Armata

Strzelanie ze współczesnej armaty 127 mm na pokładzie niszczyciela USS Benfold

Historyczne nadbrzeżne armaty forteczne (twierdza Christiansholm w Kristiansand)

Przekrój załadowanej armaty pokładowej okrętu z XVIII-XIX w.

Działanie armaty polowej ładowanej odprzodowo

Armata 105 mm wz. 29 wyprodukowana w Starachowicach w 1938

Armata – działo o bliskim płaskiemu torze lotu pocisku, służące do ostrzeliwania celów będących na linii pola widzenia.

• Dawniej:
  • termin na określenie artylerii; jej dowódca nosił tytuł „starszego nad armatą”;
  • broń miotającą pociski za pomocą prochu.

Wynaleziona przed 1280 rokiem w Chinach w postaci metalowej rury (lufy), wyrzucającej pociski w stronę wroga za pomocą prochu strzelniczego. W Europie znana od 1326 jako bombarda. Pierwszą pewną informacją o wykorzystaniu armat w polu jest wzmianka o ich użyciu przez Anglików 26 sierpnia 1346 r. w Bitwie pod Crécy.

Z armat wyodrębniły się:

• broń ręczna (aktualnie nie zaliczana do armat):
  • karabin – poprzednio: ręczna puszka, hakownica, muszkiet,
  • pistolet – poprzednio: krócica – np. Vis,
  • rewolwer;
• działa:
  • haubica;
  • współczesne armaty, np. armata wz. 02/26;
• granatniki np. granatnik wz. 36;
• moździerze.

Najpotężniejszymi pod względem kalibru były działa okrętowe (np. japońskie pancerniki „Yamato” i „Musashi” miały działa kalibru 460 mm), kolejowe (np. niemiecka Dora miała kaliber 800 mm) i obrony wybrzeża (były to najczęściej działa kolejowe lub okrętowe zamontowane na wybrzeżu). Historycznie największy kaliber posiada nie działo „Car-puszka” z 1586 r., przechowywane do dziś na Kremlu moskiewskim (890 mm), lecz amerykańskie działo doświadczalne Little David (zwane w niektórych źródłach moździerzem) o kalibrze 914 mm.

Obecnie działa kalibru ponad 240 mm są wielką rzadkością. W praktyce najczęściej stosuje się działa o kalibrze do 155 mm (na lądzie) oraz do 130 mm (na okrętach).

Typowa armata współczesna składa się z następujących elementów:

• lufy,
• hamulca wylotowego,
• łoża (łoże górne i łoże dolne),
• mechanizmu podniesieniowego i kierunkowego,
• kołyski,
• zamka,
• tylca (tylko w małokalibrowych armatach automatycznych),
• oporopowrotnika.

Niektóre armaty posiadają również przedmuchiwacz lufy (najczęściej eżektorowy, rzadziej na sprężone powietrze).

Zobacz też

• Nadarmata
• Haubicoarmata
• Laweta
• Grono
• Przodek
• Jaszcz

Bibliografia

• Michał Gradowski, Zdzisław Żygulski: Słownik uzbrojenia historycznego. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994. ISBN 83-01-12390-7.