Aleksander Czekanowski

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
To jest stara wersja tej strony, edytowana przez Sommerauer (dyskusja | edycje) o 22:55, 28 gru 2014. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.
Aleksander Czekanowski

Aleksander Piotr Czekanowski (ur. 12 lutego 1833 w Krzemieńcu na Wołyniu, zm. 30 października 1876 w Petersburgu) – polski podróżnik i geolog. Badacz Syberii Środkowej.

Życiorys

Aleksander Czekanowski urodził się 12 lutego 1833 r. w Krzemieńcu na Wołyniu. Jego ojciec, Wawrzyniec, utrzymywał w Krzemieńcu pensjonat oraz był honorowym pomocnikiem przy gabinecie zoologicznym w liceum.

W 1850 r. rozpoczął studia medyczne na uniwersytecie w Kijowie. Nie mając jednak zamiłowania do medycyny, skierował swe zainteresowania ku naukom przyrodniczym a szczególnie geologii. W 1855 r. przeniósł się na uniwersytet w Dorpacie, gdzie na wydziale geologii przez dwa lata słuchał wykładów z mineralogii. Tam został przyjęty do najstarszej korporacji akademickiej Polonia. Po ukończeniu studiów w 1857 r. wrócił do Kijowa, gdzie pracował nad zbiorami miejscowego uniwersytetu. Przed powstaniem styczniowym w jego mieszkaniu zbierała się elita młodzieży. Podejrzany o udział w powstaniu, Czekanowski został aresztowany w 1863 r. i zesłany na Syberię, początkowo na Zabajkale koło Czyty, potem na zachód od jeziora Bajkał. Już w drodze gromadził i porządkował zbiory, posługując się lupą sporządzoną ze stłuczonej karafki. Po przeniesieniu go w okolice Bratskiego Ostroga nad Angarą kilka lat żył w nędzy. Mimo srogiego klimatu i ciężkiej pracy u chłopów nie porzucił pracy naukowej. Studiował geologię tzw. Lądu Angary, dokonując obserwacji meteorologicznych za pomocą przyrządów własnego pomysłu.

Z trudnej sytuacji wybawił go w 1866 r. Fryderyk Schmidt, poznany jeszcze w Dorpacie. Nabył on zgromadzone przez Czekanowskiego zbiory oraz zamawiał dalsze, zaopatrywał go także w książki. Dwa lata później uzyskał u władz zwolnienie Czekanowskiego z prac przymusowych i przeniesienie go do Irkucka zaczął działać w Syberyjskim Oddziale Rosyjskiego Towarzystwa Geograficznego, m.in. prowadząc badania w południowej części guberni irkuckiej (1869 - 71). W 1871 razem z Wiktorem Godlewskim oraz Benedyktem Dybowskim dokonał badań północnej części jeziora Chubsuguł w Mongolii. Badał również tereny górnego biegu Dolnej Tunguzki i notował spostrzeżenia z wyprawy przez Oleniok. Napisał pierwsze wiarygodne dane o geologii rej. Dolnej Tunguzki (1873), południowego biegu Leny oraz rej. Oleniok (1874 - 75). Nad Dolną Tunguzką odkrył pokłady węgla i grafitu.

W 1876 pozwolono mu przyjechać do Petersburga, gdzie rozpoczął prace związane z opracowaniem zebranych materiałów geograficznych, geologicznych i paleontologicznych. Zbiory botaniczne i zoologiczne zebrane przez Czekanowskiego zostały opisane przez szereg innych uczonych. Swoje obserwacje z wszystkich wypraw zawarł w wielu publikacjach, które jednak nie są w pełni znane w Polsce. Poza działalnością pisarską zajmował się również kolekcjonowaniem skamieniałości roślin i owadów.

Zmarł śmiercią samobójczą; istnieje również teoria, że nieświadomie przedawkował leki.

Odznaczenia

Za swoje badania otrzymał m.in. złoty medal Rosyjskiego Towarzystwa Geograficznego (1870).

Prace

Badania geologiczne Guberni Irkuckiej - wyd. 1874; Dziennik ekspedycji po rzekach Dolna Tunguska, Oleniok i Lena w 1873 - 75 -wyd. 1896;

Upamiętnienie

Jego imieniem nazwano pasmo górskie na Syberii między rzekami Leną i Oleniok – Góry Czekanowskiego, szczyt nad Bajkałem, ulicę w Lublinie (dzielnica Wrotków) oraz w Zielonej Górze na Osiedlu Uczonych. Na jego cześć nazwano wymarłą roślinę okresu jurajskiego - miłorząb z rodzaju Czekanowskia [1], a także rodzaj środkowotriasowego amonita Czekanowskites, znanego z Syberii [2] [1] oraz wczesnotriasowego amonita Prosphingites czekanowskii [3] [1].

Do innych wymarłych taksonów nazwanych nazwiskiem Czekanowskiego należą (poniższa lista wg: [1]):

  • Agnostus czekanowskii Schmidt, 1886 - środkowokambryjski trylobit, Syberia północna.
  • Triangulaspis czekanowskii (Toll, 1899), dolnokambryjski trylobit, Syberia wschodnia.
  • Angarocanis czekanowskii (Schmidt, 1886) sylurski wielkorak, Syberia.
  • Primitia czekanowskii Schmidt, 1886 - sylurski małżoraczek, Syberia.
  • Modiola czekanowskii Lahusen, 1886 - środkowojurajski małż, Syberia.
  • Oxytoma czekanowskii Teller, 1886 - późnotriasowy małż, Rosja północna .
  • Bellerophon czekanowskii Schmidt, 1858 - wczesnoordowicki ślimak, południowe wybrzeże Zatoki Fińskiej.
  • Epiczekanowskites Popow, 1961 - środkowotriasowy amonit, Rosja.
  • Polyptychites tshekanovskii Pavlow, 1914 - wczesnokredowy amonit, wschodnia Syberia.
  • Palaeniscinotus czekanowskii Rohon, 1890 - wczesnokredowa ryba, Syberia.
  • Sorocaulus szekanowskii (Schmalhausen, 1879) - permski skrzyp, Syberia.
  • Asplenium czekanowskii Schmalhausen, 1879 - permski paprotnik, Syberia

Jego nazwiskiem nazwano także współczesne rośliny:

  1. ↑ a b c d Крымгольц Г.Я., Крымгольц Н.Г., 2000: Имена отечественных геологов в палеонтологических названиях. Санкт-Петербург, Российская Академия Наук, Палеонтологическое общество при РАН, str. 123-124.
  2. ↑ Paleobiology Database [1]
  3. ↑ Paleobiology Database [2]
  4. ↑ Oxytropis czekanowskii - ILDIS LegumeWeb
  5. ↑ Explore SaxBase: Saxifraga czekanowskii
  6. ↑ Baza ITIS [3]
  7. ↑ Rhynchocypris czekanowskii (Chekanovskii's Minnow, Chekanovski's Minnow, Czekanowski's Minnow, Siberian Minnow)
  8. ↑ The World of Copepods - Tropodiaptomus czekanowskii (Grochmalicki, 1913)

Bibliografia

  • Wójcik Zbigniew: Aleksander Czekanowski: szkice o ludziach, nauce i przygodzie na Syberii. Lublin. Wydawnictwo Lubelskie, 1982.
  • Regulski Aleksander: Aleksander Czekanowski. Wydano 1877.
  • Bolszaja Sowietskaja Encykłopedia t. 29, Moskwa 1978.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Aleksander_Czekanowski&oldid=41366091”