Psychobiografia

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Psychobiografia ma na celu opisanie znaczących osób, np. artystów lub przywódców politycznych poprzez zastosowanie teorii oraz badań psychologicznych. Jest biografią, która często odwołuje się do prawidłowości psychologicznych[1]. Ma znaczenie z uwagi na fakt, że treści przekonań, w tym również iluzje jednostek znaczących w historii bywają pomocne w trafnym opisie dziejów[2]. Dzięki połączeniu psychologii osobowości i danych historycznych[3] psychobiografia może być uważana za historyczną formę studium przypadku (case study), stanowiąc rozwijający się obszar w dziedzinie biografii[4].

Osoby, które były przedmiotem badań psychobiograficznych, to m.in. Adolf Hitler[5], Sylvia Plath, Vincent van Gogh, Marcin Luter[6], Abraham Lincoln, Elvis Presley, Søren Kierkegaard, Friedrich Nietzsche[7], Andrew Jackson oraz Richard Nixon[8].

Jednym z pierwszych przykładów użyteczności psychobiografii był raport Henry'ego Murraya na temat osobowości Adolfa Hitlera[9].

Za pierwszą nowoczesną psychobiografię powszechnie uważana jest analiza osobowości Leonarda da Vinci autorstwa Zygmunta Freuda (Leonarda da Vinci wspomnienie z dzieciństwa, 1910)[10][11], jednakże, jak zauważa Teresa Rzepa[12][13], pierwszym na świecie psychobiografistą był Władysław Witwicki, wyprzedzając o rok Freuda swoją psychobiografią Sokratesa, zawartą we wstępie do własnego tłumaczenia Uczty Platona (1909)[14]. Zainicjował on w ten sposób uprawianie filozofii metodą badania osobowości filozofów i tworzenia ich portretów psychologicznych[15]. Witwicki przeprowadził również analizę psychologiczną Jezusa – w komentarzu do własnego przekładu Ewangelii Mateusza i Ewangelii Marka (Dobra Nowina według Mateusza i Marka)[16][17][18][19][20].

Gdy psychobiografie zyskały większe uznanie, autorzy różnych zawodów stworzyli własne dzieła z alternatywnych perspektyw i różnych metod analizy tematów psychobiograficznych, znacznie poszerzając psychobiografię poza perspektywę psychoanalityczną. Po psychoanalitykach, psychologach i psychiatrach, którzy napisali pierwsze psychobiografie, grono autorów poszerzyło na historyków, politologów, krytyków literackich, socjologów i antropologów, którzy przyczynili się do rozwoju tego gatunku. Od 1910 roku opublikowano ponad 4000 psychobiografii[21].

Z psychobiografią związany jest dział psychologii – psychobiografistyka, reprezentowana w Polsce przez Teresę Rzepę[22], która z kolei m.in. przedstawiła próbę portretu psychologicznego Władysława Witwickiego w swojej pracy habilitacyjnej Psychologia Władysława Witwickiego[23]. W latach 1998-2000 Leszek Nowak z Poznania (ur. 1962)[24] napisał opracowanie, w którym na podstawie własnych przebytych urojeń posłanniczych oraz myśli nadwartościowych, w zestawieniu z opisami ewangelicznymi próbuje zrekonstruować psychikę Jezusa z Nazaretu – w rozdziałach zawierających kolejno analizę cech charakteru „zbawiciela ludzkości”, opis możliwego przebiegu wydarzeń z okresu jego publicznej działalności, naturalistyczne wyjaśnienie cudów[25].

Do najbardziej znanych psychobiografistów jest zaliczany Erik Erikson[26]. Jego największe dzieła to psychobiografie Marcina Lutra Young man Luther (1958)[27] oraz Mahatmy Gandhiego Ghandi's truth (1969)[28] oparte na koncepcjach psychoanalizy[29][30].

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Dymkowski 2003 ↓, s. 104.
  2. ↑ Dymkowski 2000 ↓, s. 64.
  3. ↑ Bernardo J. Carducci: The Psychology of personality: viewpoints, research, and applications. Malden (Massachusetts): Wiley-Blackwell, 2009, s. 196. ISBN 978-14-0513-635-8. LCCN 2008044448. OCLC 940752418.
  4. ↑ Carl Edmund Rollyson: Biography: an annotated bibiography. Pasadena: Wiley-Blackwell, 2007, s. 3. ISBN 978-05-9545-485-3. OCLC 252474442.
  5. ↑ Robert G. L. Waite: The Psychopatic God, Adolf Hitler. New York: Basic Books, 1977. ISBN 0-465-06743-3. LCCN 76043484. OCLC 603722344.
  6. ↑ Geoffrey R. Elton: The Practice of History. London: HarperCollins Distribution Services, 1969, s. 39. ISBN 978-00-06319-23-8.
  7. ↑ Rüdiger Safranski: Nietzsche: A philosophical Biography. New York: W. W. Norton, 2002. ISBN 0-393-05008-4. LCCN 2001052130.
  8. ↑ Jacques Barzun, Henry Franklin Graff: The Modern Researcher. New York: Harcourt Brace Jovanovich, 1977, s. 199. ISBN 978-01-51614-80-6. LCCN 76025777. OCLC 422118258.
  9. ↑ Henry Murray: Analysis of the Personality of Adolph Hitler, United States Office of Strategic Services, 1943. via Cornell University Law Library
  10. ↑ Sigmund Freud: Eine Kindheitserinnerung des Leonardo da Vinci. Leipzig & Wien: Franz Deuticke, 1910. LCCN 76457027. OCLC 2165480.
  11. ↑ Dymkowski 2003 ↓, s. 20.
  12. ↑ Rzepa 1991 ↓, s. 11, 101.
  13. ↑ Teresa Rzepa, Bartłomiej Dobroczyński: Historia polskiej myśli psychologicznej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 2019, s. 239. ISBN 978-83-01-20464-8.
  14. ↑ Platon: Uczta. Władysław Witwicki (Wstęp, oprac., tłum.). Lwów: Księgarnia Polska B. Połonieckiego, 1909. OCLC 749535447.
  15. ↑ Rzepa 1991 ↓, s. 11.
  16. ↑ Władysław Witwicki: Dobra Nowina według Mateusza i Marka. Warszawa: PWN, 1958. OCLC 647266014.
  17. ↑ Amadeusz Citlak. Psychobiography of Jesus Christ in view of Władysław Witwicki's theory of cratism. „Journal for Perspectives of Economic Political and Social Integration”. 21 (1-2), s. 155-184, grudzień 2015. Towarzystwo Naukowe KUL. DOI: 10.2478/pepsi-2015-0007. ISSN 2300-0945. 
  18. ↑ Amadeusz Citlak. The Lvov-Warsaw School: The forgotten tradition of historical psychology. „History of Psychology”. 19 (2), 2016. American Psychological Association. DOI: 10.1037/hop0000029. ISSN 1093-4510. OCLC 6029347169. (ang.). 
  19. ↑ Jan Szmyd: Psychologiczny obraz religijności i mistyki. Z badań psychologów polskich. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej, 1996, s. 197. ISBN 83-86841-54-0.
  20. ↑ Andrzej Nowicki: Witwicki. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1982, s. 90. ISBN 83-214-0301-8.
  21. ↑ W. M. Ruynan: Progress in psychobiography, Journal of personality 56 (1988), s. 295-326
  22. ↑ Teresa Rzepa – Uniwersytet SWPS. SWPS Uniwersytet Humanistycznospołeczny. [dostęp 2022-03-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-07-06)].
  23. ↑ Rzepa 1991 ↓, s. 189–219.
  24. ↑ Nie mylić z filozofem i prawnikiem Leszkiem Nowakiem (1943–2009), również z Poznania.
  25. ↑ Leszek Nowak: Prywatna Witryna Internetowa Leszka Nowaka. Internet Archive. [dostęp 2018-07-09]. (pol.).
  26. ↑ Bernardo J. Carducci: The Psychology of personality: viewpoints, research, and applications. Malden (Massachusetts): Wiley-Blackwell, 2009, s. 197. ISBN 978-14-0513-635-8. LCCN 2008044448. OCLC 940752418.
  27. ↑ Erik H. Erikson: Young Man Luther: A Study in Psychoanalisys and History. New York: W. W. Norton & Company, 1958. ISBN 978-0-393-07365-2. OCLC 781241324.
  28. ↑ Erik H. Erikson: Gandhi's Truth: On the Origins of Militants Nonviolence. New York: W. W. Norton & Company, 1969. OCLC 17944993.
  29. ↑ Dymkowski 2003 ↓, s. 17–18.
  30. ↑ Wincenty Okoń: Nowy słownik pedagogiczny. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak, 2001, s. 95. ISBN 83-88149-41-5.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Maciej Dymkowski: Między psychologią a historią. O roli złudzeń w dziejach.. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, 2000. ISBN 83-88495-01-1.
  • Maciej Dymkowski: Wprowadzenie do psychologii historycznej. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2003. ISBN 83-89120-46-1.
  • Teresa Rzepa: Psychologia Władysława Witwickiego. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 1991. ISBN 83-232-0332-6.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Psychobiografia&oldid=71742645”