Radziwiłłowie herbu Trąby

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Skocz do: nawigacja, szukaj
Herb Radziwiłłów (Trąby Odm.)
Herb Radziwiłłów, nadany im przez cesarza w 1547
Posiadłości ziemskie Radziwiłłów w I Rzeczypospolitej (niebieski) na tle posiadłości innych rodów magnackich
Mikołaj Radziwiłł Czarny otrzymuje od cesarza tytuł książęcy

Radziwiłłowie (lit. Radvila, błr. Радзіві́лы) – najpotężniejszy litewski ród magnacki herbu własnego (Trąby Odmienne).

Historia rodu[edytuj]

Nazwisko Radziwiłłów występuje pierwszy raz w dokumencie unii polsko-litewskiej w 1401. W XVI w. ród podzielił się na kilka linii, z których dwie przyjęły kalwinizm, z czego jedna tylko przez 2 pokolenia i pod koniec XVI w. przeszła na katolicyzm, ale druga pozostała mu wierna aż do wygaśnięcia pod koniec XVII wieku.

Świetność rodu podkreśliło uzyskanie 14 grudnia 1547 od władcy Cesarstwa Rzymskiego Ferdynanda I, tytułu książąt, potwierdzonego w Rzeczypospolitej na mocy aktu unii lubelskiej z 1569 r., przez poszczególne linie w kolejności:

Potęgę rodu zbudowali w XVI w. bracia stryjeczni: Mikołaj Radziwiłł Czarny (zm. 1565) – założyciel linii na Ołyce i Nieświeżu i Mikołaj Radziwiłł Rudy (zm. 1584) – założyciel linii na Birżach i Dubinkach. Mikołaj Radziwiłł Rudy doprowadził do małżeństwa swojej siostry Barbary Radziwiłłówny z królem Zygmuntem Augustem. Obaj uzyskali dla siebie i potomków w 1547 tytuły książąt cesarskich od cesarza Karola V.

Zdobyli oni stanowisko dominujące w stosunku do innych magnatów i szlachty i stali się najzaciętszymi obrońcami odrębności Wielkiego Księstwa, a zarazem protektorami różnowierstwa na Litwie. Po ich śmierci członkowie rodu Radziwiłłów utrzymali dawną potęgę oraz przeszli na katolicyzm. Ród wydał szereg jednostek o niezwykłej religijności i dobroczynności, oraz zastęp wybitnych wodzów.

Radziwiłłowie walczyli o hegemonię na Litwie z Sapiehami oraz przez krótki czas, w II poł. XVII w., z Pacami. W XVII w. byli w dalszym ciągu rzecznikami separatyzmu litewskiego i wydali kilku rokoszan. Z Radziwiłłów wywodzili się znakomici wodzowie m.in. Jerzy Radziwiłł Herkules, Mikołaj Radziwiłł Rudy, Krzysztof Radziwiłł Piorun, Janusz Radziwiłł.

Z powodu swojej potęgi Radziwiłłowie mogli sobie pozwolić na prowadzenie polityki sprzecznej z wolą władców Rzeczypospolitej. W 1655 (potop szwedzki) pochodzący z kalwińskiej linii Janusz i Bogusław Radziwiłłowie próbowali zerwać unię Litwy z Koroną i uznali protektorat Szwecji nad Litwą. Jednak wystąpiła przeciwko nim inna gałąź Radziwiłłów z linii na Ołyce i Nieświeżu. W XVIII w. Radziwiłłowie bronili ustroju Rzeczypospolitej przed reformatorami. W czasach króla Augusta II Mocnego i później przestali odgrywać pierwszoplanową rolę polityczną. Przyćmiewając inne rody magnackie ogromem fortuny, założyli kilka ordynacji. Do 1831 roku wydali 1 kardynała, 3 biskupów, 21 ministrów i 37 wojewodów. Spowinowaceni i spokrewnieni kilkakrotnie z Hohenzollernami w XIX w. (np.Wilhelm Paweł Radziwiłł syn Ludwiki Hohenzollern) posiadali znaczne wpływy na dworze pruskim i odgrywali pewną rolę w obozie centrum niemieckiego. W czasie Powstania listopadowego Michał Gedeon Radziwiłł pełnił funkcję Naczelnego Wodza wojsk powstańczych. W polskim życiu publicznym do dziś pojawiają się potomkowie Radziwiłłów.

Radziwiłłowie sprawowali najważniejsze urzędy: wojewodów wileńskich, kanclerzy, hetmanów wielkich litewskich, polnych litewskich, biskupów krakowskich.

Główne miasta radziwiłłowskich latyfundiów to: Birże, Kleck, Kiejdany, Nieśwież, Szydłowiec, Ołyka, Towiany i Połoneczka. Inne posiadłości to m.in. Mir (z zamkiem), Radziwiłłów, Biała (Podlaska), Nieborów, Szpanów, Antonin (wieś w powiecie ostrowskim).

Etymologia nazwiska[edytuj]

Polskie formy Radziwiłł lub Radźwił (patronimiki Radziwiłłowic(z), Radźwiłowic(z)) pochodzą od pierwotnie białoruskiego Radzivil' , czyli derywatu na il od podstawy Radziv-, pochodzącej ze skróconej formy imienia Radzivón (z v usuwającym rozziew od cerkiewnego Rodi.ón, porównaj Larivón od Lari.ón (Ilarión) czy Ljavónt od Le.ón), podobnie jak Stanil' od Stanislav. Do litewskiego przejęte jako Radzivìlas, Radzvilà[1].

Znani członkowie rodu[edytuj]

  • Syrpuć – legendarny założyciel rodu.

Pokolenie 1[edytuj]

Pokolenie 2[edytuj]

Pokolenie 3[edytuj]

Pokolenie 4[edytuj]

Pokolenie 5[edytuj]

Pokolenie 6[edytuj]

Pokolenie 7[edytuj]

Pokolenie 8[edytuj]

Pokolenie 9[edytuj]

Pokolenie 10[edytuj]

Pokolenie 11[edytuj]

Pokolenie 12[edytuj]

Pokolenie 13[edytuj]

Pokolenie 14[edytuj]

Pokolenie 15[edytuj]

Pokolenie 16[edytuj]

Pokolenie 17[edytuj]

Zamki i pałace[edytuj]

Inne zamki i pałace Radziwiłłów:

Zobacz też[edytuj]

Przypisy

  1. ↑ Wojciech Smoczyński, Nazwy osobowe "litewskie" [w:] Aleksandra Cieślikowa (pod red.), Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych. Część 7: Suplement. Rozwiązanie licznych zagadek staropolskiej antroponimii, Kraków 2002, s. 25.
  2. ↑ Kawalerowie i statuty Orderu Orła Białego 1705–2008, 2008, s. 212

Bibliografia[edytuj]

Linki zewnętrzne[edytuj]

Zobacz wiadomość w serwisie Wikinews pt. Białoruś: Zespół pałacowy Radziwiłłów na liście UNESCO
W Wikimedia Commons znajdują się multimedia związane z tematem:
Radziwiłłowie herbu Trąby
p • d • e
Głowa rodu Radziwiłłów herbu Trąby
Mikołaj „Armor” (1510–1521) • Jan (1521–1542) • Mikołaj „Czarny” (1542–1565) • Mikołaj Krzysztof „Sierotka” (1565–1616) • Jan Jerzy (1616–1626) • Albrycht Władysław (1626–1636) • Zygmunt Karol (1636–1642) • Aleksander Ludwik (1642–1654) • Michał Kazimierz (1654–1680) • Jerzy Józef (1680–1689) • Karol Stanisław (1689–1719) • Michał Kazimierz „Rybeńko” (1719–1762) • Karol Stanisław „Panie Kochanku” (1762–1790) • Dominik Hieronim (1790–1813) • Dominik Hieronim (1790–1813) • Michał Hieronim (1813–1831) • Leon (1831–1874) • Antoni Wilhelm (1874–1904) • Jerzy Fryderyk (1904–1914) • Antoni Albrecht (1914–1935) • Karol Mikołaj (1935–1968) • Jerzy Mikołaj (1968-2007) • Karol Ferdynand (od 2007)
 POL COA Radziwiłł.svg
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Radziwiłłowie_herbu_Trąby&oldid=49457105”