Bóg i palingeneza

Bóg i palingeneza, część pierwsza, krytyczna

Gott und Palingenesie

Autor	August Cieszkowski
Tematyka	filozofia religii
Typ utworu	rozprawa naukowa
Wydanie oryginalne
Miejsce wydania	Berlin
Język	niemiecki
Data wydania	1842

August Cieszkowski, autor dzieła

Bóg i palingeneza, część pierwsza, krytyczna (niem. Gott und Palingenesie) – praca filozoficzna autorstwa Augusta Cieszkowskiego wydana w Berlinie w 1842 w języku niemieckim. Polski przekład ukazał się w Poznaniu w 1912. Dzieło w bezpośredni i krytyczny sposób odnosi się do idealizmu absolutnego oraz wprost postuluje częściowy zwrot ku religijnemu ujmowaniu rzeczywistości, zajmując stanowisko we współczesnej debacie nad dorobkiem heglizmu.

Rozprawa stanowiła polemikę z cyklem wykładów, które wygłosił w 1840 w Berlinie przyjaciel autora, Karl Ludwig Michelet. Dotyczyły one osobowości Boga oraz nieśmiertelności duszy. Cieszkowski odnosił się do sporów, jakie miały miejsce w ówczesnej filozofii i spekulatywnej teologii niemieckiej, sytuując się w obrębie prawicy niemieckiej filozofii i nazywając swe poglądy "absolutnym spirytualizmem".

Dzieło broni koncepcji Boga osobowego i takiej samej nieśmiertelności duszy. Stoi w opozycji do poglądów Ludwiga Feuerbacha i jego środowiska. Michelet stał tu na pozycji pośredniej, a Cieszkowski widział w nim wyznawcę heglistycznej absolutyzacji tego, co ogólne (m.in. panteistę). Obrona jednostkowości ludzkiej wymagała według autora zakotwiczenia człowieka w będącej absolutem osobowości Boga. Transformacja od naturalistycznego panteizmu do idei indywidualności nastąpiła w starożytności. W epoce chrześcijańskiej (pojęcia z Prolegomenów do historiozofii) nastał czas idealizmu: ruchu od idei podmiotowości (teistycznej koncepcji transcendentnego Boga osobowego) do nowoczesnego panteizmu idealistycznego wyrażonego w heglizmie. Celem Cieszkowskiego było pojednanie obu tych stanowisk. W zakresie nieśmiertelności duszy uznawał nieśmiertelność osobowości, natomiast negował nieśmiertelność indywidualności i podmiotowości.

Swoją doktrynę ezoteryczną opartą na idei metempsychozy rozwinął autor w drugiej części traktatu, która została zniszczona przez Zygmunta Krasińskiego, prawdopodobnie w obawie przed rewizją. Została ona utrwalona przez Micheleta w książce Die Epiphanie der Ewigen Persönlichkeit des Geistes (pol. Epifania wiecznej osobowości ducha) wydanej w Berlinie w 1852, w której zreferował on poglądy swojego "wschodniego przyjaciela Teleofanesa". Nieśmiertelność miała według Cieszkowskiego należeć się tylko tym, którzy swoimi czynami i duchem wytworzyli sobie osobowość, a może to nastąpić dopiero po szeregu wcieleń, charakteryzujących się stopniowym postępem. Jest ona zatem stanem, który trzeba sobie samemu wywalczyć. Owocem walki i pracy ma być miejsce w Chórze Błogosławionych, uczestniczenie w nieskończonym życiu Absolutu. Ten, kto niczego w życiu nie dokonał znajdzie się w piekle zatracenia, gdzie jego dusza zostanie ostatecznie unicestwiona.