Raduń (rejon werenowski)

Raduń
	; Kościół katolicki
Herb	Flaga
Państwo	Białoruś
Obwód	grodzieński
Rejon	werenowski
Sielsowiet	Raduń
Prawa miejskie	1679
Populacja (2018); • liczba ludności	; 2229
Nr kierunkowy	375 294
Kod pocztowy	231390
	Położenie na mapie obwodu grodzieńskiego Raduń
	Położenie na mapie Białorusi Raduń
	54°02′53″N 24°59′45″E/54,048056 24,995833
	Multimedia w Wikimedia Commons

Raduń (biał. Радунь, lit. Rodūnia^[2]) – osiedle typu miejskiego na Białorusi w obwodzie grodzieńskim w rejonie werenowskim, na historycznej Wileńszczyźnie, 30 km na północny zachód od Lidy i 82 km od Wilna; 2,2 tys. mieszkańców (2018).

Znajduje się w nim siedziba rzymskokatolickiej parafii Matki Bożej Różańcowej erygowanej w 1538 roku w dekanacie Raduń w diecezji grodzieńskiej. Działa tu także Oddział Związku Polaków na Białorusi. W 2000 r. w miejscowości erygowano parafię prawosławną pw. św. Eufrozyny Połockiej^[3]. Miastem partnerskim jest Świdnik.

Miasto królewskie położone było w końcu XVIII wieku w starostwie niegrodowym raduńskim w powiecie lidzkim województwa wileńskiego^[4]. Magdeburgię nadał król Jan III Sobieski w 1679 roku^[5].

W II RP w gminie Raduń w powiecie lidzkim, później siedziba władz rejonu raduńskiego, od 1962 w rejonie werenowskim.

Historia

Pierwsze wzmianki z 1387 roku. W 1538 r. Raduń był już miastem. Pierwszy kościół katolicki zbudowano dzięki mecenatowi królowej Bony Sforza w 1556 r. lub w 1538 roku. Kolejne kościoły po zniszczeniach budowane w 1662 r. i 1752 roku. W 1792 r. otrzymał własny herb. W granicach Wielkiego Księstwa Litewskiego i Rzeczypospolitej Obojga Narodów do rozbiorów, później w granicach Imperium Rosyjskiego w guberni wileńskiej. W 1801 roku zbudowano nowy kościół w miejscu wcześniejszego, a kolejny, także z drewna, zbudowano w 1838 r. staraniem księdza Maciejewskiego.

W latach 1921–1939 w II Rzeczypospolitej, w powiecie lidzkim. Za II Rzeczypospolitej miejscowość była siedzibą wiejskiej gminy Raduń. Przed drugą wojną światową liczba raduńskich parafian wynosiła ponad 8 tysięcy. W okresie do II wojny światowej miejscowość zamieszkana w dużej części przez Żydów, znana z jesziwy. Miejscowość we wrześniu 1939 roku zajęta przez ZSRR. Pod okupacją sowiecką 2 listopada 1939 roku wcielona do Białoruskiej SRR. W okresie 1941–1944 pod okupacją niemiecką, następnie ponownie zajęta przez wojska sowieckie.

Podczas okupacji hitlerowskiej, w październiku 1941 roku Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 1700 osób. 8 czerwca 1942 roku Niemcy zlikwidowali getto, a Żydów zamordowali (około 300 uciekło)^[6].

Utworzona w 1944 roku sowiecka administracja cywilna w większości składała się z byłych sowieckich partyzantów pochodzących ze wschodniej Białorusi lub z głębi ZSRR. Miejscowa ludność tylko w niewielkim stopniu otrzymała możliwość współudziału w realnym zarządzaniu miejscowością. W ówczesnych władzach rejonu raduńskiego 98 osób (prawie wszystkie) było wcześniej sowieckimi partyzantami^[7]. Podobnie było w innych instytucjach – ze 122 komsomolców rejonu jedynie 16 było osobami miejscowymi (Polakami). Rejonowy oddział milicji w Raduniu złożony był z 30 osób, wyłącznie byłych członków sowieckiej partyzantki^[8]. W jednym z raportów dla władz opisano ich następująco:

Znajdując się w oddziale partyzanckim wyróżniali się słabą dyscypliną i kiepskim zachowaniem. Obecnie prowadzą bezprawną politykę wobec miejscowej ludności, wymuszając wódkę, miód, słoninę. W przypadku odmowy przeprowadzają rewizje w domach^[9].

Od 1991 r. miejscowość wchodzi w skład niepodległej Białorusi.

Demografia

Tuż przed rozpoczęciem wojny niemiecko sowieckiej w czerwcu 1941 roku, ludność rejonu raduńskiego wynosiła 31 300 osób, zaś w lipcu 1944 roku, po ponownym zajęciu przez Sowietów – 29 469. Według raportu sowieckiego sekretarza Leskina, rejon zamieszkiwali w przeważającej masie Polacy, było trochę Białorusinów i Litwinów^[8].

Zabytki

kościół Matki Boskiej Różańcowej z lat 1929–1933, dwuwieżowa bazylika z cegły i kamienia w stylu modernistycznym (z elementami neogotyku). Świątynię zbudowano według projektu architekta Jana Borowskiego, a pracami budowniczymi kierował mistrz Antoni Bepka. W kościele znajduje się pięć ołtarzy w stylu barokowym, które zachowały się od starego kościoła, oraz jeden – „pogrzebowy” – z obrazem św. Franciszka z Asyżu, znajdujący się pod prawą wieżą. Ołtarz główny jest jednopoziomowy, zrobiony jako triforium, zakończony figurami Pana Jezusa i aniołów. Pośrodku znajduje się obraz z połowy XVIII w. (prawdopodobnie trafił tu z klasztoru karmelitów w Koleśnikach), na którym Matka Boża przekazuje szkaplerz generałowi karmelitów Szymonowi Stokowi. Po obu stronach wiszą obrazy św. Marii Magdaleny (po lewej) i św. Teresy od Krzyża (po prawej)^[10].
plebania (następnie szpital)
jesziwa, 1882
cmentarz żydowski założony w XVI w.
Zamczysko "królowej Bony" na planie czworokąta, położone na południowy wschód od miasta w pobliżu wsi Horodyszcze.

Galeria zdjęć

Stare domy
Znak wjazdu do Radunia na trasie z Grodna
Pomnik sowieckiego żołnierza w parku
Remiza straży pożarnej
Przystanek autobusowy
Bank
Mogiła zbiorowa na cmentarzu żydowskim

Przypisy

↑ Численность населения на 1 января 2018 г. и среднегодовая численность населения за 2017 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского т... [online], www.belstat.gov.by [dostęp 2019-03-11] .
↑ Rodūnia. Visuotinė lietuvių enciklopedija. [dostęp 2021-10-14]. (lit.).
↑ Храм святой преподобной Евфросинии Полоцкой г.п.Радунь. orthos.org. [dostęp 2020-12-09]. (ros.).
↑ Вялікі гістарычны атлас Беларусі Т.2, Mińsk 2013, s. 88.
↑ Wanda Rewieńska, Miasta i miasteczka magdeburskie w woj. wileńskim i nowogródzkim, Lida 1938, s. 14.
↑ Geoffrey P.G.P. Megargee Geoffrey P.G.P. (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part B, s. 1268 .
↑ GAOOGO, f. 11, op. 1, d. 16, k. 64
↑ ^a ^b Jan Szumski: I.II. Sytuacja społeczno-polityczna w drugim półroczu 1944–1945. Inny obraz sowieckiego wyzwolenia. W: Jan Szumski: Sowietyzacja Zachodniej Białorusi 1944–1953. Propaganda i edukacja w służbie ideologii. Wyd. 1. Kraków: ARCANA sp. z o.o., 2010, s. 29–55. ISBN 978-83-60940-21-1. (pol.).
↑ GAOOGO, f. 11, op. 1, d. 3 k. 22. Protokół nr 8 raduńskiego RK KP(b)B, 8.XII.1944 r.
↑ Рэдакцыя, Raduń. Kościół Matki Bożej Różańcowej [online], slowo.grodnensis.by [dostęp 2018-01-30] (pol.).

Linki zewnętrzne

Raduń, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 450 .
Raduń w globus.tut.by (biał.)
herb miejscowości
Raduń w radzima.org

[1] Численность населения на 1 января 2018 г. и среднегодовая численность населения за 2017 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского т... [online], www.belstat.gov.by [dostęp 2019-03-11] .

[vle-2] Rodūnia. Visuotinė lietuvių enciklopedija. [dostęp 2021-10-14]. (lit.).

[3] Храм святой преподобной Евфросинии Полоцкой г.п.Радунь. orthos.org. [dostęp 2020-12-09]. (ros.).

[4] Вялікі гістарычны атлас Беларусі Т.2, Mińsk 2013, s. 88.

[5] Wanda Rewieńska, Miasta i miasteczka magdeburskie w woj. wileńskim i nowogródzkim, Lida 1938, s. 14.

[6] Geoffrey P.G.P. Megargee Geoffrey P.G.P. (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part B, s. 1268 .

[7] GAOOGO, f. 11, op. 1, d. 16, k. 64

[szumski2-8] Jan Szumski: I.II. Sytuacja społeczno-polityczna w drugim półroczu 1944–1945. Inny obraz sowieckiego wyzwolenia. W: Jan Szumski: Sowietyzacja Zachodniej Białorusi 1944–1953. Propaganda i edukacja w służbie ideologii. Wyd. 1. Kraków: ARCANA sp. z o.o., 2010, s. 29–55. ISBN 978-83-60940-21-1. (pol.).

[9] GAOOGO, f. 11, op. 1, d. 3 k. 22. Protokół nr 8 raduńskiego RK KP(b)B, 8.XII.1944 r.

[10] Рэдакцыя, Raduń. Kościół Matki Bożej Różańcowej [online], slowo.grodnensis.by [dostęp 2018-01-30] (pol.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

Osiedla typu miejskiego	Raduń Werenowo
Sielsowiety	Bastuny Bieniakonie Bolciszki Dociszki Girki Konwaliszki Misiewicze Pirogańce Podhorodno Raduń Zabłoć Żyrmuny