Arboretum w Gołuchowie
51°51′20″N 17°55′55″E/51,855556 17,931944 Arboretum w Gołuchowie | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Powierzchnia |
158,05 ha |
| Data założenia |
1853 |
| Projektant |
Jan Kanty Działyński, Izabella Działyńska i Adam Kubaszewski |
Położenie na mapie gminy Gołuchów  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu pleszewskiego  | |
| 51°51′20″N 17°55′55″E/51,855556 17,931944
| |
| Strona internetowa | |
Arboretum w Gołuchowie[1] (używana jest również nazwa park-arboretum, np. przez Ośrodek Kultury Leśnej w Gołuchowie[2]) – jedno z najstarszych i największych arboretów w Polsce założonych w stylu angielskim w II połowie XIX w.[3] Znajduje się w Gołuchowie w województwie wielkopolskim, w powiecie pleszewskim, w gminie Gołuchów[4]. Obecnie jest własnością Lasów Państwowych, a konkretnie należącego doń Ośrodka Kultury Leśnej w Gołuchowie[5] i ma powierzchnię według różnych źródeł 158,05 ha[4][6] lub 144,9 ha[7], rozciągając się wąskim pasem długości 3 km wzdłuż obu brzegów rzeki Ciemnej[8].
Arboretum powstało jako wynik rozbudowy małego, starszego (do 3 ha) parku zamku gołuchowskiego przez nowego właściciela, hrabiego Jana Kantego Działyńskiego[7], który od 1853 r. rozpoczął intensywne prace związane z przekształceniem parku w arboretum, m.in. kazał wytyczyć aleje i obsadzić jedną z nich lipami, a drugą grabami oraz lipami oraz nasadzić dwie działki sadzonkami różnych roślin iglastych, celem stworzenia kolekcji tej grupy roślin[9]. Prace wstrzymano w związku z represjami, jakie dotknęły właściciela za udział w powstaniu styczniowym. W 1870 r. majątek kupiła od męża jego żona Izabela[7]. W 1876 r. małżonkowie zatrudnili jako głównego projektanta i wykonawcę rozbudowy parku Adama Kubaszewskiego, który przeprowadził główną fazę rozbudowy i kształtowania drzewostanu i formowania arboretum, nadając mu, zgodnie z wolą Działyńskich, charakter parku krajobrazowego w stylu angielskim leżącego wzdłuż rzeki Ciemnej[10]. Oprócz nasadzeń przeprowadzono też prace melioracyjne, regulację Ciemnej i kształtowanie krajobrazu poprzez wykopanie lub pogłębienie wąwozów oraz usypanie sztucznych wzgórz[7]. W 1894 r. dokupiono i nasadzono pod kierownictwem Kubaszewskiego nowe grunty, zwiększając powierzchnię parku o około 100% i włączając fragmenty naturalnych lasów[11]. Po śmierci Izabeli Działyńskiej (1899) i Kubaszewskiego (1924) większych prac nad rozbudową nie prowadzono, jednak utrzymywano arboretum, choć liczba gatunków tu zgromadzonych zmniejszyła się[7]. Dewastacja parku miała miejsce w okresie II wojny światowej i w latach powojennych. Proces ten ilustrują liczby gatunków roślin drzewiastych na terenie arboretum: w czasie maksymalnego rozwoju za Działyńskich było ich ponad 1000, w 1926 r. 519, a w 1954 już tylko 254 gatunki[7]. W 1982 obszar ten włączono do utworzonego wówczas Ośrodka Kultury Leśnej, który to zaczął odbudowę pierwotnego założenia Działyńskich[7].
Według stanu na rok 2004 w arboretum rosło około 600 gatunków lub odmian krzewów i drzew (taka sama liczba podana została w 1987[1]), wśród których 262 drzew miało wymiary uzasadniające uznanie je za pomniki przyrody[12], jednak tylko 28 z nich jest wpisana do gminnego rejestru pomników przyrody[7] (trochę inne dane podaje Wrońska-Pilarek D. i in.: 290 drzew o rozmiarach pomnikowych, z tego 35 wpisanych do rejestru pomników przyrody, kolejne 136 drzew o wymiarach zbliżonych do pomnikowych[13]). W 2004 roku na omawianym obszarze rosło około 80 tys. drzew[12]. W zespołach leśnych przeważają grądy i mniej liczne dąbrowa. Na terenie parku dominują zbiorowiska roślinności leśnej, zbiorowiska roślinności nieleśnej (leżące głównie w południowej części arboretum) obejmują niecałe 31 ha, ponadto znajdują się także dwa sztuczne stawy, o powierzchni 1,26 ha i 3,99 ha[7].
Wśród dziko żyjących organizmów stwierdzono tu 510 gatunków roślin naczyniowych, 275 gatunków grzybów wielkoowocnikowych, 131 gatunków porostów[7], 27 gatunków mchów[14], minimum 1500 gatunków owadów i kilkanaście gatunków pajęczaków (fauna owadów i pajęczaków poznana w sposób dalece niepełny)[7], 7 gatunków płazów i 3 gadów[14], 76 gatunków ptaków mających tu swoje lęgi, w tym 75 chronionych, 13 gatunków nietoperzy i 15 gatunków innych ssaków (m.in. bóbr i wydra), w tym 7 chronionych[7]. Za bogatą uznaje się awifaunę i chirofaunę[7].
Do cennych okazów miejscowego arboretum należy najstarszy w Polsce grab pospolity, którego wiek w 2018 r. określano na 199 lat, obwód mierzył 374 cm, a pierśnica – 119 cm[15].
Teren arboretum jest częścią Obszaru Chronionego Krajobrazu Dolina rzeki Ciemnej.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Aleksander Łukasiewicz (red.), Ogrody botaniczne i arboreta w Polsce, Warszawa: Wydaw. Rolnicze i Leśne, 1987, s. 85, ISBN 83-09-00850-3.
- ↑ Alicja Antonowicz: Park Arboretum. Ośrodek Kultury Leśnej w Gołuchowie, 2.02.2017. [dostęp 2019-01-02].
- ↑ Czołnik 2007 ↓, s. 38.
- ↑ a b Strona Urzędu Gminy Gołuchów
- ↑ Czołnik 2007 ↓, s. 42.
- ↑ Strona parku
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Kiczyńska i in. 2015 ↓.
- ↑ D. Wrońska-Pilarek i inni. The most valuable trees of the park-arboretum of the forest culture centre in Gołuchów. „Nauka Przyroda Technologie”. 10 (4), s. 3, 5, 2016. DOI: 10.17306/j.npt.2016.4.40. (ang.).
- ↑ Czołnik 2007 ↓, s. 39.
- ↑ Czołnik 2007 ↓, s. 38–41.
- ↑ Czołnik 2007 ↓, s. 41.
- ↑ a b Strona arboretum
- ↑ D. Wrońska-Pilarek i inni. The most valuable trees of the park-arboretum of the forest culture centre in Gołuchów. „Nauka Przyroda Technologie”. 10 (4), s. 1, 2016. DOI: 10.17306/j.npt.2016.4.40. (ang.).
- ↑ a b Czołnik 2007 ↓, s. 46.
- ↑ Krzysztof Fronczak, Bohater drugiego planu, „Przyroda Polska”, nr 12, 2018, s. 4.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Barbara Czołnik, Ośrodek Kultury Leśnej w Gołuchowie. Informator, Gołuchów: Ośrodek Kultury Leśnej, 2007, ISBN 978-83-922141-5-1, OCLC 233496530.
- Alicja Kiczyńska i inni, Program ochrony przyrody parku-arboretum w Gołuchowie, Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, 2015, DOI: 10.13140/RG.2.2.10965.12002.