Zamek w Kole: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Konarski (dyskusja | edycje)
11 504 edycje
drobne merytoryczne, źródła/przypisy
Konarski (dyskusja | edycje)
11 504 edycje
merytoryczne
Znaczniki: Z urządzenia mobilnego Z wersji mobilnej (przeglądarkowej)
Linia 16: Linia 16:
|kondygnacje =
|kondygnacje =
|powierzchnia użytkowa =
|powierzchnia użytkowa =
|rozpoczęcie budowy =
|rozpoczęcie budowy = po 1365
|ukończenie budowy = przed 1362
|ukończenie budowy = przed 1383
|przebudowy =
|przebudowy =
|zniszczono =
|zniszczono =
|odbudowano =
|odbudowano =
|pierwszy właściciel =
|pierwszy właściciel = Kazimierz Wielki
|kolejni właściciele =
|kolejni właściciele =
|właściciel =
|właściciel =
Linia 31: Linia 31:
|www =
|www =
}}
}}
'''Zamek w Kole<ref>Zamek leży w granicach gminy Kościelec, nazywanie go „kolskim” wynika z historycznego znaczenia, w którym to budowla zbudowana została „dla miasta Koło”.</ref>''' – warowny [[zamek]], według [[Jan Długosz|Jana Długosza]] wzniesiony przez króla [[Kazimierz III Wielki|Kazimierza Wielkiego]] jeszcze przed rokiem 1362 (kiedy osada [[Koło (województwo wielkopolskie)|Koło]] uzyskała prawa miejskie). Zamek zabezpieczał drogę prowadzącą z Wielkopolski w kierunku Łęczycy przez dolinę Warty. Budowla znajduje się na sztucznym wzniesieniu w [[Meander (geografia)|zakolu]] [[Warta|Warty]]. W czasach jej wznoszenia, rzeka posiadała w tym rejonie liczne odnogi, które często wylewały, skutecznie wzmacniając jego walory obronne.
'''Zamek w Kole<ref>Zamek leży w granicach gminy Kościelec, nazywanie go „kolskim” wynika z historycznego znaczenia, w którym to budowla zbudowana została „dla miasta Koło”.</ref>''' – warowny [[zamek]] wzniesiony na polecenie króla [[Kazimierz III Wielki|Kazimierza Wielkiego]] po 1365 roku (po tym, gdy w 1362 roku wieś [[Koło (województwo wielkopolskie)|Koło]] uzyskała prawa miejskie). Zamek zabezpieczał drogę prowadzącą z Wielkopolski w kierunku Łęczycy przez dolinę Warty. Budowla znajduje się na sztucznym wzniesieniu w [[Meander (geografia)|zakolu]] [[Warta|Warty]]. W czasach jej wznoszenia, rzeka posiadała w tym rejonie liczne odnogi, które często wylewały, skutecznie wzmacniając jego walory obronne.


Zamek królewski należący do starostwa kolskiego, pod koniec XVI wieku leżał w powiecie konińskim [[województwo kaliskie (I Rzeczpospolita)|województwa kaliskiego]]<ref>Atlas historyczny Polski. Wielkopolska w drugiej połowie XVI wieku. Część II. Komentarz. Indeksy, Warszawa 2017, s. 243.</ref>.
Zamek królewski należący do starostwa kolskiego, pod koniec XVI wieku leżał w powiecie konińskim [[województwo kaliskie (I Rzeczpospolita)|województwa kaliskiego]]<ref>Atlas historyczny Polski. Wielkopolska w drugiej połowie XVI wieku. Część II. Komentarz. Indeksy, Warszawa 2017, s. 243.</ref>.

== Architektura ==
== Architektura ==
'''Faza I'''
'''Faza I'''

Wersja z 22:21, 27 sie 2019

Zamek w Kole
Symbol zabytku nr rej. 30/380 z 17.01.1953[1]
Ilustracja
Państwo

 Polska

Miejscowość

Gozdów (gmina Kościelec)

Styl architektoniczny

gotyk

Rozpoczęcie budowy

po 1365

Ukończenie budowy

przed 1383

Pierwszy właściciel

Kazimierz Wielki

Położenie na mapie Koła
Mapa konturowa Koła, po lewej znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek w Kole”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, w centrum znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek w Kole”
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego
Mapa konturowa województwa wielkopolskiego, po prawej znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek w Kole”
Położenie na mapie powiatu kolskiego
Mapa konturowa powiatu kolskiego, po lewej nieco na dole znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek w Kole”
Ziemia52°11′52″N 18°36′30″E/52,197778 18,608333
Multimedia w Wikimedia Commons

Zamek w Kole[2] – warowny zamek wzniesiony na polecenie króla Kazimierza Wielkiego po 1365 roku (po tym, gdy w 1362 roku wieś Koło uzyskała prawa miejskie). Zamek zabezpieczał drogę prowadzącą z Wielkopolski w kierunku Łęczycy przez dolinę Warty. Budowla znajduje się na sztucznym wzniesieniu w zakolu Warty. W czasach jej wznoszenia, rzeka posiadała w tym rejonie liczne odnogi, które często wylewały, skutecznie wzmacniając jego walory obronne.

Zamek królewski należący do starostwa kolskiego, pod koniec XVI wieku leżał w powiecie konińskim województwa kaliskiego[3].

Architektura

Faza I

Najstarszym elementem zamku powstałym prawdopodobnie w początku XIV wieku była północna wieża-donżon, którą otaczały fortyfikacje drewniane.

Faza II

Pod koniec panowania Kazimierza Wielkiego około 1362 roku wzniesiono dzisiejszy zamek na planie wydłużonego prostokąta z potężnymi ceglanymi murami na fundamencie z kamieni polnych, w obręb których włączono wcześniejszą wieżę-donżon. W południowo-wschodnim narożniku znajduje się niewysoka wieża-bergfried, która na wysokości 8 metrów z kwadratowego zmienia swój przekrój na cylindryczny. Mury obwodowe były wzmocnione szkarpami. Do dziś zachował się fragment takiego muru, broniącego dostępu do zamku od strony południowej o wysokości około 5 m. Zamek ten przypominał po rozbudowie inne zamki Kazimierza Wielkiego takie jak zamki w Koninie, Przedczu, Inowłodzu, Bobrownikach. Pod koniec XIV wieku mogła zostać ukończona najstarsza prostokątna wieża-donżon, która w późniejszym okresie była rezydencją królewską podczas pobytów władców na zamku. Wieża ta mogła przypominać wieżę zamku w Gołańczy.

Drobne relikty obwarowań – fragmenty murów i fundamenty budynków zachowały się przy wschodnim i zachodnim murze obwodowym. Mur północny zawalił się na skutek podmywania wylewami rzeki.

Budynki gospodarcze znajdowały się na dziedzińcu i przylegały do muru obwodowego od strony Warty.

Historia

Jan Długosz twierdzi, że przed 1362 r. Kazimierz III Wielki wystawił przywilej zezwalający Henrykowi, byłemu wójtowi w Warcie, na lokalizację zamku w Kole. Został wybudowany w ostatnich latach panowania Kazimierza, czyli przed lokacją samego Koła i nie wiadomo czy król kiedykolwiek w nim przebywał, ponieważ brak jest o tym jakiejkolwiek informacji w źródłach. Kolejna wzmianka pojawia się w Kronice Janka z Czarnkowa dopiero w 1383 roku i dotyczy starosty Krzona alias Krystyn z Kozichgłów herbu Lis, który miał z tego zamku poprowadzić wyprawę na dobra arcybiskupie podczas wojny Grzymalitów z Nałęczami.

Badania archeologiczne wykazały, że pierwszym obronnym elementem założenia zbudowanym jeszcze przed okresem panowania Kazimierza Wielkiego była wieża - donżon na planie prostokąta, zbudowana z cegły na fundamentach kamiennych i odwiedziona wałem drewniano-ziemnym, którą mógł wybudować Bolesław Pobożny (według M. Żemigały), Henryk Głogowczyk, Wacław II (według T. Olszackiego) lub Władysław Łokietek (według T. Poklewskiego-Koziełła). Gród ten otaczały rozlewiska rzeki Warty.

Razem z zamkiem w czasach Kazimierza Wielkiego zostały wybudowane również: ratusz i kościół farny Podwyższenia Krzyża Świętego, czyli pierwsze budowle murowane w Kole.

Po bitwie pod Grunwaldem podejmowano w nim ważne decyzje o dalszym prowadzeniu wojny. Król Władysław Jagiełło przebywał na zamku w Kole aż 35 razy[4]. W latach 1476-1481 zamek był siedzibą księżnej sochaczewskiej Anny. Gdy zawiązywał się opozycyjny dla Zakonu Związek Pruski, jego przedstawiciele spotkali się z Kazimierzem Jagiellończykiem właśnie w Kole. W 1513 roku na zamku przebywał król Zygmunt Stary. Od połowy XVI wieku zamek zaczął podupadać. W 1655 roku zajęli go Szwedzi. W XVIII wieku August III nadał zamek bernardynom kolskim, którzy rozpoczęli rozbiórkę w celu uzyskania materiału budowlanego dla odbudowy zniszczonego klasztoru, jednak silna zaprawa łącząca kruchą cegłę uniemożliwiła całkowitą rozbiórkę murów budowli.

Zamek kolski był warownią o znacznych walorach obronnych. W latach 50. XX wieku został poddany konserwacji. Podczas prac archeologicznych w latach 70. pracownicy Muzeum Okręgowego w Koninie odkryli m.in. nieznane dotąd fundamenty, umożliwiające pełniejszą rekonstrukcję planu budowli. Znaleziono również wiele pozostałości, takich jak szkiełka okienne, fragmenty naczyń szklanych, figurkę szachową. Zagadką nadal jest lokalizacja bramy wjazdowej. Podobno wjazdu do zamku strzegła wieża bramna w kurtynie wschodniej, wysunięta przed mur obronny. Częste wylewy Warty oraz „gospodarni” wielkopolscy mieszkańcy sprawiły, że z dawnego zamczyska pozostały zaledwie niewielkie fragmenty murów, które po II wojnie światowej zabezpieczono.

Budowla była średniowieczną typową fortecą, ale też przez wiele lat siedzibą starostów kolskich. Przez wiele wieków Koło, dzięki zamkowi, stanowiło ważny punkt warowny państwa polskiego na terenie Wielkopolski. Zamek bywał odwiedzany przez królów polskich, odbywały się w nim również zjazdy szlachty wielkopolskiej od 1433 roku.

Zamek był przede wszystkim budowlą o charakterze militarnym, toteż przypuszcza się, że wyposażenie było raczej skromne. Być może bogatszy wystrój architektoniczny zastosowano w budynku na terenie zamku podczas rezydowania w nim księżnej Anny Sochaczewskiej.

Od połowy XVI stulecia stracił znaczenie i zaczął popadać w ruinę. Dziś już możemy oglądać tylko fragmenty zewnętrznych murów, fundamenty wieży bramnej i dolną część drugiej wieży.

Do rejestru zabytków ruiny zostały wpisane 17 stycznia 1953 roku.

Stan obecny

Ruiny zamku położone są około 3 km od centrum miasta, w malowniczej okolicy – na pograniczu osiedla Przedmieście Kaliskie oraz miejscowości Gozdów.

Warownia położona jest na niewielkim wzniesieniu w doliny rzeki Warty. Dziś jest głównie celem wycieczek mieszkańców Koła i pobliskich okolic, z powodu wybitnej ciszy i ciekawych krajobrazów.

Galeria

  • Ruiny w czasie powodzi w lipcu 1997
    Ruiny w czasie powodzi w lipcu 1997
  • Widok od południa
    Widok od południa
  • Ruiny od strony zachodniego narożnika
    Ruiny od strony zachodniego narożnika

Przypisy

  1. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo wielkopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023 [dostęp 2012-12-10].
  2. ↑ Zamek leży w granicach gminy Kościelec, nazywanie go „kolskim” wynika z historycznego znaczenia, w którym to budowla zbudowana została „dla miasta Koło”.
  3. ↑ Atlas historyczny Polski. Wielkopolska w drugiej połowie XVI wieku. Część II. Komentarz. Indeksy, Warszawa 2017, s. 243.
  4. ↑ http://www.muzeum-kolo.pl/pl/images/stories/wydawnictwa-online/krolewskie-miasto-kolo.pdf

Badania archeologiczne

  • 1977-1983 przez Muzeum Okręgowe w Koninie pod kierunkiem Łucji Pawlickiej-Nowak

Bibliografia

  • Jarosław Baciński. Zamek Królewski w Kole. Koło – Wąbrzeźno 2005
  • Tomasz Olszacki, Zamek w Kole w świetle wyników badań archeologicznych (1977-1983) i nowych interpretacji, [w:] Królewskie miasto Koło Studia w 650. rocznicę lokacji miasta Koła, red. Izabela Skierska, Izabela Skierska, Koło: Urząd Miejski w Kole, 2012, s. 105-174, ISBN 978-83-62485-84-0, OCLC 812761310.
  • Józef Stanisław Mujta. 635 lat miasta Koła. Koło 1997
  • Piotr Maluśkiewicz. Ziemia Konińska. Konin 1997

Linki zewnętrzne

Zabytki Koła

Obiekty sakralne
Cmentarze

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zamek_w_Kole&oldid=57358312”