Titivillus
Titivillus lub Tutivillus – diabeł, postać z folkloru średniowiecznej Europy, zapisujący przewiny ludzkie w celu wykorzystania ich jako dowodów na Sądzie Ostatecznym. Imię diabła pochodzi prawdopodobnie od łac. titivillicium („coś bez wartości”)[1]. Początkowo stanowił część kultury klasztornej: miał nosić ze sobą worek, do którego zbierał niedbale wymówione przez zakonników sylaby modlitw[1][2], był też obwiniany przez klasztornych kopistów za błędy w przepisywanych dziełach[3].
Najwcześniejsze wzmianki o nim pochodzą z XIII wieku. W zbiorze exemplów Sermones Vulgares Jacquesa de Vitry (ok. 1220) przytoczona jest historia o diable zbierającym do worka sylaby, jednak bez wymienionego imienia. Imię Titivillusa pojawia się po raz pierwszy w dziele Tractatus de Poenitentia Jana z Walii (ok. 1285). Opisany jest on tam następująco: Fragmina verborum Titivillus colligit horum / Quibus die mille vicibus se sarcinat ille, co oznacza, że codziennie napełnia fragmentami słów tysiąc worków[4][5].
Postać Titivillusa wykorzystywana była przez kaznodziejów, aby ganić wiernych, którzy nie uważali w kościele. W czasie mszy świętej diabeł miał zapisywać na pergaminie gadaninę wiernych, rozmawiających podczas nabożeństwa. W jednej z popularnych historii o Titivillusie – przywoływanej w licznych zbiorach exemplów, kazaniach i dziełach literackich – diabeł musi zębami rozciągać swój pergamin, by zmieścić na nim całą gadaninę obecnych w kościele kobiet. Przy tym upada i rozbija sobie głowę o ścianę[1][2][6]. W innej wersji tej historii diabeł pada na ziemię, gdy jego worek, przepełniony zebranymi słowami, znienacka pęka w środku kazania[4].
Titivillus występuje jako postać w rozmaitych średniowiecznych dramatach i misteriach[2][7]. Do dziś zachowały się różne portrety tego diabła w kościołach[6], m.in. malowidło w XVII-wiecznym drewnianym kościele w Porębach Dymarskich[8] bądź płaskorzeźba na fasadzie kościoła San Pietro w Spoleto, na której Titivillus odczytuje winy osądzanego grzesznika[7].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c Tutivillus, n.. [w:] Oxford English Dictionary [on-line]. [dostęp 2018-02-22]. (ang.).
- ↑ a b c Aron Guriewicz: Kultura i społeczeństwo średniowiecznej Europy: exempla XIII wieku. Warszawa: Bellona, 1997, s. 276-277. ISBN 83-86857-54-4.
- ↑ Marc Drogin: Medieval Calligraphy: Its History and Technique. New York: Dover Publications, Inc., 2014, s. 17-19. ISBN 978-0-486-26142-3. (ang.).
- ↑ a b Carla Mazzio: The Inarticulate Renaissance: Language Trouble in an Age of Eloquence. Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 2009, s. 28. (ang.).
- ↑ Margaret Jennings. Tutivillus: The Literary Career of the Recording Demon. „Studies in Philology”. 74 (5), s. 1-96, 1977. JSTOR: 4173953. (ang.).
- ↑ a b Sandy Bardsley: Venomous Tongues: Speech and Gender in Late Medieval England. Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 2006, s. 52-53. ISBN 978-0-8122-3936-2. (ang.).
- ↑ a b Juanita Wood: Wooden Images: Misericords and Medieval England. Madison: Fairleigh Dickinson University Press, 1999, s. 90. ISBN 0-8386-3779-5. (ang.).
- ↑ Rafał Kalinowski: Tutivillus, tajny agent niebios. Gazeta.pl Podróże, 2004-02-28. [dostęp 2018-02-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-22)].