Rodzina Smithów

To jest dobry artykuł
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Joseph Smith junior, twórca ruchu świętych w dniach ostatnich, prawdopodobnie najlepiej znany przedstawiciel rodziny Smithów
Joseph Smith senior, ojciec Josepha Smitha juniora, pierwszy patriarcha założonego przez swego syna Kościoła, jak również patriarcha rodziny Smithów
Hyrum Smith, starszy brat Josepha Smitha juniora, drugi patriarcha Kościoła
Joseph Smith III, najstarszy syn Josepha Smitha juniora, pierwszy prezydent Zreorganizowanego Kościoła Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich
M. Russell Ballard, potomek Hyruma Smitha, tymczasowy przewodniczący Kworum Dwunastu Apostołów Kościoła Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich między 2018 a 2023

Rodzina Smithów – amerykańska rodzina, kluczowa dla historii ruchu świętych w dniach ostatnich (mormonów), okresowo aktywna również w polityce Stanów Zjednoczonych. Pochodząca z Anglii, osiadła w Ameryce Północnej w pierwszej połowie XVII wieku. Znana jest głównie dzięki działalności Josepha Smitha juniora oraz z przywódczej roli w wywodzących się od niego ruchach religijnych. Na przestrzeni dekad członkowie rodziny zasiadali w amerykańskich parlamentach stanowych w Massachusetts, Illinois oraz Utah, a Joseph Smith był pierwszym w historii kandydatem na prezydenta Stanów Zjednoczonych, który został zamordowany podczas kampanii prezydenckiej.

Kontekst historyczny[edytuj | edytuj kod]

Losy rodziny Smithów, związanej przede wszystkim z Topsfield w Massachusetts, są dobrze udokumentowane od XVII wieku[1]. Pierwszy Smith, który zamieszkał na kontynencie amerykańskim, Robert, przybył do Bostonu z Anglii w 1638[1]. Dorobił się znacznego majątku, pozostawiając po śmierci w 1693 nieruchomości o wartości blisko 200 ówczesnych funtów[1]. W 1659 w Topsfield poślubił Mary French[1], z którą doczekał się dziesięciorga dzieci[1].

Jeden z jego synów, urodzony w 1666 Samuel[1], przynależał do lokalnej elity – tak w rodzinnym mieście, jak i na poziomie hrabstwa[1]. Doczekał się dziewięciorga dzieci[1], w tym urodzonego w 1714 Samuela juniora[1], prawdopodobnie najznaczniejszego przedstawiciela rodu Smithów w jego początkach. Syn Samuela juniora, Asael Smith, walczył w amerykańskiej wojnie o niepodległość[1]. Przejawiał również duże zainteresowanie kwestiami religijnymi[1], stroniąc jednocześnie od zorganizowanych form kultu[2]. W źródłach mormońskich zachował się zapis mówiący o tym, że Asael przewidywał, iż jeden z jego potomków doprowadzi do „rewolucji w sprawach dotyczących religii”[3].

Syn Asaela, Joseph Smith senior, przejął po ojcu znaczną religijność[4] oraz niechęć do jej zorganizowanych przejawów. Na jego życiu i charakterze zaważyły niestabilna, naznaczona niepowodzeniami sytuacja finansowa[5] oraz żarliwa[6], nieortodoksyjna religijność. Między 1811 a 1819 doświadczył siedmiu snów czy też wizji, które prawdopodobnie w znacznym stopniu przygotowały go i jednocześnie uczyniły podatnym na późniejszą aktywność młodszego syna[7]. Swe problemy materialne próbował rozwiązać, najmując się do poszukiwania skarbów przy użyciu paranormalnych metod. Zajęcie to było dość powszechne na północnym wschodzie Stanów Zjednoczonych w pierwszej połowie XIX wieku[7]. W ten sposób w życiu Josepha seniora oraz Smithów w ogóle praktyki o magicznym niejako charakterze mieszały się zatem z religijnymi poszukiwaniami[8]. Niechęć do współczesnych sobie Kościołów spajała Smithów, czyniąc z nich wyjątkowo zżytą rodzinę. Duchowe inklinacje zdradzała również jego żona Lucy Mack[9]. Para zawarła związek małżeński 24 stycznia 1796[10][11] i doczekała się jedenaściorga dzieci[12], w porządku chronologicznym: bezimiennego syna (ur. i zm. 1797)[13], Alvina (1798–1823)[14], Hyruma (1800–1844), Sophronii (1803–1876)[15], Josepha Smitha juniora (1805–1844)[16], Samuela Harrisona (1808–1844)[17], Ephraima (ur. i zm. 13 marca 1810), Williama (1811–1893)[18], Katharine (1813–1900)[19], Don Carlosa (1816–1841)[20] oraz Lucy (1821–1882)[21][22].

Znaczenie religijne[edytuj | edytuj kod]

Żarliwa, nieortodoksyjna i czerpiąca z wielu źródeł religijność Smithów uznawana jest często za istotny czynnik przy analizowaniu intelektualnego kontekstu, w którym ukształtował się wczesny mormonizm. Innym zwracającym uwagę aspektem życia rodzinnego Smithów była specyficzna solidarność opierająca się na więzach krwi[6]. W związku z tym na specyfice mormonizmu odcisnęły też swoje wyraźne piętno konkretne relacje wewnątrz tejże rodziny[23], w tym głęboka więź łącząca Josepha Smitha seniora z żoną oraz z dziećmi, silna pozycja Lucy Smith[24] czy szczególna uwaga, którą Smithowie zwykli poświęcać Josephowi juniorowi. Również mormońską teologię, przynajmniej na pewnym poziomie, trudno jest zrozumieć bez znajomości rodzinnego kontekstu, w którym pierwotnie była formułowana. Przedwczesna, tragiczna śmierć Alvina Smitha łączona jest ze chrztem za zmarłych czy doktryną o trzech królestwach chwały[25][26]. Błogosławieństwa patriarchalne, integralna część mormońskiej praktyki religijnej, obecne również we współczesnym Kościele, pierwotnie łączyły się ściśle z pozycją Josepha Smitha seniora w rodzinie, jak również z zaspokojeniem jego głębokich psychologicznych potrzeb. Słowo mądrości, swego rodzaju kodeks zdrowotny obowiązujący świętych w dniach ostatnich, objawiony miał zostać w wyniku sugestii poczynionej przez Emmę Smith, żonę Josepha Smitha juniora[27]. W niektórych analizach najwcześniejszy mormonizm bywa określany jako „religia rodzinna” Smithów. Elementów odzwierciedlających sytuację w łonie rodziny Smithów doszukiwano się także w Księdze Mormona, wchodzącej w skład mormońskiego kanonu pism świętych[28]. Źródła mormońskie rezerwują dla Josepha seniora i Lucy oraz ich potomstwa miano „pierwszej rodziny przywrócenia”[29][22][30]. Wcześni mormońscy konwertyci darzyli rodziców twórcy Kościoła szczególnym szacunkiem, nazywając ich odpowiednio „ojcem Smithem”[31][32] oraz „matką Smith”[33]. Uczucia te były odwzajemniane. Podczas swego przemówienia na konferencji Kościoła w październiku 1845 Lucy Smith określiła się mianem „matki tego Kościoła”, nazywając zebranych wiernych „swoimi dziećmi”. Prośba o wyraźne potwierdzenie jej statusu „matki w Izraelu”[34], wyrażona przez nią w tym samym wystąpieniu, została entuzjastycznie spełniona przez obecnych na konferencji świętych[35].

Smithowie, zwłaszcza najbliższa rodzina Josepha juniora, odgrywają istotną rolę w mormońskiej teologii. Zgodnie z nią Joseph Smith senior miał być wyznaczony na jednego z ziemskich rodziców proroka[36]. O nim miał jednocześnie mówić fragment 2. Księgi Nefiego 3,15 w początkowych partiach Księgi Mormona[36]. Anioł Moroni miał także nakazać Josephowi, by ten powiedział ojcu o wizji[36], której doświadczył w 1823, jak również o nakazach, jakie z niej wynikały[36]. Zapis tejże wizji wraz z opisem roli Josepha seniora znalazły się później w Perle Wielkiej Wartości, jednym z pism świętych uznawanych za część mormońskiego kanonu[36]. Teologia świętych w dniach ostatnich zestawia rodziców Josepha juniora z opisem przechowanym w pierwszym wersecie 1. Księgi Nefiego, mówiącym o tym, iż prorok Nefi miał „wywodzić się z dobrych rodziców”[36]. Kilka miesięcy po śmierci ojca, w styczniu 1841, Joseph miał otrzymać objawienie zapewniające, iż Joseph senior znajduje się w obecności Bożej[36]. To samo objawienie, zapisane ostatecznie w 124. rozdziale Nauk i Przymierzy, określało go jako „błogosławionego i świętego”[36]. Brigham Young, drugi prezydent Kościoła Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich, nauczał jednocześnie, że Bóg bacznie obserwował Josepha juniora i jego przodków od momentu „narodzin człowieka”, poczynając od Adama. W tym ujęciu rodzina Smithów już uprzednio miała być wyznaczona przez Boga „w wieczności” do przewodniczenia „tej ostatniej dyspensacji”[37].

Rodzina Smithów ma długą i bogatą tradycję sprawowania kluczowych funkcji w Kościołach związanych z tradycją świętych w dniach ostatnich. W Kościele Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich kolejni jej męscy przedstawiciele piastowali funkcję przewodniczącego patriarchy od 1833[38], z krótką przerwą między 1932 a 1942[39], zanim została ona ostatecznie zlikwidowana w 1979[39]. Poza samym założycielem trzech Smithów objęło najwyższe stanowisko w tej wspólnocie, mianowicie stanowisko prezydenta. Szereg Smithów zostało wyświęconych na apostołów, niektórzy w bardzo młodym wieku[40][41][42]. Tymczasowy przewodniczący Kworum Dwunastu Apostołów M. Russell Ballard, pełniący tę funkcję od 2018 do 2023 poprzez swoją matkę był potomkiem Hyruma Smitha, drugiego przewodniczącego patriarchy i starszego brata Josepha juniora[43][44]. Niemniej żadne kościelne stanowisko, z wyjątkiem wspomnianego wcześniej przewodniczącego patriarchy, nie było w nim nigdy jednoznacznie zarezerwowane dla któregokolwiek z członków rodziny Smithów. Sukcesja w tej największej mormońskiej denominacji opiera się nade wszystko na wypracowanych w ciągu kilku pierwszych dekad procedurach[45].

W Społeczności Chrystusa natomiast, do 2001 znanej pod nazwą Zreorganizowanego Kościoła Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich, proces sukcesji prezydenckiej przez wiele lat był ściśle związany z rodziną Smithów. Zakładano, że każdy kolejny przywódca tej wspólnoty religijnej powinien był potomkiem Josepha Smitha juniora w linii prostej[46]. Założenie to, osadzone w szacunku, jakim w kulturze mormońskiej darzy się rodowód, wkrótce zostało przekute w zasadę. Jeden z wczesnych przywódców Zreorganizowanego Kościoła, Jason W. Brigg, twierdził wprost, że kolejny przywódca winien wywodzić się z „nasienia Josepha”[47]. Lojalność wobec „pierwszej rodziny” pozwoliła nowo powstałej grupie wypełnić lukę spowodowaną śmiercią Josepha juniora w 1844. Pomogła jej również rozwiązać problem sukcesji apostolskiej oraz złagodzić kryzys tożsamości wywołany przez migrację zdecydowanej większości mormonów na zachód, na tereny dzisiejszego stanu Utah. Teologiczne uzasadnienie rodzinnej sukcesji w kierownictwie Kościoła było istotną kwestią we wczesnym okresie istnienia tej młodszej i znacznie mniejszej mormońskiej denominacji. Joseph Smith III, najstarszy syn Josepha juniora, został wyświęcony na prezydenta-proroka 6 kwietnia 1860[48] podczas konferencji w Amboy w stanie Illinois[49][50]. Pierwszym prezydentem tej grupy spoza rodziny Smithów był dopiero W. Grant McMurray, który przejął władzę w 1996[51][52].

Sukcesja prezydencka oparta na założeniu, iż przywódca powinien wywodzić się z „nasienia Józefa”, nie jest zjawiskiem ograniczonym do dawnego Zreorganizowanego Kościoła Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich. Stanowi również element doktryny kilku fundamentalistycznych grup mormońskich powstałych pod koniec XX oraz na przełomie XX i XXI wieku[53]. Tylko jedna z nich doczekała się lidera będącego potomkiem Josepha Smitha juniora[54].

Aktywność polityczna[edytuj | edytuj kod]

Polityczna aktywność Smithów, jakkolwiek nie aż tak kluczowa dla ich zrozumienia jak działalność religijna, stanowi niemniej istotny aspekt historii tej rodziny. Joseph Smith junior kandydował na urząd prezydenta Stanów Zjednoczonych w 1844[55][56]. Był pierwszym w historii kraju kandydatem zamordowanym podczas kampanii prezydenckiej[57]. Życie publiczne miało pewne tradycje wśród Smithów również przed powstaniem mormonizmu. Samuel Smith junior przez sześć kadencji zasiadał w parlamencie Massachusetts[1]. Asael Smith natomiast przez wiele lat był czynny w municypalnej polityce Tunbridge w stanie Vermont[1][58].

Kandydowanie w wyborach prezydenckich w 1844 nie było odosobnionym politycznym epizodem w życiu pierwszego mormońskiego przywódcy. Joseph był założycielem Nauvoo[59], które szybko stało się największym miastem ówczesnego Illinois[59]. Odcisnął piętno na wyglądzie i zagospodarowaniu przestrzennym tej miejscowości[59]. Uzyskał jednocześnie zatwierdzenie karty miejskiej Nauvoo przez parlament stanowy Illinois[59]. Zasiadał w radzie miejskiej Nauvoo pierwszej kadencji (od 3 lutego 1841 do 19 maja 1842)[60]. 22 stycznia został wybrany zastępcą burmistrza[60], natomiast 19 maja tego samego roku burmistrzem miasta[60][59]. Funkcję tę pełnił aż do swej śmierci w czerwcu 1844[60].

Aktywny politycznie był również Hyrum Smith. Starszy brat Josepha dwukrotnie zasiadał w radzie miejskiej Nauvoo[55], pełnił funkcję zastępcy burmistrza tego miasta[55], kandydował też do parlamentu stanowego Illinois[55]. Jego kampania wyborcza do stanowej legislatywy zbiegła się w czasie z prezydenckimi ambicjami Josepha[55]. Do Izby Reprezentantów stanu Illinois dostał się natomiast jeden z młodszych braci Smithów, William[61][62]. Polityczna kariera rodziny nie zakończyła się wraz ze śmiercią ich najbardziej znaczących przedstawicieli w latach 40. XIX wieku. Już po migracji mormońskiej na zachodnie obszary Stanów Zjednoczonych rozliczni Smithowie zasiadali w ławach parlamentu Utah. Do legislatywy tego kluczowego dla mormonizmu obszaru wybrani zostali choćby Joseph Fielding senior[63] czy Silas Sanford[64].

W mormońskiej sztuce i kulturze[edytuj | edytuj kod]

Szczególna rola Smithów w ruchu świętych w dniach ostatnich znalazła odzwierciedlenie w mormońskiej sztuce, literaturze i kulturze popularnej. Joseph Smith junior doczekał się licznych poświęconych sobie filmów, dzieł literackich i obrazów[65][66][67][68][69][70]. Uwiecznienia w sztuce i literaturze doczekali się też inni Smithowie, w tym Lucy[71][33], Emma[72][73] czy Hyrum[74]. Rozmaici członkowie mormońskiej „pierwszej rodziny” są też częstym tematem przemówień wygłaszanych przez mormońskich przywódców podczas odbywających się dwa razy do roku Konferencji Generalnych[44][75].

Organizacje zajmujące się badaniem historii rodziny Smithów oraz wspomaganiem kontaktów między członkami różnych jej gałęzi zrzesza Joseph Smith Sr. and Lucy Mack Smith Family Organization[76]. Instytucji tej współprzewodniczyli M. Russell Ballard oraz Wallace Smith[76]. Pod jej auspicjami działają chociażby Hyrum Smith Family Association, The Joseph Smith Jr. and Emma Hale Smith Historical Society czy Joseph F. Smith Family Association[77].

Ocenia się, że na świecie żyje od 40 do 50 tysięcy osób, które swoje korzenie wywodzą od rodziny Smithów. Wspomniana wyżej Joseph Smith Sr. and Lucy Mack Smith Family Organization pozostaje w stałym kontakcie z relatywnie niewielką częścią tej grupy. Od 1972 organizowane są z jej inicjatywy spotkania rodzinne, najczęściej w miejscach o historycznym znaczeniu dla ruchu świętych w dniach ostatnich. Wśród miejscowości goszczących to wydarzenie znalazło się choćby Kirtland czy Nauvoo[78].

Prezydenci Kościołów[edytuj | edytuj kod]

Poniżej zamieszczono wykaz prezydentów Kościołów odwołujących się do tradycji mormońskiej wywodzących się z rodziny Smithów.

Prezydenci Kościoła Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich[edytuj | edytuj kod]

Na podstawie materiału źródłowego[79][80][81][82]

Prezydenci Zreorganizowanego Kościoła Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich (od 2001 Społeczności Chrystusa)[edytuj | edytuj kod]

Na podstawie materiału źródłowego[83][84]

Uproszczone drzewo genealogiczne Smithów[edytuj | edytuj kod]

          Robert
zm. 1693 		         
                                       
                                       
          Samuel
1666–1748 		         
                                       
                                       
          Samuel jr
1714–1785 		         
                                       
                                       
          Asael
1744–1830 		         
                                       
                                       
          Joseph sr
1771–1840 		  Asahel
1773–1848 		  John
1781–1854 		 
                                       
                                       
  Alvin
1798–1823 		Hyrum
1800–1844 		Joseph jr
1805–1844 		Samuel Harrison
1808–1844 		William
1811–1893 		Don Carlos
1816–1841 		  George Albert
1817–1875 		 
                                       
                                       
John
1832–1911 		  Joseph Fielding
1838–1918 		  Joseph III
1832–1914 		Alexander Hale
1838–1909 		  John Henry
1848–1911 		 
                                       
                                       
Hyrum Fisher
1856–1923 		David Asael
1879–1952 		Joseph Fielding jr.
1876–1972 		Hyrum Mack
1872–1918 		Frederick Madison
1874–1946 		Israel Alexander
1876–1958 		William Wallace
1900–1989 		George Albert
1870–1951 		Nicholas Groesbeck
1881–1945 		 
                                       
                                       
Hyrum Gibbs
1879–1932 		  Geraldine (Ballard)
1904-1983 		Joseph Fielding
1899–1964 		    Wallace Bunnell
1929–2023 		     
                                       
                                       
Eldred Gee
1907–2013 		  M. Russell (Ballard)
1928–2023 		             

Na podstawie materiału źródłowego[1][85][86][87][88][89][90][91][92][93]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d e f g h i j k l m n Daniel H. Ludlow (red.): Encyclopedia of Mormonism. New York: Macmillan Publishing, 1992, s. 1361. ISBN 978-0-02-904040-9.
  2. ↑ Guy L. Dorius, Craig K. Manscill, and Craig James Ostler (red.): Regional Studies in Latter-day Saint Church History: Ohio and Upper Canada. Salt Lake City: Religious Studies Center Brigham Young University, 2006, s. 2-3. ISBN 978-0-8425-2653-1.
  3. ↑ Guy L. Dorius, Craig K. Manscill, and Craig James Ostler (red.): Regional Studies in Latter-day Saint Church History: Ohio and Upper Canada. Salt Lake City: Religious Studies Center Brigham Young University, 2006, s. 3. ISBN 978-0-8425-2653-1.
  4. ↑ Vogel 2002 ↓, s. 55.
  5. ↑ Vogel 2002 ↓, s. 53.
  6. ↑ a b Daniel H. Ludlow (red.): Encyclopedia of Mormonism. New York: Macmillan Publishing, 1992, s. 1359. ISBN 978-0-02-904040-9.
  7. ↑ a b Daniel H. Ludlow (red.): Encyclopedia of Mormonism. New York: Macmillan Publishing, 1992, s. 1348. ISBN 978-0-02-904040-9.
  8. ↑ Vogel 2002 ↓, s. 71.
  9. ↑ Vogel 2002 ↓, s. 59-60.
  10. ↑ Bates 2008 ↓, s. 86.
  11. ↑ Curtis Ashton: Early Struggles of the Smith Family. [w:] Church History [on-line]. churchofjesuschrist.org, 2019-03-01. [dostęp 2021-03-12]. (ang.).
  12. ↑ Brown 2006 ↓, s. 126.
  13. ↑ Smith family (descendants of Joseph Sr.), [w:] Arnold K. Garr, Richard O. Cowan, Donald Q. Cannon (red.), Encyclopedia of Latter-day Saint History [e-book], Salt Lake City: Deseret Book, 2000, lokalizacja 8560, ISBN 1-57345-822-8.
  14. ↑ Smith family (descendants of Joseph Sr.), [w:] Arnold K. Garr, Richard O. Cowan, Donald Q. Cannon (red.), Encyclopedia of Latter-day Saint History [e-book], Salt Lake City: Deseret Book, 2000, lokalizacja 8560-8561, ISBN 1-57345-822-8.
  15. ↑ Smith family (descendants of Joseph Sr.), [w:] Arnold K. Garr, Richard O. Cowan, Donald Q. Cannon (red.), Encyclopedia of Latter-day Saint History [e-book], Salt Lake City: Deseret Book, 2000, lokalizacja 8563-8564, ISBN 1-57345-822-8.
  16. ↑ Smith family (descendants of Joseph Sr.), [w:] Arnold K. Garr, Richard O. Cowan, Donald Q. Cannon (red.), Encyclopedia of Latter-day Saint History [e-book], Salt Lake City: Deseret Book, 2000, lokalizacja 8564-8565, ISBN 1-57345-822-8.
  17. ↑ Smith family (descendants of Joseph Sr.), [w:] Arnold K. Garr, Richard O. Cowan, Donald Q. Cannon (red.), Encyclopedia of Latter-day Saint History [e-book], Salt Lake City: Deseret Book, 2000, lokalizacja 8565-8566, ISBN 1-57345-822-8.
  18. ↑ Smith family (descendants of Joseph Sr.), [w:] Arnold K. Garr, Richard O. Cowan, Donald Q. Cannon (red.), Encyclopedia of Latter-day Saint History [e-book], Salt Lake City: Deseret Book, 2000, lokalizacja 8567-8568, ISBN 1-57345-822-8.
  19. ↑ Smith family (descendants of Joseph Sr.), [w:] Arnold K. Garr, Richard O. Cowan, Donald Q. Cannon (red.), Encyclopedia of Latter-day Saint History [e-book], Salt Lake City: Deseret Book, 2000, lokalizacja 8568-8569, ISBN 1-57345-822-8.
  20. ↑ Smith family (descendants of Joseph Sr.), [w:] Arnold K. Garr, Richard O. Cowan, Donald Q. Cannon (red.), Encyclopedia of Latter-day Saint History [e-book], Salt Lake City: Deseret Book, 2000, lokalizacja 8569-8570, ISBN 1-57345-822-8.
  21. ↑ Smith family (descendants of Joseph Sr.), [w:] Arnold K. Garr, Richard O. Cowan, Donald Q. Cannon (red.), Encyclopedia of Latter-day Saint History [e-book], Salt Lake City: Deseret Book, 2000, lokalizacja 8571, ISBN 1-57345-822-8.
  22. ↑ a b The Church of Jesus Christ of Latter-day Saints: Family of Joseph Smith Sr. and Lucy Mack Smith: The First Family of the Restoration. [w:] Ensign [on-line]. churchofjesuschrist.org, December 2005. [dostęp 2021-03-09]. (ang.).
  23. ↑ Vogel 2002 ↓, s. 51.
  24. ↑ Vogel 2002 ↓, s. 56.
  25. ↑ Chad Nielsen: Saving Alvin. [w:] Times and Seasons [on-line]. timesandseasons.org, 2020-05-29. [dostęp 2021-03-09]. (ang.).
  26. ↑ Richard Lloyd Anderson: The Alvin Smith Story: Fact and Fiction. [w:] Ensign [on-line]. churchofjesuschrist.org, August 1987. [dostęp 2021-03-09]. (ang.).
  27. ↑ The Church of Jesus Christ of Latter-day Saints: Word of Wisdom (D&C 89). [w:] Church History Topics [on-line]. churchofjesuschrist.org. [dostęp 2021-03-12]. (ang.).
  28. ↑ Vogel 2002 ↓, s. 64-65.
  29. ↑ Smith family (descendants of Joseph Sr.), [w:] Arnold K. Garr, Richard O. Cowan, Donald Q. Cannon (red.), Encyclopedia of Latter-day Saint History [e-book], Salt Lake City: Deseret Book, 2000, lokalizacja 8559, ISBN 1-57345-822-8.
  30. ↑ The Church of Jesus Christ of Latter-day Saints: The ‘first family’ of the restoration. [w:] Church News [on-line]. thechurchnews.com, 1989-01-07. [dostęp 2021-03-09]. (ang.).
  31. ↑ Smith, Joseph Sr., [w:] Arnold K. Garr, Richard O. Cowan, Donald Q. Cannon (red.), Encyclopedia of Latter-day Saint History [e-book], Salt Lake City: Deseret Book, 2000, lokalizacja 8460, ISBN 1-57345-822-8.
  32. ↑ Daniel H. Ludlow (red.): Encyclopedia of Mormonism. New York: Macmillan Publishing, 1992, s. 1349. ISBN 978-0-02-904040-9.
  33. ↑ a b The Church of Jesus Christ of Latter-day Saints: Lucy Mack Smith. [w:] Church History Topics [on-line]. churchofjesuschrist.org. [dostęp 2021-03-10]. (ang.).
  34. ↑ Bates 2008 ↓, s. 88.
  35. ↑ Walker 2012 ↓, s. 17.
  36. ↑ a b c d e f g h M. Russell Ballard: The Family of the Prophet Joseph Smith. [w:] Ensign [on-line]. churchofjesuschrist.org, November 1991. [dostęp 2021-03-11]. (ang.).
  37. ↑ Sydney Walker: Topsfield: The prequel to Joseph Smith’s story that helped lay the groundwork for the Restoration. [w:] Church News [on-line]. thechurchnews.com, 2020-12-07. [dostęp 2021-03-11]. (ang.).
  38. ↑ Daniel H. Ludlow (red.): Encyclopedia of Mormonism. New York: Macmillan Publishing, 1992, s. 1065. ISBN 978-0-02-904040-9.
  39. ↑ a b Daniel H. Ludlow (red.): Encyclopedia of Mormonism. New York: Macmillan Publishing, 1992, s. 1066. ISBN 978-0-02-904040-9.
  40. ↑ Lawrence R. Flake: Prophets and Apostles of the Last Dispensation. Provo, UT: Religious Studies Center, Brigham Young University, 2001, s. 173-175. ISBN 1-5734-5797-3.
  41. ↑ Lawrence R. Flake: Prophets and Apostles of the Last Dispensation. Provo, UT: Religious Studies Center, Brigham Young University, 2001, s. 431-433. ISBN 1-5734-5797-3.
  42. ↑ Lawrence R. Flake: Prophets and Apostles of the Last Dispensation. Provo, UT: Religious Studies Center, Brigham Young University, 2001, s. 367-369. ISBN 1-5734-5797-3.
  43. ↑ The Church of Jesus Christ of Latter-day Saints: Getting to know President M. Russell Ballard, Acting President of the Quorum of the Twelve Apostles. [w:] Church News [on-line]. thechurchnews.com, 2018-02-08. [dostęp 2021-03-09]. (ang.).
  44. ↑ a b M. Russell Ballard: Hyrum Smith: “Firm As the Pillars of Heaven”. [w:] General Conference [on-line]. churchofjesuschrist.org, October 1995. [dostęp 2021-03-09]. (ang.).
  45. ↑ Succession of Church Leadership. [w:] Church History Topics [on-line]. churchofjesuschrist.org. [dostęp 2021-03-11]. (ang.).
  46. ↑ Russell 2006 ↓, s. 27-28.
  47. ↑ Russell 2006 ↓, s. 28-29.
  48. ↑ Reorganized Church of Jesus Christ of Latter Day Saints (RLDS), [w:] Arnold K. Garr, Richard O. Cowan, Donald Q. Cannon (red.), Encyclopedia of Latter-day Saint History [e-book], Salt Lake City: Deseret Book, 2000, lokalizacja 7511-7512, ISBN 1-57345-822-8.
  49. ↑ Russell 2014 ↓, s. 29.
  50. ↑ Russell 2008 ↓, s. 50.
  51. ↑ Russell 2006 ↓, s. 32.
  52. ↑ Reorganized Church of Jesus Christ of Latter Day Saints (RLDS), [w:] Arnold K. Garr, Richard O. Cowan, Donald Q. Cannon (red.), Encyclopedia of Latter-day Saint History [e-book], Salt Lake City: Deseret Book, 2000, lokalizacja 7517, ISBN 1-57345-822-8.
  53. ↑ Russell 2008 ↓, s. 75.
  54. ↑ Russell 2008 ↓, s. 75-76.
  55. ↑ a b c d e Mark E. Mendenhall, Hal B. Gregersen, Jeffrey S. O'Driscoll, Heidi S. Swinton, and Breck England, Editors (red.): Joseph & Hyrum, Leading as One. Salt Lake City: Religious Studies Center Brigham Young University, 2010, s. 220. ISBN 978-0-8425-2754-5.
  56. ↑ Arnold K. Garr: Joseph Smith Campaign for President of the United States. [w:] Ensign [on-line]. churchofjesuschrist.org, February 2009. [dostęp 2021-03-12]. (ang.).
  57. ↑ Jake Tapper: The First Mormon Presidential Candidate. [w:] ABC News [on-line]. abcnews.go.com, 2007-12-06. [dostęp 2021-03-12]. (ang.).
  58. ↑ Michael Kennedy: Tunbridge, Vermont: The Beginning of the Joseph Smith Family. [w:] The Joseph Smith and Emma Hale Smith Historical Society [on-line]. josephsmithsr.com, 2021-02-01. [dostęp 2021-03-19]. (ang.).
  59. ↑ a b c d e Mark E. Mendenhall, Hal B. Gregersen, Jeffrey S. O'Driscoll, Heidi S. Swinton, and Breck England, Editors (red.): Joseph & Hyrum, Leading as One. Salt Lake City: Religious Studies Center Brigham Young University, 2010, s. 219. ISBN 978-0-8425-2754-5.
  60. ↑ a b c d The Joseph Smith Papers: Nauvoo City Officers. [w:] Home [on-line]. josephsmithpapers.org. [dostęp 2021-03-10]. (ang.).
  61. ↑ Bates 1983 ↓, s. 11.
  62. ↑ Chapter 11 Patriots and Prophets, [w:] Glen M. Leonard, Nauvoo: A Place of Peace, a People of Promise [e-book], Salt Lake City: Deseret Book, 2002, lokalizacja 6138, ISBN 978-1-57008-746-2.
  63. ↑ Frank Ellwood Esshom: Pioneers and Prominent Men of Utah. Salt Lake City: Utah Pioneers Book Publishing Company, 1913, s. 1168.
  64. ↑ Frank Ellwood Esshom: Pioneers and Prominent Men of Utah. Salt Lake City: Utah Pioneers Book Publishing Company, 1913, s. 1170.
  65. ↑ Hal R. Boyd and Susan Easton Black (red.): Psalms of Nauvoo Early Mormon Poetry. Salt Lake City: Religious Studies Center Brigham Young University, 2015, s. 77-80. ISBN 978-0-8425-2886-3.
  66. ↑ Hal R. Boyd and Susan Easton Black (red.): Psalms of Nauvoo Early Mormon Poetry. Salt Lake City: Religious Studies Center Brigham Young University, 2015, s. 71. ISBN 978-0-8425-2886-3.
  67. ↑ Smithsonian: Joseph Smith. [w:] National Portrait Gallery [on-line]. si.edu. [dostęp 2021-03-12]. (ang.).
  68. ↑ Trent Toone: As church commemorates bicentennial, here’s a look at Joseph Smith’s First Vision portrayed on film. [w:] Deseret News [on-line]. deseret.com, 2020-03-04. [dostęp 2021-03-12]. (ang.).
  69. ↑ Mormon Literature & Creative Arts: Joseph Smith: Prophet of the Restoration (2005). mormonartsstg.lib.byu.edu. [dostęp 2021-03-12]. (ang.).
  70. ↑ The Church of Jesus Christ of Latter-day Saints: Joseph Smith’s First Prayer. [w:] Hymns [on-line]. churchofjesuschrist.org. [dostęp 2021-03-12]. (ang.).
  71. ↑ Hal R. Boyd and Susan Easton Black (red.): Psalms of Nauvoo Early Mormon Poetry. Salt Lake City: Religious Studies Center Brigham Young University, 2015, s. 55. ISBN 978-0-8425-2886-3.
  72. ↑ Michael Kennedy: After five years a new Emma Smith movie went to the theaters and now on DVD and streaming. [w:] The Joseph Smith and Emma Hale Smith Historical Society [on-line]. josephsmithsr.com, 2020-11-05. [dostęp 2021-03-19]. (ang.).
  73. ↑ Jeff Vice: Film review: Emma Smith: My Story. [w:] Deseret News [on-line]. deseret.com, 2008-04-10. [dostęp 2021-03-12]. (ang.).
  74. ↑ The Church of Jesus Christ of Latter-day Saints: Hyrum Smith statue. [w:] Church News [on-line]. thechurchnews.com, 2000-05-27. [dostęp 2021-03-10]. (ang.).
  75. ↑ Kathleen H. Hughes: That We May All Sit Down in Heaven Together. [w:] General Conference [on-line]. churchofjesuschrist.org, October 2005. [dostęp 2021-03-09]. (ang.).
  76. ↑ a b Joseph Smith Sr. and Lucy Mack Smith Family Organization: About us. [w:] Organization [on-line]. josephsmithsr.com. [dostęp 2021-03-09]. (ang.).
  77. ↑ Joseph Smith Sr. and Lucy Mack Smith Family Organization: Websites. [w:] Organization [on-line]. josephsmithsr.com. [dostęp 2021-03-09]. (ang.).
  78. ↑ Brian Maffly: Joseph Smith Sr.'s descendants descend on Utah. [w:] The Salt Lake Tribune [on-line]. sltrib.com, 2013-08-15. [dostęp 2021-03-19]. (ang.).
  79. ↑ Lawrence R. Flake: Prophets and Apostles of the Last Dispensation. Provo, UT: Religious Studies Center, Brigham Young University, 2001, s. 57-65. ISBN 1-5734-5797-3.
  80. ↑ Lawrence R. Flake: Prophets and Apostles of the Last Dispensation. Provo, UT: Religious Studies Center, Brigham Young University, 2001, s. 11-21. ISBN 1-5734-5797-3.
  81. ↑ Lawrence R. Flake: Prophets and Apostles of the Last Dispensation. Provo, UT: Religious Studies Center, Brigham Young University, 2001, s. 75-83. ISBN 1-5734-5797-3.
  82. ↑ Lawrence R. Flake: Prophets and Apostles of the Last Dispensation. Provo, UT: Religious Studies Center, Brigham Young University, 2001, s. 95-103. ISBN 1-5734-5797-3.
  83. ↑ Community of Christ: History. cofchrist.org. [dostęp 2021-03-10]. (ang.).
  84. ↑ Russell 2008 ↓, s. 46.
  85. ↑ The Joseph Smith Papers: Joseph Smith Pedigree Chart. [w:] Home [on-line]. josephsmithpapers.org. [dostęp 2021-03-23]. (ang.).
  86. ↑ Joseph Smith Sr. and Lucy Mack Smith Family Organization: SMITH, Joseph Sr.. [w:] Joseph Smith, Sr. Pedigree [on-line]. josephsmithsr.com. [dostęp 2021-03-29]. (ang.).
  87. ↑ Joseph Smith Sr. and Lucy Mack Smith Family Organization: SMITH, Eldred Gee. [w:] Ancestors [on-line]. josephsmithsr.com. [dostęp 2021-03-29]. (ang.).
  88. ↑ Joseph Smith Sr. and Lucy Mack Smith Family Organization: SMITH, Joseph Fielding. [w:] Ancestors [on-line]. josephsmithsr.com. [dostęp 2021-03-29]. (ang.).
  89. ↑ Joseph Smith Sr. and Lucy Mack Smith Family Organization: SMITH, Patriarch John. [w:] Descendants [on-line]. josephsmithsr.com. [dostęp 2021-03-29]. (ang.).
  90. ↑ Joseph Smith Sr. and Lucy Mack Smith Family Organization: SMITH, Joseph III. [w:] Descendants [on-line]. josephsmithsr.com. [dostęp 2021-03-29]. (ang.).
  91. ↑ Joseph Smith Sr. and Lucy Mack Smith Family Organization: SMITH, Hyrum Mack. [w:] Descendants [on-line]. josephsmithsr.com. [dostęp 2021-03-29]. (ang.).
  92. ↑ Rich Brown: Wallace B. Smith (1929 – 2023). [w:] Wheat & Tares [on-line]. wheatandtares.org, 2023-09-23. [dostęp 2023-11-12]. (ang.).
  93. ↑ Rachel Sterzer Gibson: President M. Russell Ballard dies at age 95. [w:] Church News [on-line]. thechurchnews.com, 2023-11-13. [dostęp 2023-11-13]. (ang.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Rodzina_Smithów&oldid=71916821”