August Endell
 August Endell, około 1900 | |
| Data i miejsce urodzenia |
12 kwietnia 1871 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
15 kwietnia 1925 |
| Zawód, zajęcie |
architekt |
August Endell (ur. 12 kwietnia 1871 w Berlinie, zm. 15 kwietnia 1925 tamże) – niemiecki architekt i projektant secesyjny – tworzył wzory tkanin, mebli i biżuterii. Zajmował się teorią psychologiczną architektury. Od 1918 dyrektor Państwowej Akademii Sztuki i Rzemiosła Artystycznego we Wrocławiu.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Po odbyciu studiów filozoficznych w Tybindze w roku 1891, studiował psychologię i historię sztuki w Monachium, m.in. u Theodora Lippsa i u Hermanna Obrista[1]. W dziedzinie sztuki i architektury był samoukiem[2]. Jeszcze w okresie samokształcenia tworzył liczne projekty wzornictwa tekstylnego, dekoracje reliefowe czy winiety dla książek i czasopism[1]. Stosował ornamentykę fantastyczną nawiązującą do świata podwodnego[1][3].
W roku 1896 zaprojektował w Monachium siedzibę pracowni fotograficznej Elvira dla dwóch fotografek Sophie i Mathilde Goudstikker[3], wywołując skandal artystyczny[4] – jednolita, prawie pozbawiona okien fasada dwupiętrowego budynku stała się tłem dla secesyjnej ornamentyki[5]: ogromnego zwiniętego chińskiego smoka (lub Venus o skrzydłach nietoperza[3]) i wygiętych krat niewielkiej liczby okien[6]. Budowla nie zachowała się do naszych czasów – w lipcu 1937 naziści zdjęli dekoracje fasady, a w roku 1944 budynek został zniszczony podczas bombardowania[7].
W roku 1898 Endell przystąpił do inicjatywy artystycznej Münchner Vereinigten Werkstätten für Kunst im Handwerk[8], założonej w roku 1897 przez Hermanna Obrista, Bruno Paula, Bernharda Pankoka i Richarda Riemerschmida[9]. Pokazał projekty biżuterii na wystawie sztuki secesyjnej w Monachium[8]. Współpracował z pismami „Pan” i „Jugend”, przygotowując ilustracje i pisząc artykuły[8], m.in. Möglichkeiten und Ziele einer neuen Architektur (1887).
W roku 1901 powrócił do Berlina[1], gdzie otrzymał zlecenie zaprojektowania wnętrz teatru kabaretowego Ernsta von Wolzogena tzw. Buntes Theater[5]. W Berlinie Endell nabrał dystansu do form secesyjnych[8]. Projektował domy mieszkalne i wille na terenie Berlina i Poczdamu. Do wybuchu I wojny światowej prowadził w Berlinie szkołę wzornictwa przemysłowego[8]. W roku 1914 bez powodzenia kandydował na następcę Henry’ego van de Veldego na stanowisku dyrektora Szkoły Rzemiosła Artystycznego (niem. Kunstgewerbeschule) w Weimarze – wybrano Waltera Gropiusa[8].
Od roku 1918 August Endell był dyrektorem Państwowej Akademii Sztuki i Rzemiosła Artystycznego we Wrocławiu[1].
Działalność[edytuj | edytuj kod]
_1.jpg)
_Elvira.jpg)
Endell był jednym z pierwszych artystów przeciwstawiających się naturalizmowi i realizmowi w sztuce, opowiadając się za nienazwanym jeszcze wówczas abstrakcjonizmem[2].
W 1896 w eseju Um die Schönheit (pol. O pięknie) komentującym monachijskie wystawy sztuki, podkreślał, że natura nie jest zbiorem wzorów dla sztuki[2]. Jego pozytywną opinię zyskały dzieła idące w kierunku symbolizmu, impresjonizmu i ekspresjonizmu, m.in. Franza Stucka, Lovisa Corintha i Ernsta Kirchnera[2]. Endell uważał, że:
Największym błędem, jaki można popełnić, to wiara w to, że sztuka jest dokładną reprodukcją natury[4][10]
. Endell zajmował się psychologią odbioru sztuki. W 1897 w eseju Formenschönheit und dekorative Kunst (pol. Piękno formy i sztuka dekoracyjna) nawiązywał do analogii pomiędzy sztuką plastyczną a muzyką, pisząc, że:
...stoimy na progu nie tylko nowego stylu, ale także rozwoju zupełnie nowej sztuki – sztuki stosującej formy nic nieznaczące, niczego niereprezentujące i niczego nieprzypominające, formy wzburzające nasze dusze tak głęboko i tak silnie jak tylko muzyka potrafi za pomocą nut[2][11].
Sztuka miała wykorzystywać siłę bezpośredniego oddziaływania formy na uczucia jej odbiorcy[2]. Endell uważał, że w wyniku reakcji fizjologicznych na widziane linie następuje stymulacja neuronalna – linie proste dają wrażenie szybkości, linie poziome spokoju a pionowe lekkości[12]. Owe wrażenia psychiczne są stymulowane przez ruchy gałek ocznych i cechują się różnym tempem i napięciem, które można zaprogramować przy pomocy różnych form wizualnych – wszystkie formy to modyfikacje lub kombinacje linii prostych[12].
Wybrane dzieła[edytuj | edytuj kod]
- 1898/1899 – Nordsee-Sanatorium, Wyk auf Föhr
- 1906–1907 – Hotel am Steinplatz, Berlin, Uhlandstraße 197[1]
- 1910–1911 – kompleks wyścigów kłusaków Berlin-Mariendorf[1]
- 1911 – Schuhhaus Salamander (Dom Obuwia),Berlin, Tauentzienstraße 15
- 1912 – Pension Westend, Berlin-Charlottenburg, Kastanienallee 32
- 1916 – projekt konkursowy Domu Przyjaźni w Konstantynopolu[1]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g h Eberhard Marx: Endell, Ernst Moritz August. W: Neue Deutsche Biographie (NDB). T. 4. 1959, s. 490–491. [dostęp 2010-07-16]. (niem.).
- ↑ a b c d e f Walter Frisch: German modernism: music and the arts. University of California Press, 2005, s. 113. ISBN 0-520-24301-3. [dostęp 2010-07-16]. (ang.).
- ↑ a b c Jeremy Howard: Art nouveau: international and national styles in Europe. Manchester University Press, 1996, s. 44. ISBN 0-7190-4161-9. [dostęp 2010-07-16]. (ang.).
- ↑ a b Hajo Düchting: Wassily Kandinsky, 1866–1944: a revolution in painting. Taschen, 2000, s. 13. ISBN 3-8228-5982-6. [dostęp 2010-07-16]. (ang.).
- ↑ a b Klaus-Jürgen Sembach: Art Nouveau. Taschen, 2002, s. 94–98. ISBN 3-8228-2022-9. [dostęp 2010-07-16]. (ang.).
- ↑ Arnold Whittick: European Architecture in the Twentieth Century – Volume One. Read books, 2007, s. 46. ISBN 1-4067-0407-5. [dostęp 2010-07-16]. (ang.).
- ↑ Stadt München: Das ehemalige Atelier Elvira, Von-der-Tann-Straße 15, aufgenommen 1936.. [dostęp 2010-07-17]. (niem.).
- ↑ a b c d e f Art Directory: August Endell. [dostęp 2010-07-17]. (niem.).
- ↑ Art Directory: Bruno Paul. [dostęp 2010-07-17]. (niem.).
- ↑ Wolne tłum. z jęz. ang.: The biggest mistake one can make is to believe that Art is the precise reproduction of Nature.
- ↑ Wolne tłum. z jęz. ang.: we stand at the beginning of not only a new style period, but also of the development of an entirely new art – the art of using forms that mean nothing and represent nothing and recall nothing, forms that stir our souls as deeply and as powerfully as only music is capable of doing with notes.
- ↑ a b Stanford Anderson: Peter Behrens and a New Architecture for the Twentieth Century. MIT Press, 2002, s. 11. ISBN 0-262-51130-4. [dostęp 2010-07-17]. (ang.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- M. Wallis: Secesja. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 1974.