Wiewiórkokształtne

Wiewiórkokształtne
	Sciuromorpha
	Brandt, 1855
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Nadgromada	żuchwowce
Gromada	ssaki
Infragromada	łożyskowce
Rząd	gryzonie
Podrząd	wiewiórkokształtne
Synonimy
	Agilia Illiger, 1811; Protrogomorpha Zittel, 1893; Aplodontiae O. Thomas, 1897; Idioglires Kretzoi, 1943; Eusciurida Flynn, Jacobs, Kimura & Lindsay, 2019;
	Agilia Illiger, 1811; Protrogomorpha Zittel, 1893; Aplodontiae O. Thomas, 1897; Idioglires Kretzoi, 1943; Eusciurida Flynn, Jacobs, Kimura & Lindsay, 2019;
Rodziny
	10 rodzin (w tym 7 wymarłych) – zobacz opis w tekście
	10 rodzin (w tym 7 wymarłych) – zobacz opis w tekście
	Systematyka w Wikispecies
	Hasło w Wikisłowniku

Wiewiórkokształtne^[8]^[9]^[10]^[11] (Sciuromorpha) – podrząd ssaków z rzędu gryzoni (Rodentia).

Charakterystyka[edytuj | edytuj kod]

Wiewiórkokształtne to małe lub średnie zwierzęta, niektóre zdolne do lotu ślizgowego. Charakteryzują się silnym naporem w przód w czasie gryzienia. Posiadają długie owłosione ogony, potężne, długi tylne kończyny i ostre pazurki. Prowadzą przeważnie dzienny tryb życia, nierzadko żyją w koloniach. Żyją na drzewach, budując gniazda z liści lub gałęzi lub przebywają w dziuplach, inne prowadzą naziemny tryb życia, zamieszkując w ziemnych norach. Część gatunków zapada w sezonowy sen zimowy. Pożywieniem wiewiórkopodobnych są w większość rośliny, poza tym żywią się także owadami, małymi kręgowcami, jajami ptaków, pisklętami. Niektóre gromadzą zapasy na zimę.

Podział systematyczny[edytuj | edytuj kod]

Do podrzędu należą następujące występujące współcześnie rodziny^[12]^[13]^[8]:

Aplodontiidae Brandt, 1855 – sewelowate
Sciuridae G. Fischer, 1817 – wiewiórkowate
Gliridae Muirhead, 1819 – popielicowate

oraz rodziny wymarłe^[14]:

Euromyidae Vianey-Liaud & Marivaux, 2021
Ischyromyidae Alston, 1876
Masillamyidae Vianey-Liaud & Marivaux, 2021
Mylagaulidae Cope, 1881
Plesiarctomyidae Vianey-Liaud & Marivaux, 2021
Pseudosciuridae Winge, 1887
Theridomyidae Alston, 1876

Rodzaje wymarłe nie sklasyfikowane w żadnej z powyższych rodzin:

Eoelfomys Vianey-Liaud & Hautier, 2022^[15] – jedynym przedstawicielem był Eoelfomys lapradensis Vianey-Liaud & Hautier, 2022
Hartenbergeromys Escarguel, 1999^[16]
Homoetreposciurus Vianey-Liaud & Hautier, 2022^[17] – jedynym przedstawicielem był Homoetreposciurus egerkingensis Vianey-Liaud & Hautier, 2022
Pantrogna Hartenberger, 1971^[18] – jedynym przedstawicielem był Pantrogna russelli (Michaux, 1964)
Protadelomys Hartenberger, 1968^[19]
Reinomys Vianey-Liaud & Marivaux, 2021^[20] – jedynym przedstawicielem był Reinomys rhomboides Vianey-Liaud & Marivaux, 2021
Sparnacomys Hartenberger, 1971^[21]
Tardenomys Comte, Sabatier, Marandat & Vianey-Liaud, 2012^[22] – jedynym przedstawicielem był Tardenomys chartreuvensis Comte, Sabatier, Marandat & Vianey-Liaud, 2012

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Sciuromorpha, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ J.F. von Brandt. Beiträge zur nähern Kenntniss der Säugethiere Russland’s. 5. Abhandlung: Unlersuchungen uber die craniologischen Entwickelungsstufen und die davon herzuleiteten Yerwandtschaften und Classificationen der Nager der Jetztzeit, mit besonderer Beziehung auf die Gattung Castor. 2. Theil: Craniologische Charakteristik der einzeluen Nagergruppen. „Mémoires de l’Académie impériale des sciences de St.-Pétersbourg”. 6^e série. Seconde partie. Sciences naturelles. 7 (2), s. 144, 292, 1855. (niem.).
↑ J.K.W. Illiger: Prodromus systematis mammalium et avium: additis terminis zoographicis utriusque classis, eorumque versione germanica. Berolini: Sumptibus C. Salfeld, 1811, s. 82. (łac.).
↑ K.A. von Zittel: Handbuch der palaeontologie. Cz. 4. München: R. Oldenbourg, 1893, s. 521. (niem.).
↑ O. Thomas. On the Genera of Rodents: an Attempt to bring up to Date the current Arrangement of the Order. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1896, s. 1015, 1896. (ang.).
↑ M. Kretzoi. Ein neuer Muscardinide aus dem ungarischen Miozän. „Földtani közlöny”. 73 (1), s. 273, 1943. (niem.).
↑ L.J. Flynn, L.L. Jacobs, Y. Kimura & E.H. Lindsay. Rodent suborders. „Fossil Imprint”. 75 (3-4), s. 294, 2019. DOI: 10.2478/if-2019-0018. (ang.).
↑ ^a ^b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 192–215. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ Borys Kala. Polskie wiewiórki. „Salamandra. Magazyn Przyrodniczy”. 20 (1), 2005. (pol.).
↑ A. Brehm: Życie zwierząt – ssaki. PWN, 1963.
↑ Abrikosow G, Becker Z, Birstein J, Lange A, Lewinson L, Matwiejew B, Matiekin P, Paramonow A: Zoologia. Warszawa: PWRiL, 1972, s. 620.
↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-10-19]. (ang.).
↑ C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 26. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
↑ J.S.J.S. Zijlstra J.S.J.S., Sciuromorpha, Hesperomys project (Version 23.8.1), DOI: 10.5281/zenodo.7654755 [dostęp 2023-10-19] (ang.).
↑ Vianey-Liaud i Hautier 2022 ↓, s. 89.
↑ G. Escarguel. Les rongeurs de l’Éocène inférieur et moyen d’Europe occidentale. Systématique, phylogénie, biochronologie et paléobiogéographie des niveaux-repères MP 7 à MP 14. „Palaeovertebrata”. 28 (2–4), s. 201, 1999. (fr.).
↑ Vianey-Liaud i Hautier 2022 ↓, s. 86.
↑ Hartenberger 1971 ↓, s. 104.
↑ J.-L. Hartenberger. Les Pseudosciuridae (Rodentia) de l’Eocene moyen et le genre Masillamys Tobien. „Comptes rendus hebdomadaires des séances de l’Académie des Sciences”. Série D: Sciences naturelles. 267, s. 1818, 1968. (fr.).
↑ M. Vianey-Liaud & L. Marivaux. The beginning of the adaptive radiation of Theridomorpha (Rodentia) in Western Europe: morphological and phylogenetic analyses of early and middle Eocene taxa; implications for systematics. „Palaeovertebrata”. 44 (2), s. 70, 2021. DOI: 10.18563/pv.44.2.e2. (ang.).
↑ Hartenberger 1971 ↓, s. 105.
↑ B. Comte, M. Sabatier, B. Marandat & M. Vianey-Liaud. Les rongeurs de Chéry-Chartreuve et Rocourt-Saint-Martin (est du bassin de Paris; Aisne, France). Leur place parmi les faunes de l’Éocène moyen d’Europe. „Palaeovertebrata”. 37 (4–5), s. 198, 2012. DOI: 10.18563/pv.37.4-5.167-271. (fr.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

J. Hartenberger. Contribution à l'étude des genres Gliravus et Microparamys (Rodentia) de l’Éocène d’Europe. „Palaeovertebrata”. 4 (4), s. 97–135, 1971. (fr.).
M. Vianey-Liaud & L. Hautier. Revision of the genus Protadelomys, a middle Eocene theridomyoid rodent: evolutionary and biochronological implications. „Swiss Journal of Palaeontology”. 141 (8), s. 1–98, 2022. DOI: 10.1186/s13358-022-00245-3. (ang.).

[itis-1] Sciuromorpha, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[bra-2] J.F. von Brandt. Beiträge zur nähern Kenntniss der Säugethiere Russland’s. 5. Abhandlung: Unlersuchungen uber die craniologischen Entwickelungsstufen und die davon herzuleiteten Yerwandtschaften und Classificationen der Nager der Jetztzeit, mit besonderer Beziehung auf die Gattung Castor. 2. Theil: Craniologische Charakteristik der einzeluen Nagergruppen. „Mémoires de l’Académie impériale des sciences de St.-Pétersbourg”. 6^e série. Seconde partie. Sciences naturelles. 7 (2), s. 144, 292, 1855. (niem.).

[ill-3] J.K.W. Illiger: Prodromus systematis mammalium et avium: additis terminis zoographicis utriusque classis, eorumque versione germanica. Berolini: Sumptibus C. Salfeld, 1811, s. 82. (łac.).

[zit-4] K.A. von Zittel: Handbuch der palaeontologie. Cz. 4. München: R. Oldenbourg, 1893, s. 521. (niem.).

[tho-5] O. Thomas. On the Genera of Rodents: an Attempt to bring up to Date the current Arrangement of the Order. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1896, s. 1015, 1896. (ang.).

[kre-6] M. Kretzoi. Ein neuer Muscardinide aus dem ungarischen Miozän. „Földtani közlöny”. 73 (1), s. 273, 1943. (niem.).

[fly&inni-7] L.J. Flynn, L.L. Jacobs, Y. Kimura & E.H. Lindsay. Rodent suborders. „Fossil Imprint”. 75 (3-4), s. 294, 2019. DOI: 10.2478/if-2019-0018. (ang.).

[Cichocki&inni-8] Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 192–215. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[salam-9] Borys Kala. Polskie wiewiórki. „Salamandra. Magazyn Przyrodniczy”. 20 (1), 2005. (pol.).

[brehm-10] A. Brehm: Życie zwierząt – ssaki. PWN, 1963.

[Abrikosow-11] Abrikosow G, Becker Z, Birstein J, Lange A, Lewinson L, Matwiejew B, Matiekin P, Paramonow A: Zoologia. Warszawa: PWRiL, 1972, s. 620.

[mdd-12] N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-10-19]. (ang.).

[Burgin&inni-13] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 26. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).

[zij-14] J.S.J.S. Zijlstra J.S.J.S., Sciuromorpha, Hesperomys project (Version 23.8.1), DOI: 10.5281/zenodo.7654755 [dostęp 2023-10-19] (ang.).

[CITEREFVianey-LiaudHautier202289-15] Vianey-Liaud i Hautier 2022 ↓, s. 89.

[esc-16] G. Escarguel. Les rongeurs de l’Éocène inférieur et moyen d’Europe occidentale. Systématique, phylogénie, biochronologie et paléobiogéographie des niveaux-repères MP 7 à MP 14. „Palaeovertebrata”. 28 (2–4), s. 201, 1999. (fr.).

[CITEREFVianey-LiaudHautier202286-17] Vianey-Liaud i Hautier 2022 ↓, s. 86.

[CITEREFHartenberger1971104-18] Hartenberger 1971 ↓, s. 104.

[har-19] J.-L. Hartenberger. Les Pseudosciuridae (Rodentia) de l’Eocene moyen et le genre Masillamys Tobien. „Comptes rendus hebdomadaires des séances de l’Académie des Sciences”. Série D: Sciences naturelles. 267, s. 1818, 1968. (fr.).

[lia&mar-20] M. Vianey-Liaud & L. Marivaux. The beginning of the adaptive radiation of Theridomorpha (Rodentia) in Western Europe: morphological and phylogenetic analyses of early and middle Eocene taxa; implications for systematics. „Palaeovertebrata”. 44 (2), s. 70, 2021. DOI: 10.18563/pv.44.2.e2. (ang.).

[CITEREFHartenberger1971105-21] Hartenberger 1971 ↓, s. 105.

[com&inni-22] B. Comte, M. Sabatier, B. Marandat & M. Vianey-Liaud. Les rongeurs de Chéry-Chartreuve et Rocourt-Saint-Martin (est du bassin de Paris; Aisne, France). Leur place parmi les faunes de l’Éocène moyen d’Europe. „Palaeovertebrata”. 37 (4–5), s. 198, 2012. DOI: 10.18563/pv.37.4-5.167-271. (fr.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]