Birże

Birże
Zrekonstruowany zamek Radziwiłłów
Herb
Państwo	Litwa
Okręg	poniewieski
Burmistrz	Stasys Jakniūnas
Powierzchnia	16,35 km²
Populacja (2005) • liczba ludności • gęstość	14 999 917 os./km²
Nr kierunkowy	450
Kod pocztowy	LT-41143
Położenie na mapie Litwy Birże
56°12′N 24°45′E
Strona internetowa
Portal Litwa, Łotwa i Estonia

Birże (lit. Biržai, ros. Биржи) – miasto na Litwie, położone nad rzekami Apaszcza i Agluona oraz jeziorem Szyrwena; dawna polska rezydencja magnacka.

Dane ogólne

• Liczba ludności: 14 911 (2005)

W mieście zlokalizowany jest drobny przemysł; m.in. browar, przemysł lniarski.

Historia

W XIV w. były własnością Wielkich Książąt Litewskich. W II poł. XV w. ich właścicielem był Grzegorz Friedkonis (sekretarz króla Kazimierza Jagiellończyka), który zmarł bezpotomnie, a jego dobra przeszły na krewnych żony pochodzącej z Radziwiłłów. W ich rękach były od 1492 aż do śmierci córki Bogusława Radziwiłła, Ludwiki Karoliny Radziwiłł w 1695, kiedy to dostały się w spadku jej córce, księżniczce neuburskiej. Dobra powróciły w posiadanie Radziwiłłów (z linii z Nieświeża) dopiero w poł. XVIII w. dzięki staraniom Hieronima Floriana. W 1811 Dominik Hieronim Radziwiłł stracił je, kiedy car pod pretekstem niespłacenia kredytu zajął mu majątki znajdujące się w zaborze rosyjskim i sprzedał tanio Tyszkiewiczom, którzy dzierżyli je do II wojny światowej.

Od 1860 siedziba Ordynacji Birżańskiej Tyszkiewiczów. W maju 1863 pod miastem doszło do serii bitew w czasie powstania styczniowego.

Aż do początków XX wieku Birże były tradycyjnym ośrodkiem kalwinizmu i siedzibą parafii ewangelicko-reformowanej w ramach dystryktu żmudzkiego Jednoty Litewskiej (kościół katedralny).

Zabytki

• Zamek Radziwiłłów - Na początku XV w. był tu drewniany zameczek, w I poł. XVI w. nową siedzibę wybudował Radziwiłł “Rudy”, ale w okazałą rezydencję wzniósł Krzysztof Mikołaj Radziwiłł “Piorun’’ budując ufortyfikowany zamek bastionowy pod koniec XVI w. Podczas wojen szwedzkich został w 1625 ograbiony i zdewastowany przez Szwedów. Następne zniszczenia przyniósł potop szwedzki. W 1659 Bogusław Radziwiłł rozpoczął kolejną przebudowę w stylu "palazzo in fortezza". W kolejnej wojnie ze Szwedami w 1704 został zniszczony razem z fortyfikacjami i został opuszczony. Dotrwał do XX w. jako okazała ruina, starannie zrekonstruowany został w latach 80. oddany do użytku - obecnie muzeum. Zamek otacza park o pow. ok. 8 ha, znajdujący się na zboczu opadającemu ku jezioru Szyrwena (najstarszy w Europe sztuczny staw).
• pałac Tyszkiewiczów - przejmując majątek Tyszkiewiczowie wybudowali po przeciwnej stronie jeziora Szyrwany pałac w stylu włoskiej willi, wtedy ordynacją birżańską zarządzał I ordynat Jan Tyszkiewicz. Pałac otacza park o pow. 40 ha. Obecnie w pałacu mieści się administracja fabryki lnu.
• kościół - Pierwszy drewniany kościół ufundowali Radziwiłłowie w 1515. Natomiast w latach 1857–1861 Jan Tyszkiewicz ufundował murowany w stylu empire kościół katolicki pod w. św. Jana Chrzciciela, w którym spoczywają członkowie rodu Tyszkiewiczów.
• kościół ewangelicko–reformowany z XIX wieku

Linki zewnętrzne

• Birże litewskie w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. I: Aa – Dereneczna. Warszawa 1880.