August Cieszkowski

August Cieszkowski
	; August Cieszkowski około 1851-1862
Data i miejsce urodzenia	12 września 1814 ; Sucha
Data i miejsce śmierci	12 marca 1894 ; Poznań
	Przewodniczący Koła Polskiego przy Sejmie Pruskim
Okres	od 1860; do 1866
	Multimedia w Wikimedia Commons

August Cieszkowski herbu Dołęga (ur. 12 września 1814 w Suchej, zm. 12 marca 1894 w Poznaniu^[1]) – polski ziemianin, hrabia, ekonomista, działacz i myśliciel społeczny i polityczny, filozof mesjanistyczny, jeden z założycieli Ligi Narodowej Polskiej, współtwórca i prezes Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, członek Towarzystwa Rolniczego w Królestwie Polskim w 1858 roku^[2], członek honorowy Towarzystwa Muzeum Narodowego Polskiego w Rapperswilu od 1890 roku^[3]. Ojciec Augusta Adolfa.

Życiorys

Był synem ziemianina. Studiował na Uniwersytecie Jagiellońskim i w Berlinie. W 1838 obronił doktorat z filozofii w Heidelbergu. Po studiach odbył kilkuletnią podróż po Europie. Odwiedził Francję, Anglię i Włochy. W 1840 powrócił do kraju i gospodarował w Surhowie (powiat krasnostawski), by w 1842 przenieść się na stałe do Wierzenicy koło Poznania. Po śmierci spoczął w miejscowym kościele parafialnym^[1].

August Cieszkowski
August Cieszkowski z żoną, około 1860
August Cieszkowski w starszym wieku

Działalność społeczna i polityczna

W 1848 opublikował odezwę do parlamentów świata, w której nawoływał do powszechnego porozumienia. Współtworzył Ligę Narodową Polską (1848). Deputowany do Pruskiego Zgromadzenia Konstytucyjnego w 1848 roku^[4]. Był posłem do pruskiego zgromadzenia narodowego (1848–1855) i działaczem (1860–1866 przewodniczącym) Koła Polskiego przy sejmie pruskim. Wraz z innymi posłami wielkopolskimi na znak protestu przeciwko postanowieniom konstytucji pruskiej nie uwzględniającej praw społeczności polskiej złożył mandat 5 lutego 1850. Do Sejmu został powtórnie wybrany 16 marca 1850^[5]. Działał na rzecz powołania uniwersytetu w Poznaniu. Trzykrotnie został wybrany na prezesa Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk (1857–1858, 1861–1868, od 1885). W 1870 założył Wyższą Szkołę Rolniczą w Żabikowie, której nadał imię zmarłej w 1861 żony Haliny. Jej tradycje kontynuuje Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu (dawniej Akademia Rolnicza im. Augusta Cieszkowskiego). W 1873 został wpisany w poczet członków krakowskiej Akademii Umiejętności. Zgromadził bogaty księgozbiór (kilka tysięcy tomów), obejmujący prace z filozofii, nauk społecznych i przyrodniczych, matematyki, ekonomii rolnictwa i techniki. Zbiory te uległy rozproszeniu w czasie wojen światowych.

Mowa żałobna nad zwłokami Augusta Cieszkowskiego wygłoszona przez biskupa Edwarda Likowskiego w 1894 r. (miejsce przechowywania: Archiwum Państwowe w Poznaniu).

Filozofia

Jako filozof krytykował idealizm dialektyczny Hegla, natomiast zasadą bytu i historii uczynił ideę czynu. Podczas pobytu w Paryżu w latach 40. XIX wieku wywarł wpływ na Pierre’a Proudhona, który przyznawał, że jest jego dłużnikiem, jak i na Karola Marksa, który tego nie przyznawał. Według m.in. Normana Daviesa i Leszka Kołakowskiego Cieszkowskiego można zaliczyć do prekursorów marksizmu.

Według mesjanistycznej koncepcji Cieszkowskiego naród polski został powołany do przebudowy społeczno-moralnej rzeczywistości współczesnej (tzw. filozofia narodowa). Cieszkowski podkreślał rolę Kościoła katolickiego, zapowiadał nadejście epoki Ducha Świętego i pisał o znaczącej roli Słowiańszczyzny. Najważniejsze tezy zawarł w dziełach: Prolegomena zur Historiosophie (1838), Gott und Palingenesie (1842), Ojcze nasz (1848-1906, cztery tomy). Jego filozofia miała duży wpływ na twórczość pisarską Zygmunta Krasińskiego i Cypriana Kamila Norwida. Do pokrewnych mu myślicieli są zaliczani Bronisław Ferdynand Trentowski i Józef Kremer.

Publikacje

De la pairie et de l'aristocratie moderne, Paris : Société Française d'Imprimerie et de Libraire, 1908 ([Paris] : Société Française d'Imprimerie et de Libraire, Poitiers).
Du crédit et de la circulation, Paris : Treuttel et Wutz, 1839 (Paris : Impr. de Cosson).
- O kredycie i obiegu, Poznań : [s.n.], 1911 ([Poznań] : "Praca" J. Katolicka).
Fontes rerum Polonicarum e tabulario Reipublicae Venetae exhausit, Posnaniae : [s.n.], 1890 ([Posnaniae] : Typ. Off. Dziennik Poznański).
Prolegomena zur Historiosophie, Berlin : bei Veit, 1838 ([Berlin] : Gebr. Unger).
- Prolegomena do historiozofii ; Bóg i paligeneza oraz Mniejsze pisma filozoficzne z lat 1838-1842, Warszawa : Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1972.
Gott und Palingenesie, Berlin : E. H. Schröder, 1842 (Berlin : A. W. Schade).
- Bóg i palingenezya, Poznań : J. Leitgeber, 1912 (Poznań : Druk. Nakładowa "Praca").
Ojcze-nasz, t. 1. Paryż : w Druk. i Litogr. Maulde i Renou, 1848; kolejne tomy publikowane do 1906 r.
- Notre Père, Paris : Société Française d'Impr. et de líbr., 4 tomy, 1906–1929, ([Paris] : Société Française d'Impr. et de Libr. Poitiers).
- The desire of all nations, London : Student Chistian Movement, 1919 (Kingsway : The Botolph Print. Works).
Antrag zu Gunsten der Klein-Kinder Bewahranstalten als Gundlage der Volks-Erziehung, Berlin : W. Moeser, 1855.
O drogach ducha, Poznań : [s.n.], 1869 (Poznań : N. Kamieński).
O izbie wyższej i arystokracyi w naszych czasach, Poznań : [s.n.], 1908 (Poznań : Duk. Dziennika Poznańskiego).
O ochronach wiejskich, Lwów [etc] : J. Milikowski, 1842 ([s.l. :fs.n.]).
O romansie nowoczesnym, Warszawa : [s.n.] 1846 (Warszawa : S. Strąbski).
Słowa wieszcze Polaka wyrzeczone roku 1846 : pamiątka 1 Zjazdu Słowiańskiego w Pradze Czeskiej, Praga : Druk. synów B. Haase, 1848.
Starania o polski uniwersytet w Poznaniu : Augusta hr. Cieszkowskiego wnioski składane w sejmie prus, Poznań : Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk : Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, 2009.
Uwagi nad obecnym stanem finansów angielskich, Warszawa : [s.n.], 1842.
Selected writings of August Cieszkowski, Cambridge ; New York : Cambridge University Press, 2009.

Upamiętnienie

W dwusetną rocznicę urodzin filozofa w 2014 Sejm RP przyjął okolicznościową uchwałę^[6].

Fundacja Augusta hr. Cieszkowskiego ufundowana przez polskich filozofów – prof. Juliusza Domańskiego i prof. Stanisława Borzyma przyznaje stypendia jego imienia^[7].

Zobacz też

Kolegium Cieszkowskich

Przypisy

↑ ^a ^b Ewa i Włodzimierz Buczyńscy oraz WJK: Życiorys. [dostęp 2015-03-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (1 lutego 2014)].
↑ Roczniki Gospodarstwa Krajowego. R. 16, 1858, T. 32, nr 1, Warszawa 1858, s. 178.
↑ Sprawozdanie z Zarządu Muzeum Narodowego Polskiego w Rapperswylu za Rok ...., 1899, s. 5.
↑ Lech Trzeciakowski: Posłowie polscy w Berlinie 1848-1928. Warszawa: 2003, s. 480.
↑ Roman Kromierowski, Koło Polskie w Berlinie 1847-1860, Poznań 1910, s. 71-72
↑ Uchwała Sejmu (M.P. 2014 poz. 836)
↑ Fundacja Augusta hr. Cieszkowskiego. KRONOS - metafizyka, kultura, religia, 2020-09-30. [dostęp 2021-05-11]. (pol.).

Bibliografia

Seweryn Dziamski, August Cieszkowski, w: Wielkopolski Słownik Biograficzny, Warszawa-Poznań 1981
Witold Jakóbczyk, Przetrwać nad Wartą 1815–1914, 55. część cyklu "Dzieje narodu i państwa polskiego", Warszawa 1989
Norman Davies, Boże igrzysko, t. II, Kraków, Znak, 1992, str. 64-65
Wiesława Sajdek, Postęp bez rozboju. Podstawy teorii dynamizmu społecznego w filozofii Augusta Cieszkowskiego, Lublin 2008
Marek Rezler: Sylwetki zasłużonych poznaniaków. Biogramy historyczne. W: Wielka Księga Miasta Poznania. Wyd. 1. Poznań: Dom Wydawniczy „Koziołki Poznańskie”, 1994, s. 732. ISBN 83-901625-0-4.

Linki zewnętrzne

dr hab. Rafał Łętocha, Tradycja i postęp
Parafia Wierzenica
Dzieła Augusta Cieszkowskiego w bibliotece Polona
Audycja „Mój Poznań, moja Wielkopolska - Ścieżką im. Augusta Cieszkowskiego” w serwisie YouTube, Ratajska Telewizja Kablowa

[cieszkowskizyciorys-1] Ewa i Włodzimierz Buczyńscy oraz WJK: Życiorys. [dostęp 2015-03-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (1 lutego 2014)].

[2] Roczniki Gospodarstwa Krajowego. R. 16, 1858, T. 32, nr 1, Warszawa 1858, s. 178.

[3] Sprawozdanie z Zarządu Muzeum Narodowego Polskiego w Rapperswylu za Rok ...., 1899, s. 5.

[trzeciakowski-4] Lech Trzeciakowski: Posłowie polscy w Berlinie 1848-1928. Warszawa: 2003, s. 480.

[5] Roman Kromierowski, Koło Polskie w Berlinie 1847-1860, Poznań 1910, s. 71-72

[6] Uchwała Sejmu (M.P. 2014 poz. 836)

[7] Fundacja Augusta hr. Cieszkowskiego. KRONOS - metafizyka, kultura, religia, 2020-09-30. [dostęp 2021-05-11]. (pol.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

XIX wiek	1. August Cieszkowski (1857–1858) 2. Tytus Działyński (1858–1861) 3. August Cieszkowski (1861–1868) 4. Karol Libelt (1868–1875) 5. Stanisław Egbert Koźmian (1875–1885) 6. August Cieszkowski (1885–1894) 7. Edward Likowski (1895–1915)
XX wiek	8. Heliodor Święcicki (1915–1923) 9. Bronisław Dembiński (1923–1939) 10. Zygmunt Lisowski (1945–1955) 11. Zygmunt Wojciechowski (1955) 12. Kazimierz Tymieniecki (1956–1961) 13. Stefan Barbacki (1961–1972) 14. Gerard Labuda (1972–1975) 15. Zdzisław Kaczmarczyk (1975–1980) 16. Gerard Labuda (1980–1981) 17. Zbigniew Zakrzewski (1981–1987) 18. Antoni Gąsiorowski (1987–1996) 19. Alicja Karłowska-Kamzowa (1996–1999) 20. Leon Kozacki (1999–2005)
XXI wiek	21. Jacek Wiesiołowski (2005–2011) 22. Hanna Kóčka-Krenz (2011–2014) 23. Andrzej Gulczyński (2014–2020) 24. Filip Kaczmarek (od 2020)