Bitwa o Surkonty
| II wojna światowa | |||
 Cmentarz poległych żołnierzy AK w Surkontach | |||
| Czas |
21 sierpnia 1944 | ||
|---|---|---|---|
| Miejsce | |||
| Terytorium | |||
| Przyczyna |
zwalczanie polskiego podziemia przez władze radzieckie | ||
| Wynik |
klęska Polaków | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Dowódcy | |||
| |||
| Siły | |||
| |||
| Straty | |||
| |||
Bitwa o Surkonty – bitwa stoczona 21 sierpnia 1944 roku pomiędzy oddziałami Armii Krajowej i NKWD. Pierwsza regularna bitwa pomiędzy AK a zajmującymi tereny Polski oddziałami radzieckimi. Zginął w niej m.in. ppłk Maciej Kalenkiewicz ps. „Kotwicz”.
Pod koniec czerwca 1944 batalion „Kotwicza” wyruszył znad Niemna na wschód, aby pomóc oddziałom AK z Obwodu Stołpce w opuszczeniu Puszczy Nalibockiej i wzięciu udziału w operacji Ostra Brama. W ramach tej operacji oddziały AK 6/7 lipca rozpoczęły walki o Wilno. 13 lipca walki oddziałów Armii Czerwonej i Armii Krajowej oswobodziły Wilno od okupacji niemieckiej. Po operacji Ostra Brama oddziały NKWD przystąpiły do rozbrajania i wyłapywania oddziałów Armii Krajowej. Na rozkaz szefa Oddziału III Komendy AK Okręgu Wilno oddziały AK, skoncentrowane pod Wilnem, rozpoczęły wycofanie.
18 lipca na skraju Puszczy Rudnickiej było zgrupowanie ok. 6 tys. akowców i ok. 12 tys. uciekinierów cywilnych. Zgrupowanie wykryły samoloty radzieckie. Dowódcy podzielili żołnierzy na małe grupy i nakazali przemarsz na Białystok. Oddział „Kotwicza” wycofywał się do Puszczy Rudnickiej. 20 lipca odparł obławę NKWD w lasach nad jeziorem Kiernowo[1].
Oddział „Kotwicza” spędził w Puszczy Rudnickiej miesiąc. Wojska NKWD próbowały ich okrążyć. Oddział rozdzielił się na mniejsze grupy, przedarł się i próbował przedostać się na Białystok. Sam ze sztabem wycofywał się w 36-osobowym oddziale. Rozpoczęli marsz na południowy zachód.
21 sierpnia w leśniczówce Surkonty został zaatakowany przez 3 batalion 32 zmotoryzowanego pułku Wojsk Wewnętrznych NKWD 3 Frontu Białoruskiego i Rejonowego Oddziału NKWD w Raduniu[1]. Najprawdopodobniej doszło do zdrady. Bitwa trwała 5 godzin. Dowódca oddziału „Kotwicz” zginął trafiony w głowę na początku walki. Oddział nie poddał się. W bitwie poległo 18 żołnierzy, w tym 6 oficerów (źródła sowieckie oceniały te straty na 54 zabitych i 6 jeńców)[1]. Rannych (17) Sowieci dobili. Uratował się jeden ranny, który przeleżał wśród poległych. Żołnierzy NKWD zginęło 132. Są pochowani na cmentarzu w Raduniu.
Po bitwie wyszła dyrektywa Komendy Wileńskiej AK do oddziałów partyzanckich nakazująca ich rozwiązanie i przejście do konspiracji. Dowództwo Naczelne AK chciało utrzymać podziemne oddziały do zakończenia wojny i spodziewanej konferencji pokojowej, która jak uważano przesądziłaby o przynależności państwowej Wileńszczyzny[1].
Pogrzeb poległych odbył się koło mogiły powstańców z 1863 r. z obawy o represje. Mogiła żołnierzy zachowała się dzięki miejscowej ludności, która nie dopuściła do jej zaorania. 8 września 1991 żołnierze zostali ekshumowani i pochowani na miejscowym cmentarzu. Władze zgodziły się, aby na krzyżu na mogile umieszczono napis po polsku, ale nie wyraziły zgody na ujawnienie charakteru bitwy[2].
Bitwa o Surkonty została upamiętniona po 1990 r. na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie, napisem na jednej z tablic – „SURKONTY 21 VIII 1944”.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Kazimierz Krajewski: Walka z nowym okupantem na Wileńszczyźnie i Nowogródczyźnie. Warszawa: Żołnierze Wyklęci 1943 - 1963. Kresy w ogniu Sowietów. Zeszyt nr 1. Rzeczpospolita z 30 marca 2011, s. 17-24. ISBN 978-83-61238-36-2.
- Joanna Drużyńska: Wyklęte życiorysy. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis, s. 227-229. ISBN 978-83-7510-373-1.