Zamek biskupi w Siewierzu: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
m MalarzBOT: zmiana szablonu {{Zabytek infobox}} na {{Budynek infobox}} + WP:SK
Konarski (dyskusja | edycje)
drobne redakcyjne
Linia 37: Linia 37:
'''Zamek w Siewierzu''' – początkowo w [[Siewierz]]u będącym od [[XIII wiek]]u siedzibą [[kasztelania|kasztelanii]] mieściła się warownia siedziba kasztelana prawdopodobnie usytuowana przy osadzie położonej wokół zachowanego do dziś [[Kościół pw. św. Jana Chrzciciela w Siewierzu|romańskiego kościoła pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela]] (obecnie cmentarz parafialny przy drodze szybkiego ruchu na Katowice). Znane są imiona dwóch pierwszych kasztelanów, byli to Jaksa i Wawrzyniec.
'''Zamek w Siewierzu''' – początkowo w [[Siewierz]]u będącym od [[XIII wiek]]u siedzibą [[kasztelania|kasztelanii]] mieściła się warownia siedziba kasztelana prawdopodobnie usytuowana przy osadzie położonej wokół zachowanego do dziś [[Kościół pw. św. Jana Chrzciciela w Siewierzu|romańskiego kościoła pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela]] (obecnie cmentarz parafialny przy drodze szybkiego ruchu na Katowice). Znane są imiona dwóch pierwszych kasztelanów, byli to Jaksa i Wawrzyniec.


'''Faza średniowieczna'''
Po nadaniu praw miejskich Siewierzowi (ok. [[1276]] r.), nowo lokowane miasto założono 2 km na północ od dawnego grodu. Prawdopodobnie wówczas w zakolu rzeki [[Czarna Przemsza|Czarnej Przemszy]] pośród jej rozlewisk i bagien, które stanowiły naturalny czynnik obronny, wzniesiono nową drewniano – ziemną siedzibę kasztelanów. Usytuowana była ona na sztucznej wyspie usypanej z ziemi i wzmocnionej drewnianymi palami.


Po nadaniu praw miejskich Siewierzowi (ok. [[1276]] r.), nowo lokowane miasto założono 2 km na północ od dawnego grodu. Prawdopodobnie wówczas w zakolu rzeki [[Czarna Przemsza|Czarnej Przemszy]] pośród jej rozlewisk i bagien, które stanowiły naturalny czynnik obronny, wzniesiono nową drewniano–ziemną siedzibę [[kasztelan]]ów. Usytuowana była ona na sztucznej wyspie usypanej z ziemi i wzmocnionej drewnianymi palami.
Początki murowanego zamku nie zostały do tej pory jednoznacznie ustalone. W stosunkowo nielicznej literaturze popularnonaukowej błędnie datuje się jego powstanie na XV w. Prowadzone od 2001 r. badania historyczne (mgr Artur Rok) wykazały istnienie murowanego zamku na początku 2 poł. XIV w. Przypuszcza się, że pierwsza murowana faza gotyckiego zamku powstała już za panowania książąt bytomskich w 1 połowie XIV w. Nie można również wykluczyć przeciągnięcia się prac budowlanych na wczesne lata panowania książąt cieszyńskich. Dalsze badania historyczne oraz archeologiczne powinny ostatecznie wyjaśnić kwestię początków tej warowni.


Początki murowanego zamku nie zostały do tej pory jednoznacznie ustalone. W stosunkowo nielicznej literaturze popularnonaukowej błędnie datuje się jego powstanie na XV w. Prowadzone od 2001 r. badania historyczne (mgr Artur Rok) wykazały istnienie murowanego zamku na początku 2 poł. XIV w. Przypuszcza się, że pierwsza murowana faza gotyckiego zamku powstała już za panowania [[Księstwo bytomskie|książąt bytomskich]] w 1 połowie XIV w. Nie można również wykluczyć przeciągnięcia się prac budowlanych na wczesne lata panowania książąt cieszyńskich. Dalsze badania historyczne oraz archeologiczne powinny ostatecznie wyjaśnić kwestię początków tej warowni.
Pierwszym elementem murowanym był cylindryczny [[stołp]] o średnicy 9 metrów. W miejsce wału powstał mur obwodowy. Jedyna brama znajdowała się wówczas w południowej części murów. Później przebito nową bramę od strony północnej, którą zabezpieczyła postawiona w [[XVI wiek|XVI]] w. kamienno-ceglana baszta.


Pierwszym elementem murowanym był cylindryczny [[stołp]] o średnicy 9 metrów. W miejsce wału powstał mur obwodowy. Jedyna brama znajdowała się wówczas w południowej części murów. Później przebito nową bramę od strony przeciwległej (północnej), którą zabezpieczyła postawiona w [[XVI wiek|XVI]] w. kamienno-ceglana baszta.
<gallery>
Plik:Siewierz zamek biskupi brama 11.11.08.jpg|Arkady narożnika latrynowego od strony południowo-wschodniej
Plik:Siewierz zamek biskupi okienka strzelnicze 11.11.08.jpg|Strzelnice kluczowe w baszcie
</gallery>


W [[1443]] księstwo siewierskie wraz z zamkiem i miastem wykupił od zadłużonego księcia cieszyńskiego, [[Wacław I cieszyński|Wacława I]] biskup krakowski, [[Zbigniew Oleśnicki (kardynał)|Zbigniew Oleśnicki]]. Po kilkuletnim sporze z innymi książętami śląskimi, biskupi krakowscy na mocy dokumentu księcia cieszyńskiego Wacława, przyjęli świecki tytuł książąt siewierskich, a Księstwo Siewierskie stało się prawie niezależnym organizmem politycznym z własnym wojskiem, sejmem, monetą, surowym sądem, szlachtą. Zamek zaczął pełnić rolę administracyjnej i politycznej siedziby Księstwa Siewierskiego.
W [[1443]] księstwo siewierskie wraz z zamkiem i miastem wykupił od zadłużonego księcia [[Wacław I cieszyński|Wacława I cieszyńskiego]], biskup krakowski [[Zbigniew Oleśnicki (kardynał)|Zbigniew Oleśnicki]]. Po kilkuletnim sporze z innymi książętami śląskimi, biskupi krakowscy na mocy dokumentu księcia cieszyńskiego Wacława I, przyjęli świecki tytuł książąt siewierskich, a Księstwo Siewierskie stało się prawie niezależnym organizmem politycznym z własnym wojskiem, sejmem, monetą, surowym sądem, szlachtą. Zamek zaczął pełnić rolę administracyjnej i politycznej siedziby Księstwa Siewierskiego.


'''Faza renesansowa'''
Biskupi rozbudowywali zamek dążąc do nadania mu renesansowego wystroju. Tylko w [[XVI wiek|XVI]] stuleciu pracowali nad nim po kolei: Jan Konarski, Piotr Tomicki, Jan Latalski, Franciszek Krasiński.


W XVI wieku biskupi rozbudowywali zamek nadając mu wystrój renesansowy. Pracowali nad nim po kolei: Jan Konarski, Piotr Tomicki, Jan Latalski, Franciszek Krasiński.
Książę biskup Piotr Tomicki kazał rozebrać gotycki stołp, a materiał z niego posłużył do budowy nowych mieszkalnych skrzydeł zamku w części zachodniej i reprezentacyjnego budynku południowego. Nadało to kompleksowi charakter renesansowej rezydencji z dziedzińcem otoczonym drewnianymi gankami.

Książę biskup Piotr Tomicki kazał rozebrać gotycki stołp, a materiał z niego posłużył do budowy nowych mieszkalnych skrzydeł zamku w części zachodniej i reprezentacyjnego budynku południowego. Nadało to kompleksowi charakter renesansowej rezydencji z dziedzińcem otoczonym drewnianymi gankami.


W [[1575]] książę – biskup Franciszek Krasiński umocnił zamek, przystosowując go do wykorzystywania broni palnej. Dodany został dodatkowy mur zewnętrzny, zaś przestrzeń między nim a bryłą zamku wypełniono ziemią. Stworzyło to taras artyleryjski, który otrzymał w wyposażeniu w 10 dział. Brama została umocniona ciekawym [[barbakan]]em. Mury oblewała [[fosa]] i wody [[Czarna Przemsza|Czarnej Przemszy]].
W [[1575]] książę – biskup Franciszek Krasiński umocnił zamek, przystosowując go do wykorzystywania broni palnej. Dodany został dodatkowy mur zewnętrzny, zaś przestrzeń między nim a bryłą zamku wypełniono ziemią. Stworzyło to taras artyleryjski, który otrzymał w wyposażeniu w 10 dział. Brama została umocniona ciekawym [[barbakan]]em. Mury oblewała [[fosa]] i wody [[Czarna Przemsza|Czarnej Przemszy]].

<gallery>
Plik:Siewierz zamek biskupi brama 11.11.08.jpg|Arkady narożnika latrynowego od strony południowo-wschodniej
Plik:Siewierz zamek biskupi okienka strzelnicze 11.11.08.jpg|Strzelnice kluczowe w baszcie
</gallery>


W czasie [[potop szwedzki|potopu szwedzkiego]] [[księstwo siewierskie]] nominalnie pozostawało [[Państwo neutralne|neutralne]], jednak na zamku przebywały oddziały hetmana [[Stefan Czarniecki|Stefana Czarnieckiego]], co skłoniło Szwedów do jego zajęcia.
W czasie [[potop szwedzki|potopu szwedzkiego]] [[księstwo siewierskie]] nominalnie pozostawało [[Państwo neutralne|neutralne]], jednak na zamku przebywały oddziały hetmana [[Stefan Czarniecki|Stefana Czarnieckiego]], co skłoniło Szwedów do jego zajęcia.


'''Faza barokowa'''
Kolejnej przebudowy dokonano na przełomie XVII i XVIII w. z inicjatywy biskupów: [[Jan Małachowski (biskup)|Jana Małachowskiego]] i [[Konstanty Felicjan Szaniawski|Konstantego Felicjana Szaniawskiego]] . W czasie tej przebudowy basztę przy bramie podwyższono i zwieńczono barokowym hełmem z cebulą i latarnią. Ponadto wybudowano wschodnie skrzydło zamku. Forma ogólna nadana wówczas kompleksowi zachowana została w ruinie do dzisiaj. Z czasem zamek zaczął jednak chylić się ku upadkowi.

Kolejnej przebudowy dokonano na przełomie XVII i XVIII w. z inicjatywy biskupów: [[Jan Małachowski (biskup)|Jana Małachowskiego]] i [[Konstanty Felicjan Szaniawski|Konstantego Felicjana Szaniawskiego]]. W czasie tej przebudowy basztę przy bramie podwyższono i zwieńczono barokowym hełmem z cebulą i latarnią. Ponadto wybudowano wschodnie skrzydło zamku. Forma ogólna nadana wówczas kompleksowi zachowana została w ruinie do dzisiaj. Z czasem zamek zaczął jednak chylić się ku upadkowi.


W [[1790]] [[Sejm Czteroletni|Sejm Wielki]] zlikwidował [[księstwo siewierskie]] wcielając je do Rzeczypospolitej. Opuszczony w [[1790]] r. przez księcia biskupa Feliksa Pawła Turskiego zamek od tamtej pory popada w ruinę. Jeszcze w czasie [[wojny napoleońskie|wojen napoleońskich]] był wykorzystywany militarnie. Jednak od 1807 r. przez cały [[XIX wiek]] pozostał niezamieszkany.
W [[1790]] [[Sejm Czteroletni|Sejm Wielki]] zlikwidował [[księstwo siewierskie]] wcielając je do Rzeczypospolitej. Opuszczony w [[1790]] r. przez księcia biskupa Feliksa Pawła Turskiego zamek od tamtej pory popada w ruinę. Jeszcze w czasie [[wojny napoleońskie|wojen napoleońskich]] był wykorzystywany militarnie. Jednak od 1807 r. przez cały [[XIX wiek]] pozostał niezamieszkany.


'''Prace zabezpieczające'''
W latach 50. i 70. [[XX wiek|XX]] wieku rozpoczęto prowadzone z przerwami prace mające na celu zabezpieczenie budowli. Wznowiono je w 1999 r. zmierzając do zachowywana zamku w stanie tzw. trwałej ruiny. Z historycznych elementów zachowały się w pełni – wsparte trójskokowymi przyporami – zewnętrzne mury skrzydeł mieszkalnych (z wyjątkiem ściany południowej), dwa pełne fragmenty ścian skrzydeł mieszkalnych od strony dziedzińca, baszta nad bramą główną, barbakan, fragmenty oryginalnej kamieniarki (kolumny, futryny okien) oraz XVI-wiecznych murów obronnych. Jedynym do tej pory zrekonstruowanym (w latach 70.) większym elementem zamku jest fragment przyziemia skrzydła wschodniego (od strony dziedzińca).

W latach 50. i 70. [[XX wiek|XX]] wieku rozpoczęto prowadzone z przerwami prace mające na celu zabezpieczenie budowli. Wznowiono je w 1999 r. zmierzając do zachowywana zamku w stanie tzw. trwałej ruiny. Z historycznych elementów zachowały się w pełni – wsparte trójskokowymi przyporami – zewnętrzne mury skrzydeł mieszkalnych (z wyjątkiem ściany południowej), dwa pełne fragmenty ścian skrzydeł mieszkalnych od strony dziedzińca, baszta nad bramą główną, barbakan, fragmenty oryginalnej kamieniarki (kolumny, futryny okien) oraz XVI-wiecznych murów obronnych. Jedynym do tej pory zrekonstruowanym (w latach 70.) większym elementem zamku jest fragment przyziemia skrzydła wschodniego (od strony dziedzińca).


== Literatura ==
== Literatura ==

Wersja z 14:12, 11 lip 2012

Zamek biskupi w Siewierzu
Symbol zabytku nr rej. A/777/67 z 17 czerwca 1967
Ilustracja
Zamek Biskupów Krakowskich w Siewierzu
Państwo

 Polska

Miejscowość

Siewierz

Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski
Brak współrzędnych
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|type:building}
Ruiny zamku, widok od strony bramy głównej
Widok na południową część murów
Ściana zachodnia zamku
Dziedziniec zamku

Zamek w Siewierzu – początkowo w Siewierzu będącym od XIII wieku siedzibą kasztelanii mieściła się warownia siedziba kasztelana prawdopodobnie usytuowana przy osadzie położonej wokół zachowanego do dziś romańskiego kościoła pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela (obecnie cmentarz parafialny przy drodze szybkiego ruchu na Katowice). Znane są imiona dwóch pierwszych kasztelanów, byli to Jaksa i Wawrzyniec.

Faza średniowieczna

Po nadaniu praw miejskich Siewierzowi (ok. 1276 r.), nowo lokowane miasto założono 2 km na północ od dawnego grodu. Prawdopodobnie wówczas w zakolu rzeki Czarnej Przemszy pośród jej rozlewisk i bagien, które stanowiły naturalny czynnik obronny, wzniesiono nową drewniano–ziemną siedzibę kasztelanów. Usytuowana była ona na sztucznej wyspie usypanej z ziemi i wzmocnionej drewnianymi palami.

Początki murowanego zamku nie zostały do tej pory jednoznacznie ustalone. W stosunkowo nielicznej literaturze popularnonaukowej błędnie datuje się jego powstanie na XV w. Prowadzone od 2001 r. badania historyczne (mgr Artur Rok) wykazały istnienie murowanego zamku na początku 2 poł. XIV w. Przypuszcza się, że pierwsza murowana faza gotyckiego zamku powstała już za panowania książąt bytomskich w 1 połowie XIV w. Nie można również wykluczyć przeciągnięcia się prac budowlanych na wczesne lata panowania książąt cieszyńskich. Dalsze badania historyczne oraz archeologiczne powinny ostatecznie wyjaśnić kwestię początków tej warowni.

Pierwszym elementem murowanym był cylindryczny stołp o średnicy 9 metrów. W miejsce wału powstał mur obwodowy. Jedyna brama znajdowała się wówczas w południowej części murów. Później przebito nową bramę od strony przeciwległej (północnej), którą zabezpieczyła postawiona w XVI w. kamienno-ceglana baszta.

W 1443 księstwo siewierskie wraz z zamkiem i miastem wykupił od zadłużonego księcia Wacława I cieszyńskiego, biskup krakowski Zbigniew Oleśnicki. Po kilkuletnim sporze z innymi książętami śląskimi, biskupi krakowscy na mocy dokumentu księcia cieszyńskiego Wacława I, przyjęli świecki tytuł książąt siewierskich, a Księstwo Siewierskie stało się prawie niezależnym organizmem politycznym z własnym wojskiem, sejmem, monetą, surowym sądem, szlachtą. Zamek zaczął pełnić rolę administracyjnej i politycznej siedziby Księstwa Siewierskiego.

Faza renesansowa

W XVI wieku biskupi rozbudowywali zamek nadając mu wystrój renesansowy. Pracowali nad nim po kolei: Jan Konarski, Piotr Tomicki, Jan Latalski, Franciszek Krasiński.

Książę biskup Piotr Tomicki kazał rozebrać gotycki stołp, a materiał z niego posłużył do budowy nowych mieszkalnych skrzydeł zamku w części zachodniej i reprezentacyjnego budynku południowego. Nadało to kompleksowi charakter renesansowej rezydencji z dziedzińcem otoczonym drewnianymi gankami.

W 1575 książę – biskup Franciszek Krasiński umocnił zamek, przystosowując go do wykorzystywania broni palnej. Dodany został dodatkowy mur zewnętrzny, zaś przestrzeń między nim a bryłą zamku wypełniono ziemią. Stworzyło to taras artyleryjski, który otrzymał w wyposażeniu w 10 dział. Brama została umocniona ciekawym barbakanem. Mury oblewała fosa i wody Czarnej Przemszy.

W czasie potopu szwedzkiego księstwo siewierskie nominalnie pozostawało neutralne, jednak na zamku przebywały oddziały hetmana Stefana Czarnieckiego, co skłoniło Szwedów do jego zajęcia.

Faza barokowa

Kolejnej przebudowy dokonano na przełomie XVII i XVIII w. z inicjatywy biskupów: Jana Małachowskiego i Konstantego Felicjana Szaniawskiego. W czasie tej przebudowy basztę przy bramie podwyższono i zwieńczono barokowym hełmem z cebulą i latarnią. Ponadto wybudowano wschodnie skrzydło zamku. Forma ogólna nadana wówczas kompleksowi zachowana została w ruinie do dzisiaj. Z czasem zamek zaczął jednak chylić się ku upadkowi.

W 1790 Sejm Wielki zlikwidował księstwo siewierskie wcielając je do Rzeczypospolitej. Opuszczony w 1790 r. przez księcia biskupa Feliksa Pawła Turskiego zamek od tamtej pory popada w ruinę. Jeszcze w czasie wojen napoleońskich był wykorzystywany militarnie. Jednak od 1807 r. przez cały XIX wiek pozostał niezamieszkany.

Prace zabezpieczające

W latach 50. i 70. XX wieku rozpoczęto prowadzone z przerwami prace mające na celu zabezpieczenie budowli. Wznowiono je w 1999 r. zmierzając do zachowywana zamku w stanie tzw. trwałej ruiny. Z historycznych elementów zachowały się w pełni – wsparte trójskokowymi przyporami – zewnętrzne mury skrzydeł mieszkalnych (z wyjątkiem ściany południowej), dwa pełne fragmenty ścian skrzydeł mieszkalnych od strony dziedzińca, baszta nad bramą główną, barbakan, fragmenty oryginalnej kamieniarki (kolumny, futryny okien) oraz XVI-wiecznych murów obronnych. Jedynym do tej pory zrekonstruowanym (w latach 70.) większym elementem zamku jest fragment przyziemia skrzydła wschodniego (od strony dziedzińca).

Literatura

  1. Artur Rok: Siewierz. Dzieje Zamku, wyd. Fundacja „Zamek Siewierski” im. Księstwa Siewierskiego, Siewierz 2003.
  2. Artur Rok: Zamek w Siewierzu wczoraj i dzisiaj, wyd. Miejsko – Gminny Ośrodek Kultury w Siewierzu, Siewierz 2006.
  3. Artur Ginter, Janusz Pietrzak, Artur Rok: Badania archeologiczne na zamku w Siewierzu. Województwo Śląskie [w:] Badania archeologiczne na Górnym Śląsku i ziemiach pogranicznych w latach 2007 – 2008, wyd. Śląskie Centrum Dziedzictwa Kulturowego w Katowicach, Katowice 2010, s. 163 – 177 .
  4. Artur Rok: Zamek w Siewierzu. Założenia konserwatorskie i rewaloryzacja zabytkowej ruiny [w:] 2 Wiadomości Konserwatorskie Województwa Śląskiego. Zamki – Pałace, wyd. Śląski Wojewódzki Konserwator Zabytków w Katowicach, Śląskie Centrum Dziedzictwa Kulturowego w Katowicach, Katowice 2010, s. 43 – 58.
  5. Artur Rok: Dzieje zamku w Siewierzu. Krótki zarys historii i architektury, wyd. Fundacja „Zamek Siewierski” im. Księstwa Siewierskiego, Siewierz 2011.

Zobacz też