Adam Świnka z Zielonej

	kanonik
Data śmierci	ok. 1430 lub 1433
	Sekretarz królewski Władysława Jagiełły
Okres sprawowania	1427
	Kanonik katedralny krakowski
Okres sprawowania	ok. 1415–??
Wyznanie	katolicyzm

Adam Świnka z Zielonej
Data i miejsce urodzenia	koniec XIV w. ; Zielona
Data śmierci	1433/1434
Narodowość	polska
Dziedzina sztuki	pisarstwo
Epoka	literatura religijna

Adam Świnka z Zielonej inna forma nazwiska: Adam Suinca de Zelona, (ur. koniec XIV w., zm. zima 1433/1434) – poeta polsko-łaciński, kanonik katedralny, sekretarz królewski.

Życiorys

Pochodził z rodu rycerskiego. Urodził się w końcu XIV wieku w mazowieckiej wsi Zielona jako syn kasztelana dobrzyńskiego. Od roku 1411 studiował w Akademii Krakowskiej. Przed lub w roku 1413 został kanonikiem gnieźnieńskim, następnie katedralnym krakowskim. W roku 1427 był sekretarzem królewskim Władysława Jagiełły i w tym charakterze odbywał poselstwa do papieża i kurfirstów. Zmarł prawdopodobnie w końcu roku 1433 lub na początku roku 1434.

Twórczość

Utwory Adama Świnki świadczą o jego znacznym oczytaniu tak w literaturze starożytnej, jak i w zachodniej epice rycerskiej, zwłaszcza opartej na motywie trojańskim. Jego sekwencje mają charakter poezji kunsztownej – należą do nich sekwencja na cześć Marii Panny (Ave, virgo regia), sekwencja na cześć św. Stanisława (Psallat poli hierarchia), sekwencja na cześć św. Wojciecha (Salve, sidus Polonorum) i sekwencja na cześć św. Barbary (Ave, virgo, fons virtutum). Jest także autorem hymnu na cześć św. Stanisława Alma per eius merita oraz epitafiów zmarłej w 1431 Jadwigi Jagiellonki (Virginum o iubar, o inclita gloria regni) i zmarłego w 1428 Zawiszy Czarnego. Epitafia autorstwa Adama Świnki Jan Długosz zamieścił w XI księdze swojej kroniki. Nie został dotąd odnaleziony znany dzięki Józefowi Załuskiemu poemat Adama Świnki o Kazimierzu Wielkim.

Dawniej, opierając się jedynie na znajomości zawartych w kronice Długosza epitafiów, oceniano Adama Świnkę jako poetę mało znaczącego. Opinię tę zmieniły dopiero studia Henryka Kowalewicza, który zidentyfikował autorstwo Adama Świnki przy sekwencjach i hymnie na cześć św. Stanisława. Kowalewicz ocenia Adama Świnkę jako poetę oryginalnego i dobrze znającego reguły wersyfikacji, znającego wyrażenia greckie. Z tekstu sekwencji o św. Wojciechu wynika, że Adam Świnka znał także tekst Miracula sancti Adalberti, z tekstu sekwencji o św. Stanisławie, że znał jego Vita Maior i rymowane oficjum Dies adest celebris.

W liturgii przyjęła się jedynie sekwencja o św. Stanisławie, znana z XVI-wiecznych druków. Pozostałe sekwencje Adama Świnki przechowały się jedynie w pojedynczych rękopisach odnalezionych w Krakowie. Oba epitafia autorstwa Adama Świnki wydała Krystyna Weyssenhoff w Bibliotheca latina medii et recentioris aevi (II, Warszawa 1961), a ich polskie przekłady Karola Mecherzyńskiego dostępne są w dziele Jana Długosza Dziejów Polskich ksiąg dwanaście.

Adam Świnka jest głównym bohaterem powieści Karola Bunscha O Zawiszy Czarnym opowieść.

Ważniejsze dzieła

Epigramma in Zawissium Niger, (1428); tekst podał J. Długosz Historiae Polonicae... liber XI; przedr. w: Opera omnia, t. 13; wyd. W. Przezdziecki, Kraków 1877, s. 357-358; przekł. polski: fragm. W. Syrokomla Dzieje literatury w Polsce, t. 1, Wilno 1850, s. 210; także wyd. 2 Warszawa 1875, s. 267; całość K. Mecherzyński, zob. J. Długosz Opera omnia, t. 4, Kraków 1869, s. 329-331; K. Bunsch O Zawiszy Czarnym opowieść, Warszawa 1958, s. 152 nn. oraz 162 nn.; K. Weyssenhoff „Pamięci Zawiszy Czarnego”, Filomata nr 124 (1959); rękopis: Biblioteka Raczyńskich w Poznaniu, nr 171, k. 198 r. – 199 r., (utwór liczy 68 heksametrów i 4 pentametry)
Epithaphium Hedvigis virginis, filiae Wladislai (zm. 1431), tekst podał J. Długosz Historiae Polonicae... liber XI; przedr. w: Opera omnia, t. 13, s. 467-468; przedr. M. Wiszniewski Historia literatury polskiej, t. 3, Kraków 1841, s. 367-368; przekł. polski: W. Syrokomla Dzieje literatury w Polsce, t. 1, Wilno 1850, s. 208-209; wyd. 2 s. 265-267; K. Mecherzyński, zob. J. Długosz Opera omnia, t. 5, Kraków 1869, s. 432-433; rękopis: Biblioteka Narodowa w Budapeszcie nr 180, (utwór liczy 57 heksametrów i 3 pentametry; metrum odznacza się luźnością upodabniającą je do prozy)
De rebus gestis ac dictis memorabilibus Casimiri secundi, Poloniae regis inclitissimi, (poemat ten był znany: J.J. Załuskiemu, zob. J. D. A. Janocki Janociana, t. 2, Warszawa 1779, s. 272; zaginął)
Ave, virgo, fons virtutum (sekwencja maryjna, z akrostychem: Adam Suinca de Zelona), wyd. krytyczne H. Kowalewicz „Cantica Medii Aevi polono-latina”, t. 1: Sequentiae, Warszawa 1964, Bibl. Latina Medii et Recentioris Aevi, t. 14; rękopis podaje H. Kowalewicz jw.
Ave, virgo regia (sekwencja maryjna, z akrostychem: Adam fecit me), wyd. krytyczne H. Kowalewicz „Cantica Medii Aevi polono-latina”, t. 1: Sequentiae, Warszawa 1964, Bibl. Latina Medii et Recentioris Aevi, t. 14
Psallat poli hierarchia (sekwencja o św. Stanisławie, z akrostychem: Prandote Adam pio donat), wyd. krytyczne H. Kowalewicz „Cantica Medii Aevi polono-latina”, t. 1: Sequentiae, Warszawa 1964, Bibl. Latina Medii et Recentioris Aevi, t. 14.

Wydanie zbiorowe

Epitaphium Zavissi Nigri et Hedvigis Wladislai Jagellonis filiae, wyd. K. Weyssenhoff, Warszawa 1961, Bibl. Latina Medii et Recentioris Aevi, t. 2, (z fot. rękopisów).

Bibliografia

Adam Świnka z Zielonej. W: Wojciech Danielski: Encyklopedia katolicka. T. 1. Lublin: 1989. (pol.).
Bibliografia literatury polskiej – Nowy Korbut. T. 3: Piśmiennictwo Staropolskie. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1965, s. 328–329.