Vilanella

Vilanella (fr. villanelle) – utwór wierszowany wywodzący się z włoskiego folkloru, ale rozwijany od XV do XVII wieku we Francji. Tam też został skodyfikowany przez poetę Jeana Passerata (1534-1602). Po dwustu latach rozwoju gatunek ten został zarzucony, aby się odrodzić w XIX wieku w poezji angielskiej. Rozwijana przez takich autorów jak Austin Dobson czy Oscar Wilde vilanella nabrała cech filozoficzno-refleksyjnych. W XX wieku vilanelle pisali min. W.H. Auden, Dylan Thomas czy Elizabeth Bishop. W polskiej literaturze ten gatunek uprawiał m.in. Stanisław Barańczak.

Vilanelle cechuje kunsztowna konstrukcja, na którą składa się pięć trzywersowych strof rymowanych w układzie aba. Szósta, ostatnia strofa, zbudowana jest z czterech wersów w sekwencji abaa. Układ wersów musi spełniać sztywne warunki. Pierwszy wers, lekko zmodyfikowany, musi się pojawić jako trzeci w drugiej, czwartej i szóstej strofie, a wers trzeci na końcu strof trzeciej, piątej i szóstej. Sens powtórzonych wersów może być zmieniony, natomiast rym, rytm i brzmienie powinny zostać zachowane.

Przykłady

• Maciej Żak Rozum
• Jacek Dehnel Il Sogno
• Monika Mosiewicz Wioskowe (Zelów, Porszewice i okolice)
• Tomasz Paweł Röhrich Północna villanella

• Elizabeth Bishop One Art
• Stanisław Barańczak Płakała w nocy

Bibliografia

• Biedrzycki Krzysztof Vilanelle Stanisława Barańczaka [w:] Dekada Literacka, nr 3/4 2005, ss. 39-45.
• Andrzej Sosnowski Vilanella i „rondelki”