Banknoty Narodowego Banku Polskiego (1944–1947)

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Banknoty Narodowego Banku Polskiego (1944–1947) – banknoty Narodowego Banku Polskiego denominowane w złotych i w jednym przypadku w groszach,

W ramach pierwszego po II wojnie światowej polskiego systemu monetarnego w obiegu pojawiły się 23 różne banknoty sygnowane przez Narodowy Bank Polski, w 10 nominałach. Tak częste emisje były konsekwencją zarówno walki z fałszerstwami jak i przyczyn niemających związku z gospodarką pieniężną, np. z chęci przekazania treści propagandowych[4].

Poza pierwszym nominałem 500-złotowym wszystkie banknoty NBP emisji 1944–1947 pozostawały w obiegu do wymiany pieniędzy z 30 października 1950 r[5].

„Emisja lubelska” (1944)[edytuj | edytuj kod]

24 sierpnia 1944 r. ogłoszono dekret PKWN upoważniający kierownika resoru gospodarki narodowej i finansów do wyemitowania za pośrednictwem Centralnej Kasy Skarbowej biletów na łączną sumę 1 mld. złotych sygnowanych przez, póki co nieistniejący, Narodowy Bank Polski[6]. Trzy dni później, 27 sierpnia 1944 r., wydrukowano obwieszczenie PKWN o wprowadzeniu w obieg odcinków na[6][7]:

  • 1 złoty (w obiegu od 18 września 1944 r.),
  • 2 złote (w obiegu od 28 września 1944 r.),
  • 5 złotych (w obiegu od 18 września 1944 r.)
  • 10 złotych (w obiegu od 26 sierpnia 1944 r.),
  • 20 złotych (w obiegu od 26 sierpnia 1944 r.),
  • 50 złotych (w obiegu od 26 sierpnia 1944 r.),
  • 100 złotych (w obiegu od 26 sierpnia 1944 r.),
  • 500 złotych (w obiegu od 14 września 1944 r.).

W istocie były to papiery o charakterze biletów skarbowych a nie banknotów, ponieważ wyszły z resoru skarbu, a nie z banku emisyjnego[6]. Dekret z 27 sierpnia 1944 głosił[6]:

(...) są zabezpieczone całym majątkiem państwowym i dochodami Skarbu Państwa (...)

Papiery te nazywano „emisją lubelską” w odróżnieniu od będących od 1940 r. w obiegu „banknotów krakowskich”, czyli emisji Banku Emisyjnego w Polsce[6]. Nazwa znaków pieniężnych wywodziła się od miasta Lublin, w którym na polecenie Józefa Stalina umieszczono siedzibę PKWN[8].

15 stycznia 1945 r. powołano do życia Narodowy Bank Polski, który uznał bilety wprowadzone w sierpniu poprzedniego roku za swoje banknoty, co pozwoliło „emisji lubelskiej” obiegać na ogólnych zasadach do października 1950 r[6].

Do dekretu z 6 stycznia 1945 o deponowaniu i wymianie banknotów Banku Emisyjnego w Polsce, „emisja lubelska” funkcjonowała w obiegu równolegle z banknotami okresu okupacji niemieckiej, które wycofano z dniem 10 stycznia 1945 r. (ostatecznie 28 lutego 1945 r.), po kursie 1:1, przy następujących ograniczeniach[6]:

  • prawo przysługiwało jedynie osobie fizycznej od 18. roku życia,
  • maksymalną kwotę określono na 500 złotych,
  • prawa do wymiany, nie przysługiwało Volksdeutschom, obywatelom Rzeszy, oraz zdrajcom Narodu Polskiego[9],
  • osobom prawnym przysługiwały wyższe limity, które były określane indywidualnie przez ministra skarbu albo komisarza wojewódzkiego (np. do 2 tys. złotych dla małego zakładu rzemieślniczego) – wielu osobom prawnym odmawiano jakiejkolwiek wymiany.

Nadwyżki posiadanej gotówki należało składać do depozytu do 1 marca 1945 r., co potwierdzano kwitami depozytowymi. Zdeponowane pieniądze krakowskie miały być wykorzystane w rokowaniach pokojowych z Niemcami, ale już w 1946 r. zdecydowano o możliwości zamiany kwitów depozytowych na papiery Premiowej Pożyczki Odbudowy Kraju[6][10].

Dekret z 6 stycznia 1945 r. doprowadził do istotnego zmniejszenia ilości pieniądza. Obiegająca w styczniu 1945 r. kwota ponad 10 mld złotych Banku Emisyjnego w Polsce została zastąpiona przez 4 mld „emisji lubelskiej” oraz 1 mld w kwitach depozytowych. 5 mld złotych Generalnego Gubernatorstwa pozostało w rękach dotychczasowych posiadaczy jako bezwartościowe papiery[6].

W województwie białostockim, niebędącym w okresie 1941–1944 częścią Generalnego Gubernatorstwa a Okręgiem Białostockim podległym administracyjnie pod Prusy Wschodnie, już 20 listopada 1944 r., mocą odrębnego dekretu, „emisja lubelska” stała się wyłącznym środkiem płatniczym, po wymianie z marki niemieckiej w stosunku 1:1[6]. Przewidywał on wymianę kwoty 300 marek na osobę[11]. Nadwyżkę pieniędzy oddawano do depozytu w organach wymiany. Wymiana marek rozpoczęła się od 30 października do 20 listopada ale z powodu wyzwolenia Powiatu suwalskiego, została przedłużona do 30 listopada. W całym tym okresie w Okręgu Białostockim w wymieniono ponad 18,89 milionów marek z ok. 600–700 milionów marek[11].

Do dnia 14 lutego 1945 r. oprócz złotówki, prawnym tymczasowym środkiem płatniczym był rubel radziecki, który był wycofywany z obiegu od 15 stycznia 1945 roku po kursie 1:1[9]. Późniejsze użytkowanie rubla groziło karą grzywny do kwoty 1 miliona złotych[10].

29 lutego 1945 r. do obiegu wprowadzono banknot o nominale 50 groszy zaliczany do tej samej „lubelskiej” emisji[12].

Pierwsze banknoty „emisji lubelskiej”, zaprojektowane przez sowieckiego artystę grafika Iwana Iwanowicza Dubasowa, wydrukowano w Moskwie w państwowych zakładach GOZNAK[1]. Były zaopatrzone w błędną klauzulę prawną[1]:

przyjmowanie we wszystkich wypłatach jest obowiązkowym, fałszowanie będzie karane zgodnie z prawem

Jedynie banknot 50-groszowy nie posiadał pełnej klauzuli[1].

Wraz z wyzwalaniem kolejnych części okupowanego terytorium zwiększało się zapotrzebowanie na nowe pieniądze. Druk emisji 1944 (tzw. „lubelskiej”) przenoszono stopniowo do Polski, początkowo do Krakowa, a następnie do Łodzi. Klisze, farby i papier banknotowy sprowadzano jednak z drukarni moskiewskiej[1]. Poprawiono klauzulę prawną[1]:

przyjmowanie we wszystkich wypłatach jest obowiązkowe, fałszowanie będzie karane zgodnie z prawem

pozostawiając bez zmian szatę graficzną[1]. Z powodu tej korekty w kolekcjonerstwie „emisja lubelska” dzieli się na dwie serie[1]:

  • I – „...obowiązkowym”
  • II – „...obowiązkowe”.

Wszystkie „banknoty lubelskie”, poza 500-złotówką wycofaną 16 grudnia 1946 r. (w banku do 16 marca 1947 r[13].), były w obiegu do wymiany pieniędzy z 30 października 1950 r[5].

Seria I[edytuj | edytuj kod]

Banknoty obiegowe[edytuj | edytuj kod]

Nominał Awers banknotu Rewers banknotu
50 groszy
1 złoty
2 złote
5 złotych
10 złotych
20 złotych
50 złotych
100 złotych
500 złotych

Wzory[edytuj | edytuj kod]

Nominał Awers banknotu Rewers banknotu
50 groszy
1 złoty
2 złote
100 złotych
500 złotych

Seria II[edytuj | edytuj kod]

Banknoty obiegowe[edytuj | edytuj kod]

Nominał Awers banknotu Rewers banknotu
2 złote
5 złotych
10 złotych
20 złotych
50 złotych
100 złotych
500 złotych

Wzory[edytuj | edytuj kod]

Nominał Awers banknotu Rewers banknotu
5 złotych
10 złotych
20 złotych
50 złotych
100 złotych
500 złotych

Fałszerstwa[edytuj | edytuj kod]

Z powodu licznych fałszerstw Narodowy Bank Polski pod koniec 1946 r. zdecydował się na wycofanie z obiegu „lubelskiej” 500-złotówki[5]. Przykład fałszerstwa z epoki przedstawiono poniżej:

Nominał Awers banknotu Rewers banknotu
500 złotych

Emisja uzupełniająca (1945)[edytuj | edytuj kod]

1 września 1945 r. wprowadzono do obiegu banknot o nominale 1000 złotych z datą emisji 1945. Papier ten był uzupełnieniem nominałowym „emisji lubelskiej”[14]. W rzeczywistości banknot został wprowadzony do obiegu z wyprzedzeniem ogłoszenia w Monitorze Polskim[15]. Autorem projektu pierwszej w pełni obiegowej polskiej 1000-złotówki był Ryszard Kleczewski – szef działu banknotowego w zorganizowanej tymczasowo PWPW w Łodzi, a przed II wojną światową – twórca „pięknej Kasztelanki”, czyli banknotu pięciozłotowego Banku Polskiego z datą emisji 2 stycznia 1930 r[3].

Znane są liczne fałszerstwa tego banknotu[15].

Banknot obiegowy[edytuj | edytuj kod]

Nominał Awers banknotu Rewers banknotu
1000 złotych

Wzory[edytuj | edytuj kod]

Nominał Awers banknotu Rewers banknotu
1000 złotych

Emisja II (1946)[edytuj | edytuj kod]

15 stycznia 1946[edytuj | edytuj kod]

Z umieszczoną na banknotach datą 15 stycznia 1946 wprowadzono do obiegu dwa najwyższe nominały banknotów II emisji – taka nazwa dla tej grupy banknotów była używana w oficjalnych dokumentach NBP z tego okresu[5]. Były to[16]:

  • 500 złotych (wprowadzone 15 lipca 1946 r.)
  • 1000 złotych (wprowadzone 16 sierpnia 1946 r.).

Na rewersie umieszczono panoramy[17]:

Projektantem obydwu nominałów był prof. Wacław Borowski – twórca przedwojennej serii banknotów z 1936 r[18].

Banknoty obiegowe[edytuj | edytuj kod]

Nominał Awers banknotu Rewers banknotu
500 złotych
1000 złotych

Wzory[edytuj | edytuj kod]

Nominał Awers banknotu Rewers banknotu
500 złotych
1000 złotych

15 maja 1946[edytuj | edytuj kod]

W skład drugiej emisji NBP wchodziły również banknoty o niższych nominałach wyemitowane z datą 15 maja 1946 r[5]. Były to papiery[19]:

  • 1 złoty (wprowadzony 2 grudnia 1946 r.),
  • 2 złote (wprowadzone 15 marca 1947 r.),
  • 5 złotych (wprowadzone 15 lutego 1948 r.),
  • 10 złotych (wprowadzone 18 sierpnia 1948 r.),
  • 20 złotych (wprowadzone 1 lipca 1948 r.)
  • 50 złotych (wprowadzone 22 września 1947 r.),
  • 100 złotych (wprowadzone 2 grudnia 1946 r.).

Nominały od 1 złotego do 10 złotych zaprojektował Ryszard Kleczewski, a 20-, 50- i 100-złotówkę – Wacław Borowski[18].

Banknoty obiegowe[edytuj | edytuj kod]

Nominał Awers banknotu Rewers banknotu
1 złoty
2 złote
5 złotych
10 złotych
20 złotych
50 złotych
100 złotych

Wzory[edytuj | edytuj kod]

Nominał Awers banknotu Rewers banknotu
1 złoty
2 złote
5 złotych
10 złotych
20 złotych
50 złotych
100 złotych

Emisja III – 15 lipca 1947[edytuj | edytuj kod]

Z umieszczoną datą 15 lipca 1947 r. Narodowy Bank Polski wprowadził do obiegu trzecią, ostatnią przed zmianą z 30 października 1950 r., emisję swoich banknotów[5]. Były to jedynie 4 nominały[20]:

  • 20 złotych (wprowadzone 11 czerwca 1949 r.),
  • 100 złotych (wprowadzone 21 lutego 1949 r.),
  • 500 złotych (wprowadzone 20 stycznia 1949 r.) oraz
  • 1000 złotych (wprowadzone 1 grudnia 1948 r.).

Cała emisja była autorstwa prof. Wacława Borowskiego[18].

Banknoty obiegowe[edytuj | edytuj kod]

Nominał Awers banknotu Rewers banknotu
20 złotych
100 złotych
500 złotych
1000 złotych

Wzory[edytuj | edytuj kod]

Nominał Awers banknotu Rewers banknotu
20 złotych
100 złotych
500 złotych
1000 złotych

Banknot niewprowadzony do obiegu[edytuj | edytuj kod]

Banknot 100-złotowy III emisji doczekał się również całkowicie zmienionej kolorystycznie wersji – z datą emisji 1 lipca 1948 r. Przygotowywano ją do druku w 1950 r., z czego jednak ostatecznie zrezygnowano z powodu wymiany pieniędzy z 30 października 1950 r[21].

Nominał Awers banknotu Rewers banknotu
100 złotych

Ciekawostki[edytuj | edytuj kod]

  • Ponoć pierwsza partia banknotów emisji 1944, która była drukowana w Moskwie przez GOZNAK po tym, jak przyleciała z Moskwy do Lublina, została natychmiast odesłana z powrotem, ponieważ zawierała zbyt wiele błędów i rusycyzmów[12].
  • W 1974 wydano z okazji 30-lecia NBP pamiątkowe banknoty serii „banknoty lubelskie”, od nominałów 50 groszy do 500 złotych, wydrukowanych z oryginalnych klisz z dodatkowym nadrukiem „Emisja pamiątkowa – odbita w 1974 r. z oryginalnych klisz”, natomiast w 1979 roku wydano podobną pamiątkową serie z okazji 35-lecia PRL z nadrukiem „Emisja pamiątkowa – odbita w 1979 r. z oryginalnych klisz, XXXV-lecie PRL 1944–1979”. Banknoty były sprzedawane w oddziałach NBP w specjalnych klaserach[22]. Istnieją egzemplarze, które trafiły na rynek bez dodatkowego nadruku, ale posiadały charakterystyczny numer seryjny, który jest identyczny do każdego rodzaju nominału[23].

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d e f g h Czesław Miłczak, Banknoty polskie i wzory, Tom II, od 1944, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 44, ISBN 978-83-913361-4-4.
  2. ↑ Adam Dylewski, Historia pieniądza na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: Carta Blanca Sp. z o.o. Grupa Wydawnicza PWN, 2011, s. 294–297, ISBN 978-83-7705-068-2.
  3. ↑ a b Lech Kokociński, Pieniądz papierowy na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: ROSIKON PRESS, 1996, s. 162–164, ISBN 83-903459-5-1.
  4. ↑ Adam Dylewski, Historia pieniądza na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: Carta Blanca Sp. z o.o. Grupa Wydawnicza PWN, 2011, s. 296, ISBN 978-83-7705-068-2.
  5. ↑ a b c d e f Adam Dylewski, Historia pieniądza na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: Carta Blanca Sp. z o.o. Grupa Wydawnicza PWN, 2011, s. 297, ISBN 978-83-7705-068-2.
  6. ↑ a b c d e f g h i j Adam Dylewski, Historia pieniądza na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: Carta Blanca Sp. z o.o. Grupa Wydawnicza PWN, 2011, s. 294, ISBN 978-83-7705-068-2.
  7. ↑ Czesław Miłczak, Banknoty polskie i wzory, Tom II, od 1944, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 46,48,50,54,56,58,60,62, ISBN 978-83-913361-4-4.
  8. ↑ Moskiewskie banknoty dla Polaków. PWPW ujawnia swoje archiwa [online], centrumprasowe.pap.pl [dostęp 2019-10-07] (pol.).
  9. ↑ a b Polona [online], polona.pl [dostęp 2019-10-20].
  10. ↑ a b Národná banka Slovenska, Vzostupy a pády mien. Menové reformy, odluky, rozluky a iné pohromy v 20. storočí, 2009, ISBN 978-80-8043-145-7 (słow.).
  11. ↑ a b Zbigniew Landau, Polityka walutowa Polski Ludowej w okresie lubelskim, „Kwartalnik Historyczny”, 72 (2), Warszawa 1964, s. 363 (pol.).
  12. ↑ a b Lech Kokociński, Pieniądz papierowy na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: ROSIKON PRESS, 1996, s. 162, ISBN 83-903459-5-1.
  13. ↑ Czesław Miłczak, Banknoty polskie i wzory, Tom II, od 1944, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 62, ISBN 978-83-913361-4-4.
  14. ↑ Adam Dylewski, Historia pieniądza na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: Carta Blanca Sp. z o.o. Grupa Wydawnicza PWN, 2011, s. 296–297, ISBN 978-83-7705-068-2.
  15. ↑ a b Czesław Miłczak, Banknoty polskie i wzory, Tom II, od 1944, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 100, ISBN 978-83-913361-4-4.
  16. ↑ Czesław Miłczak, Banknoty polskie i wzory, Tom II, od 1944, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 106, 110,111, ISBN 978-83-913361-4-4.
  17. ↑ Lech Kokociński, Pieniądz papierowy na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: ROSIKON PRESS, 1996, s. 166–167, ISBN 83-903459-5-1.
  18. ↑ a b c Lech Kokociński, Pieniądz papierowy na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: ROSIKON PRESS, 1996, s. 164, ISBN 83-903459-5-1.
  19. ↑ Czesław Miłczak, Banknoty polskie i wzory, Tom II, od 1944, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 116,118,120,122,124,128,130, ISBN 978-83-913361-4-4.
  20. ↑ Czesław Miłczak, Banknoty polskie i wzory, Tom II, od 1944, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 134,136,140,144, ISBN 978-83-913361-4-4.
  21. ↑ Czesław Miłczak, Banknoty polskie i wzory, Tom II, od 1944, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 174–175, ISBN 978-83-913361-4-4.
  22. ↑ 50 groszy, 1, 2, 5, 10, 20, 50, 100 i 500 złotych, 1944, Polska – E-aukcja – Warszawskie Centrum Numizmatyczne [online], wcn.pl [dostęp 2019-10-07].
  23. ↑ 2 złote 1944 [online], poszukiwania.pl [dostęp 2019-09-20] (pol.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Czesław Miłczak: Banknoty polskie i wzory Tom II. Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012. ISBN 978-83-913361-4-4.
  • Adam Dylewski: Historia pieniądza na ziemiach polskich. Warszawa: CARTA BLANCA Sp. z o.o. Grupa Wydawnicza PWN, 2011. ISBN 978-83-7705-068-2.
  • Lech Kokociński: Pieniądz papierowy na ziemiach polskich. Warszawa: ROSIKON PRESS, 1996. ISBN 83-903459-5-1.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Banknoty_Narodowego_Banku_Polskiego_(1944–1947)&oldid=69038685”