Zamek w Tykocinie: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
→Architektura zamku: drobne merytoryczne, drobne redakcyjne |
→Budowa i dzieje zamku: drobne merytoryczne, źródła/przypisy |
||
| Linia 37: | Linia 37: | ||
== Budowa i dzieje zamku == |
== Budowa i dzieje zamku == |
||
Zamek zbudowany został w [[1433]] roku przez [[wojewodowie troccy|wojewodę trockiego]] i [[wojewodowie wileńscy|wileńskiego]] [[Jan Gasztołd|Jana Gasztołda]] na miejscu drewnianej warowni z 1 ćw. XIV w. |
Zamek zbudowany został prawdopodobnie w [[1433]] roku przez [[wojewodowie troccy|wojewodę trockiego]] i [[wojewodowie wileńscy|wileńskiego]] [[Jan Gasztołd|Jana Gasztołda]] na miejscu drewnianej warowni z 1 ćw. XIV w. Zamek ten spłonął w 1519 roku, w związku z czym [[Olbracht Gasztołd]] rozpoczął wkrótce wznoszenie nowego zamku w miejscu wcześniejszej warowni<ref>Archiwum Główne Akt Dawnych Warszawa zb.dok. pap. 3202</ref>. Ród Gasztołdów wymarł w 1542 roku, w związku z czym zamek przeszedł na własność króla Zygmunta Starego. Zamek rozbudowany został przez budowniczego królewskiego [[Hiob Bretfus|Hioba Pretfusa]]w latach [[1549]]-[[1582]] na polecenie króla [[Zygmunt August|Zygmunta Augusta]]. Starostą tykocińskim w latach 1554-1568 był Jan Szymkowicz, który zarządzał budową zamku, a po nim do roku 1571 roku funkcję starosty pełnił Hiob Bretfus. W 1569 roku ukończono budować [[cekhauz]] zamkowy, w związku z czym na zamek przewieziono działa z arsenału w Wilnie. Po śmierci Bretfusa pracami budowlanym kierował Wojciech Zakrzewski (zwany też w źródłach jako Wojtal Murarz), a starostą został [[Łukasz Górnicki]]. Za czasów panowania Zygmunta Augusta zamek nie pełnił funkcji rezydencji lecz raczej miejsca gdzie przechowywano armaty oraz prywatny skarbiec i bibliotekę króla sprowadzoną z Wilna. 10 września 1573 roku z zamku wyruszył kondukt wiozący ciało zmarłego króla Zygmunta Augusta na Wawel<ref>Józef Maroszek "Pogranicze Litwy i Korony w planach króla Zygmunta Augusta" Białystok 2000 r., s.309-395</ref>. Król [[Stefan Batory]] w wybudowanym przez Łukasza Górnickiego zamkowym budynku umieścił [[arsenał]] koronny z 500 armatami. |
||
W latach [[1611]]-[[1632]] zamek został rozbudowany przez starostę tykocińskiego [[Krzysztof Wiesiołowski|Krzysztofa Wiesiołowskiego]] herbu [[Ogończyk]] poprzez otoczenie go 4 [[bastion]]ami ziemnymi połączonymi kurtynami. Pomiędzy 14 listopada 1630 roku, a 8 lutego 1631 roku na zamku przebywał wraz z rodziną i dworem król [[Zygmunt III Waza]]. |
|||
W czasie [[potop szwedzki|potopu szwedzkiego]] w [[1655]] roku zamek obsadziły wojska Radziwiłłów. [[31 grudnia]] 1655, kiedy zamek oblegały wojska [[konfederacja tyszowiecka|konfederacji tyszowieckiej]], zmarł tu [[Janusz Radziwiłł (hetman wielki litewski)|Janusz Radziwiłł]]. Ostatecznie został zdobyty [[27 stycznia]] [[1657]] roku. Wybuch prochu podczas zdobywania spowodował śmierć wielu obrońców zamku oraz częściowe jego zniszczenie. Za zasługi w wojnie zamek wraz z okolicznymi dobrami został ofiarowany [[Stefan Czarniecki|Stefanowi Czarnieckiemu]] (staroście tykockiemu od 1659 r.). Zamek następnie przez małżeństwo jego córki [[Aleksandra Katarzyna Czarniecka|Aleksandry Katarzyny]] przeszedł w ręce [[Jan Klemens Branicki (marszałek nadworny koronny)|Jana Klemensa Branickiego]]. W 1662 roku komendantem zamku był Samuel Gorzkowski. Mieszkał też na nim wtedy [[podstarości]] tykocki Kazimierz Gorzejewski. W 1676 roku żołnierzami na zamku dowodził [[burgrabia]] Wawrzyniec Boryński<ref>Anna Laszuk "Dwory urzędników na Podlasiu w II poł. XVII w." [w:]Białostocczyzna nr 1 z 1993 r., s.16</ref> W listopadzie [[1705]] roku miała miejsce narada króla [[August II Mocny|Augusta II Mocnego]] z carem [[Piotr I Wielki|Piotrem I Wielkim]], na którym ustanowiono na zamku w [[Tykocin]]ie [[Order Orła Białego]]. |
W czasie [[potop szwedzki|potopu szwedzkiego]] w [[1655]] roku zamek obsadziły wojska Radziwiłłów. [[31 grudnia]] 1655, kiedy zamek oblegały wojska [[konfederacja tyszowiecka|konfederacji tyszowieckiej]], zmarł tu [[Janusz Radziwiłł (hetman wielki litewski)|Janusz Radziwiłł]]. Ostatecznie został zdobyty [[27 stycznia]] [[1657]] roku. Wybuch prochu podczas zdobywania spowodował śmierć wielu obrońców zamku oraz częściowe jego zniszczenie. Za zasługi w wojnie zamek wraz z okolicznymi dobrami został ofiarowany [[Stefan Czarniecki|Stefanowi Czarnieckiemu]] (staroście tykockiemu od 1659 r.). Zamek następnie przez małżeństwo jego córki [[Aleksandra Katarzyna Czarniecka|Aleksandry Katarzyny]] przeszedł w ręce [[Jan Klemens Branicki (marszałek nadworny koronny)|Jana Klemensa Branickiego]]. W 1662 roku komendantem zamku był Samuel Gorzkowski. Mieszkał też na nim wtedy [[podstarości]] tykocki Kazimierz Gorzejewski. W 1676 roku żołnierzami na zamku dowodził [[burgrabia]] Wawrzyniec Boryński<ref>Anna Laszuk "Dwory urzędników na Podlasiu w II poł. XVII w." [w:]Białostocczyzna nr 1 z 1993 r., s.16</ref> W listopadzie [[1705]] roku miała miejsce narada króla [[August II Mocny|Augusta II Mocnego]] z carem [[Piotr I Wielki|Piotrem I Wielkim]], na którym ustanowiono na zamku w [[Tykocin]]ie [[Order Orła Białego]]. |
||
Wersja z 15:02, 12 maj 2011
 Zrekonstruowany fragment zamku w Tykocinie - widok od strony wschodniej | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Typ budynku | |
| Ważniejsze przebudowy |
1550-1582; 1611-1632; rekonstrukcja - od 2002 |
| Zniszczono | |
| Pierwszy właściciel | |
Położenie na mapie Polski  Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |
| Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|type:building} | |
| Strona internetowa | |
Zamek w Tykocinie - zamek królewski z XV wieku położony na prawym brzegu rzeki Narwi w miejscowości Tykocin w województwie podlaskim.
Budowa i dzieje zamku
Zamek zbudowany został prawdopodobnie w 1433 roku przez wojewodę trockiego i wileńskiego Jana Gasztołda na miejscu drewnianej warowni z 1 ćw. XIV w. Zamek ten spłonął w 1519 roku, w związku z czym Olbracht Gasztołd rozpoczął wkrótce wznoszenie nowego zamku w miejscu wcześniejszej warowni[1]. Ród Gasztołdów wymarł w 1542 roku, w związku z czym zamek przeszedł na własność króla Zygmunta Starego. Zamek rozbudowany został przez budowniczego królewskiego Hioba Pretfusaw latach 1549-1582 na polecenie króla Zygmunta Augusta. Starostą tykocińskim w latach 1554-1568 był Jan Szymkowicz, który zarządzał budową zamku, a po nim do roku 1571 roku funkcję starosty pełnił Hiob Bretfus. W 1569 roku ukończono budować cekhauz zamkowy, w związku z czym na zamek przewieziono działa z arsenału w Wilnie. Po śmierci Bretfusa pracami budowlanym kierował Wojciech Zakrzewski (zwany też w źródłach jako Wojtal Murarz), a starostą został Łukasz Górnicki. Za czasów panowania Zygmunta Augusta zamek nie pełnił funkcji rezydencji lecz raczej miejsca gdzie przechowywano armaty oraz prywatny skarbiec i bibliotekę króla sprowadzoną z Wilna. 10 września 1573 roku z zamku wyruszył kondukt wiozący ciało zmarłego króla Zygmunta Augusta na Wawel[2]. Król Stefan Batory w wybudowanym przez Łukasza Górnickiego zamkowym budynku umieścił arsenał koronny z 500 armatami.
W latach 1611-1632 zamek został rozbudowany przez starostę tykocińskiego Krzysztofa Wiesiołowskiego herbu Ogończyk poprzez otoczenie go 4 bastionami ziemnymi połączonymi kurtynami. Pomiędzy 14 listopada 1630 roku, a 8 lutego 1631 roku na zamku przebywał wraz z rodziną i dworem król Zygmunt III Waza.
W czasie potopu szwedzkiego w 1655 roku zamek obsadziły wojska Radziwiłłów. 31 grudnia 1655, kiedy zamek oblegały wojska konfederacji tyszowieckiej, zmarł tu Janusz Radziwiłł. Ostatecznie został zdobyty 27 stycznia 1657 roku. Wybuch prochu podczas zdobywania spowodował śmierć wielu obrońców zamku oraz częściowe jego zniszczenie. Za zasługi w wojnie zamek wraz z okolicznymi dobrami został ofiarowany Stefanowi Czarnieckiemu (staroście tykockiemu od 1659 r.). Zamek następnie przez małżeństwo jego córki Aleksandry Katarzyny przeszedł w ręce Jana Klemensa Branickiego. W 1662 roku komendantem zamku był Samuel Gorzkowski. Mieszkał też na nim wtedy podstarości tykocki Kazimierz Gorzejewski. W 1676 roku żołnierzami na zamku dowodził burgrabia Wawrzyniec Boryński[3] W listopadzie 1705 roku miała miejsce narada króla Augusta II Mocnego z carem Piotrem I Wielkim, na którym ustanowiono na zamku w Tykocinie Order Orła Białego.
W 1734 roku zamek został zniszczony przez pożar. Od tego czasu nie zamieszkana budowla zaczęła popadać w ruinę. W 1750 roku zaczęto rozbiórkę zamku, a okoliczni mieszkańcy wykorzystywali materiał do budowy nowych domów. W 1771 roku pozostałości zamku zostały zniszczone przez powódź. W tym roku rozpoczęto budowę Zespołu Klasztornego Misjonarzy Bernardynów, gdzie z polecenia Jana Klemensa Branickiego zostały rozebrane i wykorzystane przy budowie cegły z zamku. W 1914 roku, podczas I wojny światowej pozostałości murów posłużyły niemieckim żołnierzom do budowy dróg, natomiast ziemię z dwóch bastionów wykorzystano do usypywania grobli.
 |
Próby rekonstrukcji
W 1965 roku nastąpiła pierwsza próba rekonstrukcji zamku do poziomu fundamentów i murów przyziemia; zaniechana z powodu braku dokładnych planów i opisów zamku. Kolejną próbę podjęto, kiedy zamek i okoliczny teren przeszedł w ręce prywatnego przedsiębiorcy (Jacek Nazarko) z Białegostoku. W 2002 roku wmurowano kamień węgielny pod odbudowę tykocińskiego zamku. Prace przy rekonstrukcji ruszyły z miejsca. Na podstawie zachowanych planów warowni, odnalezionych w archiwum w Petersburgu, została odtworzona mieszkalna część zamku (skrzydło zachodnie w stylu późnego gotyku).
Wspomniany przedsiębiorca zainwestował w odbudowę ok. 12 mln złotych, zamierzając stworzyć w tym miejscu centrum hotelowo-turystyczne. W trakcie odbudowy teren znajdował się pod nadzorem archeologów, a odkryte znaleziska mają być w przyszłości eksponowane w zamkowym muzeum. Tym samym zamek ma szansę stać się jedną z większych historycznych atrakcji turystycznych na Podlasiu. Od 2006 roku w okolicach zamku odbywa się cyklicznie bitwa stanowiąca rekonstrukcję historycznego oblężenia twierdzy w Tykocinie.
Architektura zamku
Zamek został zbudowany na planie zbliżonym do trapezu z dziedzińcem i 4 cylindrycznymi wieżami w narożach. Wnętrza zamku były bogato dekorowane.
Kompleks zabudowań zamkowych otaczały fortyfikacje z murowanymi bastejami oraz połączone kurtynami cztery ziemne bastiony z wewnętrznymi drewnianymi konstrukcjami wzmacniającymi. Otaczająca zamek twierdza obejmowała obszar o powierzchni ponad 6 hektarów. Długość jednego boku fortecy wynosiła ok. 250 m.