Arenga (roślina)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Arenga
Ilustracja
Arenga pinnata
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

arekowce

Rodzina

arekowate

Rodzaj

arenga

Nazwa systematyczna
Arenga Labillardière in A. P. de Candolle
Bull. Sci. Soc. Philom. Paris 2: 162. 21 Nov-20 Dec 1800[3]
Typ nomenklatoryczny

A. saccharifera Labillardière[3]

Synonimy
  • Blancoa Blume
  • Didymosperma H. Wendl. & Drude ex Benth. & Hook. f.
  • Gomutus Corrêa
  • Saguerus Steck[4]
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Arenga caudata
Arenga wightii
Owoce Arenga engleri

Arenga, winosław[5], słocza[6] (Arenga Labill.) – rodzaj roślin z rodziny arekowatych, czyli palm (Arecaceae). Obejmuje 20[7]–24[8] gatunków. Rosną one w Azji Południowo-Wschodniej z centrum zróżnicowania w obrębie Wielkich Wysp Sundajskich[9] i Malezji (w tym kraju rośnie 15 gatunków)[7]. Zasięg całego rodzaju sięga na północy po Chiny, Tajwan i wyspy Riukiu, na zachodzie po Indie, na południu po Wyspę Bożego Narodzenia i północną Australię, a na wschodzie po Nową Gwineę[9][10]. Jako rośliny introdukowane arengi rosną w Japonii i na Hawajach, w Beninie oraz Trynidadzie i Tobago[8]. Szeroko rozprzestrzenionym, często uprawianym gatunkiem z tego rodzaju jest arenga pierzasta A. pinnata[11].

Palmy te występują w nizinnych i porastających wzgórza wilgotnych lasach równikowych. Należą tu zarówno okazałe drzewa o ogromnych liściach odgrywających istotną rolę w ekosystemie leśnym, jak i niewielkie palmy tworzące warstwę podszytową[10]. Rosną w lasach z udziałem dwuskrzydłowatych, lasach monsunowych i wtórnych, także w sawannie antropogenicznej[6]. Arenga hastata sięga w górskich lasach mglistych Himalajów po 2150 m n.p.m.[11]

Arenga pierzasta, zwana też cukrową[6], była dawniej bardzo istotnym źródłem cukru, współcześnie wykorzystywana jest w tym celu raczej na skalę lokalną[11]. Cukier uzyskuje się po zagęszczeniu syropu wypływającego z nacinanych, młodych kwiatostanów[6]. Z syropu tego wyrabia się także wino palmowe oraz arak[7]. Z pnia pozyskuje się sago (także z Arenga microcarpa), a z pochew liściowych wytrzymałe włókna. Arenga tremula ma jadalne pąki i jest rośliną narkotyczną[7]. Liście niektórych gatunków wykorzystywane są do okrywania domostw[11], palmy te sadzone też bywają jako ozdobne w parkach oraz w celu stabilizacji podłoża[6]. Owoce działają drażniąco na ludzi ze względu na dużą zawartość rafidów szczawianu wapnia, jednak nie odstrasza to niektórych roślinożerców, np. wiwery[11].

Nazwa rodzajowa utworzona została ze zlatynizowanej nazwy malajskiej (aren, areng)[11].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Pokrój
Palmy niektórych gatunków (A. pinnata, A. obtusifolia) okazałe, osiągające do 20 m wysokości, u A. pinnata do 0,6 m średnicy. Inne gatunki niższe, wiele osiąga 2 do 4 m wysokości[11]. Zwykle rosną kępiasto, nierzadko rozrastając się za pomocą rozłogów, rzadkie są gatunki o okazach rosnących pojedynczo. Pnie okryte są zwykle trwałymi, włókniście strzępiącymi się pochwami liściowymi[11], rzadko nagie, przy czym wówczas z wyraźnymi śladami liściowymi. Międzywęźla wydłużone lub zagęszczone. Na ogół są to rośliny bezbronne, niektóre gatunki mają nieliczne kolce[10].
Liście
Pierzastozłożone, rzadko niepodzielone, wyrastają w liczbie od 5 do 30 sztuk na pędzie[11]. W przypadku arengi pierzastej osiągają do 6 m długości[6]. U nasady mają otwartą pochwę liściową zwykle sieciowato postrzępioną[11], z poszczególnymi włóknami czarniejącymi, sztywnymi, często niemal kolczastymi[10]. Pochwy i osie liści są zwykle pokryte łuskami[11] lub rozmaitymi włoskami[10]. Poszczególne listki od równowąskich do szeroko rombowatych, czasem klapowane na brzegu, a z reguły ząbkowane lub piłkowane[11]. Listki u niektórych gatunków wyróżniają się uszkowatymi nasadami[11], u innych osadzone są na krótszych lub dłuższych, bocznie spłaszczonych ogonkach[10]. Listki osadzone są na osi liścia regularnie lub nie, czasem skupiają się gęsto nasady liścia[11]. Od spodu są zwykle srebrzystoszare[11].
Kwiaty
Zebrane w obupłciowe lub jednopłciowe kwiatostany, u niektórych gatunków rozwijające się w dużej liczbie[9] (przy czym z jednego węzła wyrastają zazwyczaj pojedynczo[11]). W przypadkach gdy kwiatostany zawierają kwiaty różnych płci, żeńskie rozwijają się z reguły na szczycie pędu, a męskie poniżej[11]. Kwiatostany są kłosokształtne, rozgałęzione jedno- i dwukrotnie, ich szypuła bywa krótka lub długa, cienka lub masywna[10]. Kwiaty męskie z trzema zewnętrznymi, wolnymi (rzadko tylko u nasady złączonymi) listkami okwiatu[9]. Pręcików jest 6, 9 lub więcej (najczęściej co najmniej 15[10]). Pylniki są podłużne a nitki krótkie[10]. Kwiaty żeńskie kulistawe, z trzema oddzielnymi listkami okółka zewnętrznego i trzema zrośniętymi u nasady listkami okółka wewnętrznego. U niektórych gatunków obecne są trzy prątniczki[9]. Zalążnia kulista, z dwoma lub trzema komorami i taką samą liczbą znamion[10].
Owoce
Dość duże, kulistawe, jajowate lub podługowate, po dojrzeniu czerwone, żółte lub fioletowe[11]. Jedno-, dwu- i trzynasienne. Egzokarp gładki, na szczycie z pozostałościami znamienia. Mezokarp mięsisty. Endokarp nie wykształca się. Łupina nasienna czarna[9].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Rodzaj klasyfikowany jest do plemienia Caryoteae i podrodziny Coryphoideae w obrębie arekowatych Arecaceae[11][4]. Rodzaj potwierdzony jest jako takson monofiletyczny. W obrębie plemienia najbliżej spokrewnionym (siostrzanym) rodzajem jest walichia Wallichia[10]. Zaliczana tu dawniej Arenga nana klasyfikowana jest współcześnie jako Wallichia nana[11]. Oba rodzaje są bardzo zresztą podobne, walichia różni się zrastającymi się działkami zewnętrznego okółka w kwiatach męskich oraz zwykle asymetrycznymi i nieklapowanymi listkami[11].

Wykaz gatunków[8]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-04-05] (ang.).
  3. ↑ a b Arenga. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2020-04-05].
  4. ↑ a b Genus: Arenga Labill.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2020-04-05].
  5. ↑ Maria Witkowska: Palmy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1982, s. 27-28. ISBN 83-09-00595-4.
  6. ↑ a b c d e f Jolanta i Karol Węglarscy: Użyteczne rośliny tropików. Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe, 2008, s. 38-39. ISBN 978-83-61320-17-3.
  7. ↑ a b c d David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 70, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  8. ↑ a b c Arenga Labill. ex DC.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-04-05].
  9. ↑ a b c d e f K.Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. IV. Flowering Plants. Monocotyledons. Alismatanae and Commelinanae (except Gramineae). Berlin, Heidelberg: Springer, 1998, s. 352. ISBN 978-3-642-08378-5.
  10. ↑ a b c d e f g h i j k Arenga Labill. ex DC.. [w:] PALMweb: Palms of the World Online [on-line]. [dostęp 2020-04-05].
  11. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u Andrew Henderson: Palms of Southern Asia. Princeton, Oxford: The New York Botanical Garden, Princeton University Press, 2009, s. 116-118. ISBN 978-0-691-13449-9.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Arenga_(roślina)&oldid=70132926”