Republika Kruszewska

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Republika Kruszewska
Крушевска Република
1903
Flaga
Flaga
Stolica

Kruszewo

Ustrój polityczny

republika

Głowa państwa

Nikola Karev

Zajęcie Kruszewa przez rebeliantów

3 sierpnia 1903

Upadek rządu

13 sierpnia 1903

Republika Kruszewska (bułgarski[1][2] i macedoński: Крушевска Република) była krótkotrwałym bytem politycznym ogłoszonym w 1903 r. przez rebeliantów z Tajnej Macedońsko-Adrianopolskiej Organizacji Rewolucyjnej (IMRO) w Kruszewie podczas antyosmańskiego powstania ilindeńsko-preobrażenskiego[3]. Według późniejszej narracji bułgarskiej i macedońskiej była to jedna z pierwszych współczesnych republik na Bałkanach.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Bezdomni mieszkańcy Kruszewa przed ruinami miasta.

3 sierpnia 1903 r. rebelianci zajęli miasto Kruszewo w Imperium Osmańskim, leżące na terenie dzisiejszej Macedonii Północnej i utworzyli rząd rewolucyjny. Rząd ten istniał tylko przez 10 dni: od 3 do 13 sierpnia, a na jego czele stał Nikola Karev[4]. Był zdecydowanym lewicowcem, odrzucającym nacjonalizm mniejszości etnicznych. Opowiadał się przeciwko rządom sułtana i wspierał ideę Federacji Bałkańskiej[5].

Wydarzenia w Kruszevie widziane przez amerykański New York Times; 14 sierpnia 1903.[6]

Spośród różnych grup etnoreligijnych (milletów) w Kruszewie wybrano Radę Republikańską liczącą 60 członków - 20 przedstawicieli z trzech grup: Macedo-Rumunów, Greckich Patriarchów i Bułgarskich Egzarchistów[7][8][9]. Rada wybrała również organ wykonawczy - Rząd Tymczasowy - składający się z sześciu członków (po 2 z każdej wymienionej grupy)[10] którego zadaniem było egzekwowanie prawa i porządku oraz zarządzanie zaopatrzeniem, finansami i opieką medyczną. Przypuszczalny „Manifest z Kruszewa” został opublikowany w pierwszych dniach po proklamacji. Napisany przez Nikolę Kirowa, nakreślił cele powstania, wzywając ludność muzułmańską do połączenia sił z rządem tymczasowym w walce z tyranią osmańską w celu uzyskania wolności i niepodległości[11]. Zarówno Nikola Kirov, jak i Nikola Karev byli członkami Bułgarskiej Robotniczej Partii Socjaldemokratycznej, skąd czerpali lewicowe idee[12]. Jednak pojawił się problem z identyfikacją etniczną. Karev nazwał wszystkich członków lokalnej rady „braćmi Bułgarami ”, podczas gdy powstańcy IMRO używali bułgarskich flag i zabili pięciu Greków, oskarżonych o szpiegostwo na rzecz Imperium Osmańskiego, a następnie napadli na miejscowych Turków i albańskich muzułmanów. Dopóki miasto było kontrolowane przez bułgarskich komitadżi, prawosławna większość była traktowana z nieufnością i terroryzowana[13]. Z wyjątkiem egzarchistycznych Wołochów[14], którzy byli bułgarofilami[15][16], (jako Pitu Guli i jego rodzina), większość członków innych społeczności etnoreligijnych odrzuciła IMRO jako pro-bułgarskie[17][18].

Bułgarska pocztówka przedstawiająca powstańca z flagą republiki

Początkowo zaskoczony powstaniem, rząd osmański podjął nadzwyczajne środki wojskowe, aby je stłumić. Grupa Pitu Guli próbowała bezskutecznie bronić miasta przed wojskami osmańskimi nadchodzącymi z Bitoli, co skończyło się śmiercią obrońców. Po zaciętych bitwach pod Mečkin Kamen, siłom Imperium udało się zniszczyć Republikę Kruszewską, dopuszczając się zbrodni na siłach rebeliantów i miejscowej ludności[19]. W wyniku działań artylerii miasto zostało częściowo podpalone[20]. Po splądrowaniu miasta przez wojska tureckie i albańskich bashi-bazouków, władze osmańskie rozesłały do mieszkańców Kruszewa deklarację do podpisania stwierdzającą, że to bułgarscy komitadici dopuścili się zbrodni i splądrowania miasta. Kilku obywateli podpisało ją pod presją władz[21].

Uroczystość[edytuj | edytuj kod]

Obchody wydarzeń w Kruszewie rozpoczęły się w czasie I wojny światowej, kiedy obszar, zwany wówczas południową Serbią, został zajęty przez Bułgarię. Naum Tomalevski, który został burmistrzem Kruszewa, zorganizował ogólnonarodowe obchody 15. rocznicy powstania Ilinden[22]. Na miejscu bitwy pod Mečkin Kamen zbudowano pomnik i fontannę. Po wojnie zostały one zniszczone przez władze serbskie, które kontynuowały politykę przymusowej serbizacji. Tradycja obchodzenia tych wydarzeń została przywrócona podczas II wojny światowej, kiedy to ten region został oficjalnie zaanektowany przez Bułgarię pod nazwą Banowina wardarska[23].

Zdjęcie oddziału Pitu Guli w pobliżu wsi Birino, niedaleko Kruszewa, 1903 r.

Tymczasem nowo zorganizowana projugosłowiańska macedońska partyzantka komunistyczna rozwinęła ideę pewnego rodzaju socjalistycznej ciągłości między ich walką a walką powstańców w Kruszewie[24]. Ponadto wzywali ludność do walki o „wolną Macedonię” i przeciwko „faszystowskim bułgarskim okupantom”. Po wojnie ta narracja była kontynuowana w Socjalistycznej Republice Macedonii, do której włączono również Republikę Kruszewską. Nowe władze komunistyczne skutecznie wymazały pozostałe nastroje pro-bułgarskie[25]. W ramach prób udowodnienia ciągłości nowego narodu macedońskiego i byłych powstańców, twierdzili, że działacze IMRO identyfikowali się jako Macedończycy[26]. Powstanie tego krótkotrwałego państwa jest dziś postrzegane w Macedonii Północnej jako preludium do niepodległości współczesnego państwa macedońskiego[27].

Wojewodowie IMRO z Kruszewa w sierpniu 1903 r

Muzeum Powstania Ilinden zostało założone w 1953 roku w 50. rocznicę powstania Republiki Krusewskiej. Znajdował się w pustym domu Tomalevskich, w którym proklamowano Republikę, choć rodzina już dawno wyemigrowała do Bułgarii. W 1974 roku na wzgórzu nad Kruszewem zbudowano ogromny pomnik, który był wyczynem rewolucjonistów i ASNOM-u. W okolicy znajduje się kolejny pomnik zwany Mečkin Kamen[28].

Współczesność[edytuj | edytuj kod]

Dom rodzinny Tomalewskich, w którym proklamowano republikę. Dziś muzeum.

Pisma Nikoli Kirowa, które są jednymi z najbardziej znanych pierwotnych źródeł buntu, wspominają o Bułgarach, Wołochach i Grekach, którzy brali udział w wydarzeniach w Kruszewie[29]. Historycy komunistyczni po II wojnie światowej sprzeciwiali się uznaniu przez Kirowa słowiańskiej populacji Kruszewa za Bułgarów[30] Jednak w okresie konfliktu Jugosławii z ZSRR (1948 - 1955) nazwisko przywódcy powstańców Nikola Karev zostało usunięte z hymnu Macedonii[31] ponieważ on i jego bracia byli podejrzewani o elementy pro-bułgarskie[32]. Niektórzy współcześni macedońscy historycy, tacy jak Blaže Ristovski, uznali, że Republika Kruszewska będąca obecnie symbolem macedońskiej państwowości, składała się z ludzi, którzy określali się jako „Grecy”, „Wołosi” i „Bułgarzy”[33][34][35]. Na początku XX wieku Kruszewo było zamieszkane przez ludność słowiańską, Aromanów i prawosławnych Albańczyków a mieszkańcy miasta byli etnoreligijnie podzieleni między różne osmańskie millety, z greckimi zwolennikami patriarchatu Konstantynopola będącymi największą społecznością, następnie bułgarscy egzarchiści i Wołosi[36][37][38]. Według danych statystycznych etnografa Wasila Kanczowa, opartych na pokrewieństwie językowym, w tym czasie w mieście mieszkało : 4 950 Bułgarów, 4 000 Wołochów (Aromanów) i 400 prawosławnych Albańczyków[39]. Kiedy antropolog Keith Brown odwiedził Kruszewo w latach 90., zauważył, że w ramach lokalnego dialektu arumuńskiego nie da się odróżnić wariantu macedońskiego od bułgarskiego i używa określenia Vrgari, czyli „Bułgarzy”, dla obu grup etnicznych[40]. To jednak nie podoba się młodszemu pokoleniu Macedończyków w mieście, ze względu na pejoratywną konotację określenia "Bułgar" z czasów jugosłowiańskich[41][42][43].

Galeria[edytuj | edytuj kod]

  • Pomnik bitwy pod Mečkin Kamen zbudowany przez bułgarskie władze podczas I wojny światowej.
    Pomnik bitwy pod Mečkin Kamen zbudowany przez bułgarskie władze podczas I wojny światowej.
  • Obchody 15. rocznicy wydarzeń w Kruszewie w 1918 roku podczas bułgarskiej okupacji.
    Obchody 15. rocznicy wydarzeń w Kruszewie w 1918 roku podczas bułgarskiej okupacji.
  • Stary komitadżi, świętujący powstanie Ilinden w Kruszewie w 1943 roku, podczas zaboru bułgarskiego.
    Stary komitadżi, świętujący powstanie Ilinden w Kruszewie w 1943 roku, podczas zaboru bułgarskiego.
  • Pomnik bitwy pod Śliwą, niedaleko Kruszewa.
    Pomnik bitwy pod Śliwą, niedaleko Kruszewa.
  • Ilinden (pomnik) zbudowany przez władze Jugosławii w 1974 roku.
    Ilinden (pomnik) zbudowany przez władze Jugosławii w 1974 roku.
  • Obchody Ilinden 2 sierpnia 2011 r., Mečkin Kamen, Republika Macedonii (dziś Macedonia Północna).
    Obchody Ilinden 2 sierpnia 2011 r., Mečkin Kamen, Republika Macedonii (dziś Macedonia Północna).

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Bernard A. Cook ed., Europe Since 1945: An Encyclopedia, Volume 2, Taylor & Francis, 2001, ISBN 0-8153-4058-3, p. 808.
  2. ↑ Dennis P. Hupchick, Conflict and Chaos in Eastern Europe, Palgrave Macmillan, 1995, ISBN 0-312-12116-4, p. 143.
  3. ↑ Who are the Macedonians? Hugh Poulton, C. Hurst & Co. Publishers, 1995, ISBN 1-85065-238-4, p. 57.
  4. ↑ Historical Dictionary of the Republic of Macedonia, Dimitar Bechev, Scarecrow Press, 2009, ISBN 0-8108-6295-6, p. 114.
  5. ↑ Entangled Histories of the Balkans – Volume Two, Roumen Daskalov, Diana Mishkova, BRILL, 2013, ISBN 90-04-26191-5, p. 503.
  6. ↑ In a series of reports, the newspaper's correspondents informed the readers: On August 7, The Governor's Palace at Krushevo Blown Up. Fifty Turks Killed. The Porte to Adopt "Measures of Extreme Severity"; On Aug. 8, Bulgarian bands have occupied Krushevo and are besieging other villages near Monastir; On August 14, Four thousand Turkish troops are bombarding the town, and the Bulgarians there are suffering severely; On August 15, Ruthless Massacres by Both Sides Reported. All the Turks in Krushevo Slain, Mussulmans Said to Have Killed Nearly All the Christians in Kitshevo; On August 22, Three Hundred Bulgarians Slain in Krushevo, Besides Innocent Greeks and Vlachs. 8,000 People Starving.
  7. ↑ Contested Ethnic Identity: The Case of Macedonian Immigrants in Toronto, 1900–1996, Chris Kostov, Peter Lang, 2010, ISBN 3-0343-0196-0, p. 71.
  8. ↑ Fieldwork Dilemmas: Anthropologists in Postsocialist States, Editors Hermine G. De Soto, Nora Dudwick, University of Wisconsin Press, 2000, ISBN 0-299-16374-1, pp. 36–37.
  9. ↑ The past in question: modern Macedonia and the uncertainties of nation, Keith Brown, Publisher Princeton University Press, 2003, ISBN 0-691-09995-2, pp. 81–82.
  10. ↑ We, the People: Politics of National Peculiarity in Southeastern Europe, Diana Mishkova, Central European University Press, 2009, SBN 9639776289, p. 124.
  11. ↑ Pål Kolstø, Myths and boundaries in south-eastern Europe, Hurst & Co., ISBN 1-85065-772-6, p. 284.
  12. ↑ Mercia MacDermottFreedom Or Death: The Life of Gotsé Delchev, Pluto Press, 1978, ISBN 0-904526-32-1, p.386.
  13. ↑ Michael Palairet, Macedonia: A Voyage through History (Vol. 2), Cambridge Scholars Publishing, 2016, ISBN 1-4438-8849-4, p. 149.
  14. ↑ Raymond Detrez, 2014, Historical Dictionary of Bulgaria, Rowman & Littlefield, ISBN 1-4422-4180-2, p. 520.
  15. ↑ Коста Църнушанов, Македонизмът и съпротивата на Македония срещу него, Университетско изд. "Св. Климент Охридски", София, 1992, стр. 132.
  16. ↑ Тодор Балкански, Даниела Андрей, Големите власи сред българите, Знак 94, ISBN 9548709082, 1996, стр. 60-70.
  17. ↑ Andrew Rossos, Macedonia and the Macedonians: A History, Hoover Press, 2013, ISBN 0-8179-4883-X,p. 105.
  18. ↑ Philip Jowett, Armies of the Balkan Wars 1912–13: The priming charge for the Great War, Bloomsbury Publishing, 2012, ISBN 1-84908-419-X, p. 21.
  19. ↑ P. H. Liotta, Dismembering the State: The Death of Yugoslavia and why it Matters, Lexington Books, 2001, ISBN 0-7391-0212-5, p. 293.
  20. ↑ John Phillips, Macedonia: Warlords and Rebels in the Balkans, I.B.Tauris, 2004, ISBN 0-85771-451-1, p. 27.
  21. ↑ Feliks Gross, Violence in politics: Terror and political assassination in Eastern Europe and Russia, Volume 13 of Studies in the Social Sciences, Walter de Gruyter, 2018, ISBN 3-11-138244-3, p. 128.
  22. ↑ Цочо В. Билярски, Из рапортите на Наум Томалевски до ЦК на ВМРО за мисията му в Западна Европа; 2010-04-24, Сите българи заедно.
  23. ↑ Bulgaria During the Second World War, Marshall Lee Miller, Stanford University Press, 1975, ISBN 0-8047-0870-3, p. 128.
  24. ↑ Roumen Daskalov, Diana Mishkova, Entangled Histories of the Balkans – Volume Two: Transfers of Political Ideologies and Institutions, BRILL, 2013, ISBN 90-04-26191-5, p. 534.
  25. ↑ Contested Ethnic Identity: The Case of Macedonian Immigrants in Toronto, 1900-1996, Chris Kostov, Peter Lang, 2010, ISBN 3-0343-0196-0, p. 84.
  26. ↑ James Frusetta "Common Heroes, Divided Claims: IMRO Between Macedonia and Bulgaria". Central European University Press, 2004, ISBN 978-963-9241-82-4, pp. 110–115.
  27. ↑ "The Macedonian conflict: ethnic nationalism in a transnational world", Princeton University Press, Danforth, Loring M. 1997, ISBN 0-691-04356-6, p. 64.
  28. ↑ Meckin Kamen monument - Travel to Macedonia.
  29. ↑ Chris Kostov, Contested Ethnic Identity: The Case of Macedonian Immigrants in Toronto, 1900-1996, Volume 7 of Nationalisms across the globe, Peter Lang, 2010, ISBN 3-0343-0196-0, p. 71.
  30. ↑ Keith Brown, The Past in Question: Modern Macedonia and the Uncertainties of Nation, Princeton University Press, 2003, ISBN 0-691-09995-2, p. 81.
  31. ↑ Pål Kolstø, Strategies of Symbolic Nation-building in South Eastern Europe, Routledge, 2016, ISBN 1-317-04936-5, p. 188.
  32. ↑ Keith Brown, The Past in Question: Modern Macedonia and the Uncertainties of Nation, Princeton University Press, 2018 ISBN 0-691-18843-2, p. 191.
  33. ↑ Блаже Ристовски, "Столетиjа на македонската свест", Скопје, Култура, 2001, стр. 458.
  34. ↑ "We, the People: Politics of National Peculiarity in Southeastern Europe" Diana Mishkova, Central European University Press, 2009, ISBN 963-9776-28-9, p. 124
  35. ↑ Historical Dictionary of Macedonia, Historical Dictionaries of Europe, Dimitar Bechev, Scarecrow Press, 2009, ISBN 0-8108-6295-6, Introduction.
  36. ↑ Odbrani dela vo šest knigi: Makedonskoto nacionalno dviženje.
  37. ↑ William Miller, Ottoman Empire and Its Successors 1801–1927: With an Appendix, 1927–1936, Cambridge University Press, 2013, ISBN 1-107-68659-8, p. 446.
  38. ↑ Thede Kahl, The Ethnicity of Aromanians after 1990: the Identity of a Minority that Behaves like a Majority, Ethnologia Balkanica, Vol. 6 (2002), LIT Verlag Münster, p. 148.
  39. ↑ Васил Кънчов. „Македония. Етнография и статистика“. София, 1900, стр.240 (Kanchov, Vasil. Macedonia — ethnography and statistics Sofia, 1900, p. 39-53).
  40. ↑ Chris Kostov, Contested Ethnic Identity: The Case of Macedonian Immigrants in Toronto, 1900-1996, Peter Lang, 2010, ISBN 3-0343-0196-0, p. 71.
  41. ↑ Michael L. Benson, Yugoslavia: A Concise History, Edition 2, Springer, 2003, ISBN 1-4039-9720-9, p. 89.
  42. ↑ Stephen E. Palmer, Robert R. King, Yugoslav communism and the Macedonian question, Archon Books, 1971, ISBN 0-208-00821-7, Chapter 9: The encouragement of Macedonian culture.
  43. ↑ Mirjana Maleska. With the eyes of the "other"(about Macedonian-Bulgarian relations and the Macedonian national identity). In New Balkan Politics, Issue 6, pp. 9-11. Peace and Democracy Center: "Ian Collins", Skopje, Macedonia, 2003. ISSN 1409-9454.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Republika_Kruszewska&oldid=73140719”