle i malarstwie ściennym Tatarów krymskich. W 2021 roku został wpisany na listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego UNESCO.
Historia[edytuj | edytuj kod]
W hafcie, tkactwie, garncarstwie, grawerowaniu, jubilerstwie, rzeźbieniu w drewnie, szkle i malarstwie ściennym Tatarzy krymscy używają charakterystycznego zestawu symboli nazywanego ornek[1]. Znaczenie każdej ozdoby jest przekazywane z pokolenia na pokolenie. Społeczność Tatarów krymskich zamieszkiwała na Krymie od wielu stuleci. Podczas II wojny światowej wielu Tatarów zostało deportowanych z Krymu i prawo powrotu otrzymało dopiero w 1989 roku, stąd tradycyjne zdobnictwo Tatarów prawie wymarło. W latach 90. XX wieku podejmowano starania o zachowanie znaczenia tej formy sztuki, wysyłając na Krym ponad 30 ekspedycji badawczych. Prowadziły one wywiady z osobami starszymi na temat symboliki narodowego ornamentu[1]. Następnie stworzono warsztaty (jubilerskie, hafciarskie i ceramiczne) w czasie których właściciele prowadzili zajęcia z wykorzystaniem ornamentu ornek. Organizowano szkolenia, kursy (w tym kursy mistrzowskie), wieczory tematyczne, sklepy z pamiątkami etnicznymi i etno–kawiarnie. Starano się, aby w tych formach przekazywania wiedzy uczestniczyli uczniowie i studenci[2].
Wpis na listę niematerialnego dziedzictwa UNESCO[edytuj | edytuj kod]
Pomysł wpisu ornamentu na listę niematerialnego dziedzictwa UNESCO został zainicjowany w 2016 roku podczas realizacji przez organizację pozarządową Alem, przy wsparciu Szwajcarii, projektu Wizerunky myru (Wzory pokoju). W jego ramach zespół współczesnych mistrzów tatarskich stworzył i zaprezentował w Kijowie kolekcję prac użytkowych Tatarów krymskich. Projekt na Krymie koordynował Mamut Czurłu, założyciel stowarzyszenia Czatyr Dah, natomiast w Kijowie stowarzyszenie Alem[3].
Na wniosek organizacji pozarządowej Alem Ministerstwo Kultury Ukrainy 12 lutego 2018 roku wydało rozporządzenie, na mocy którego wpisano krymskotatarski ornament ornek na narodową listę obiektów niematerialnego dziedzictwa kulturowego Ukrainy[4]. Następnie Alem – przy wsparciu Szwajcarii i Ukraińskiej Fundacji Kultury – przygotował dokumenty nominacyjne, które w marcu 2021 roku zostały przesłane do Międzyrządowego Komitetu ds. Ochrony Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO[5].
Podczas XVI sesji Międzyrządowego Komitetu ds. Ochrony Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego w Paryżu, która odbyła się online 13–18 grudnia 2021 roku Ornek, ozdoba krymskotatarska i wiedza o nim zostały wpisane na listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego[6][7].
Znaczenie symboli[edytuj | edytuj kod]
W orneku występuje około 35 różnych symboli. Główną symboliką jest wizerunek kwiatów i drzew w odcieniach różu, zieleni, żółci i błękitu. Zgodnie z kanonami sztuki islamu, wizerunki postaci ludzkich są zabronione. Ornek tradycyjnie służył do opowiadania o pochodzeniu i kulturze Tatarów krymskich[8]. Róża symbolizuje zamężną kobietę, tulipan to młody człowiek, a goździk to osoba starsza (a także mądrość i życiowe doświadczenie)[9], topola lub cyprys to mężczyzna, natomiast migdał to niezamężna dziewczyna. Symbole mogą być połączone, co nadaje im inne znaczenie. Na przykład tulipan z różą symbolizuje miłość mężczyzny i kobiety lub ich ślub[5].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Crimea's 'Ornek' Art Wins UNESCO Listing [online], RadioFreeEurope/RadioLiberty [dostęp 2022-05-02] (ang.).
- ↑ Virtual Museum [online], virtmuseum.uccs.org.ua [dostęp 2022-05-03] (ang.).
- ↑ Кримськотатарський «орьнек» рекомендували внести у список ЮНЕСКО [online], www.ukrinform.ua [dostęp 2022-05-02] (ukr.).
- ↑ UNESCO has included the Crimean Tatar ornament "Ornek" in the list of intangible cultural heritage. What is known [online], crimea.suspilne.media [dostęp 2022-05-02] (ang.).
- ↑ a b Есма Аджієва, голова громадської організації «Алєм» [online], www.ukrinform.ua [dostęp 2022-05-02] (ukr.).
- ↑ UNESCO - Ornek, a Crimean Tatar ornament and knowledge about it [online], ich.unesco.org [dostęp 2022-05-02] (ang.).
- ↑ UNESCO - Sixteenth session of the Intergovernmental Committee for the Safeguarding of the Intangible Cultural Heritage [online], ich.unesco.org [dostęp 2022-05-02] (ang.).
- ↑ Орнамент крымских татар «Орьнек» — в списке ЮНЕСКО [online], Радио Азаттык [dostęp 2022-05-02] (ros.).
- ↑ Anastasiia Lapatina, Crimean Tatar traditional ornament added to UNESCO heritage list [online], 16 grudnia 2021 [dostęp 2022-05-02].
