Budynek Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Krakowie (ul. Piłsudskiego)
 nr rej. A-651 z 15 maja 1984[1]
| |
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Adres | |
| Typ budynku |
hala sportowa |
| Architekt | |
| Rozpoczęcie budowy |
1889 |
| Pierwszy właściciel |
TG Sokół |
| Obecny właściciel | |
Położenie na mapie Krakowa  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |
 50°03′35,5″N 19°55′36,5″E/50,059861 19,926806
| |
Budynek Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” – zabytkowa sala sportowa znajdująca się w Krakowie w dzielnicy I przy ul. J. Piłsudskiego 27, na Piasku.
Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” powstało w 23 lutego 1885 roku z inicjatywy studentów związanych z tak zwaną Czytelnią Akademicka Uniwersytetu Jagiellońskiego. Miało na celu duchowe i fizyczne odrodzenie społeczeństwa przez kultywowanie tradycji narodowych, wychowanie patriotyczne oraz uprawianie ćwiczeń sportowych, głównie o charakterze paramilitarnym. W ramach „Czytelni” powstało Towarzystwo „Sokół”. Popularyzowało turystykę, gimnastykę i różne sporty: wioślarstwo, strzelectwo, szermierkę, łucznictwo, pływanie, lekką atletykę i inne.
W 1889 roku gmina miasta przekazała Towarzystwu grunty przy ówczesnej ulicy Wolskiej, tuż przy korycie płynącej tam wtedy rzece Rudawa[2].
W tym samym roku wybudowano własny budynek, sokolnię. Znajdowała się w nim największa w Galicji sala gimnastyczna wyposażona w najnowocześniejsze urządzenia sportowe. Gmach zaprojektował Karol Knaus. Uroczyste otwarcie budynku odbyło się 18 listopada 1889 roku[3].
W 1894 roku sokolnię rozbudowano. Dobudowano wschodnią część zaprojektowaną przez Teodora Talowskiego, budynek uzyskał cechy neogotyckie. W 1921 roku w budynku miała siedzibę Dzielnica Krakowska Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”.
W dniach 25 i 26 maja 1947 roku na terenie obiektu odbył się ogólnokrajowy zjazd Świadków Jehowy pod hasłem „Chwalcie Jehowę wszystkie narody”. Programu wysłuchało około 8000 obecnych[4][5][6][7][8][9].
31 lipca 1947 roku przedstawiciele Urzędu Bezpieczeństwa opieczętowali budynek „Sokoła” odbierając zezwolenie na jego działalność[10].
Od 1957 roku, budynkiem administrowało TKKF. „Sokół” odzyskał swój budynek we wrześniu 1990 roku i rozpoczął kapitalny remont bydynku zdewastowanego przez poprzedniego użytkownika Klub Sportowy Cracovia[10]. W latach 2017-2020 trwał pierwszy kompleksowy od czasu powstania obiektu remont i prace konserwatorskie. Prawie cały koszt został sfinansowany ze środków Narodowego Funduszu Rewaloryzacji Zabytków Krakowa przyznaną przez Społeczny Komitet Odnowy Zabytków Krakowa[11][12][13].
Część zachodnia budynku[edytuj | edytuj kod]
Powstała w 1889 według projektu Karola Knausa. Ścianę frontową zdobi fryz sgraffito z napisem „Towarzystwo Gimnastyczne Sokół”, herbami Orła Białego i Krakowa oraz sentencjami będącymi mottami Towarzystwa: „W zdrowym ciele, zdrowy duch” Juwenalisa i „Sława młodzieńca jest jego siłą”. W tej części budynku znajduje się sala gimnastyczna.
Widok ogólny
Fasada
Sala gimnastyczna
Sgraffito
Tabliczka z markerem upamiętniająca falę powodziową z dnia 11 lipca 1899 roku, wmurowana w dolną część elewacji budynku
Część wschodnia budynku[edytuj | edytuj kod]
Powstała w 1894 według projektu Teodora Talowskiego. Nad wejściem umieszczono, w 1934 roku, tablicę upamiętniająca członków „Sokoła” walczących w I wojnie światowej o odzyskanie niepodległości. Szczyt bocznej ściany od strony ul. Wenecja zdobią alegoryczne polichromie. W nadświetlu wewnętrznych drzwi znajduje się współczesny witraż z symbolami Towarzystwa. Wykonany został w 2005 roku, według projektu Heleny Papée-Bożyk, przez Krakowski Zakład Witrażów S.G. Żeleński.
Ogólny widok
Tablica pamiątkowa
Polichromie
Witraż
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo małopolskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 15 lutego 2023.
- ↑ Z archiwum Krakowa. Gmach Sokoła. 1900., zarchiwumkrakowa.pl, 30 grudnia 2019 [dostęp 2022-12-28].
- ↑ Przewodnik Kraków. Ulica Piłsudskiego, krakow-przewodnik.com.pl [dostęp 2022-12-28].
- ↑ Polska gości Świadków Jehowy, „Przebudźcie się!”, 8 stycznia 1990, s. 21.
- ↑ 1948 Yearbook of Jehovah's Witnesses, Watchtower, 1948, s. 190 (ang.).
- ↑ Krzysztof Biliński, Hiobowie XX wieku, Wrocław: Wydawnictwo A PROPOS, 2012, s. 28, ISBN 978-83-63306-15-1.
- ↑ Rocznik Świadków Jehowy 1994, Watchtower, 1994, s. 217.
- ↑ Witold Kaszewski, Wierni Jehowie. Dzieje Świadków Jehowy w regionie łódzkim, A Propos, 2011, s. 85, ISBN 978-83-917339-8-1.
- ↑ Grzegorz Jasiński, Wyznanie Świadków Jehowy na Warmii i Mazurach po II wojnie światowej (do 1950 roku), „Komunikaty Warmińsko-Mazurskie”, luty 2019, s. 243-284.
- ↑ a b O nas, www.sokol.pl [dostęp 2022-12-28].
- ↑ Rozpoczyna się remont hali "Sokoła" w Krakowie, dzieje.pl, 23 września 2017.
- ↑ Małgorzata Mrowiec, Kraków. Wnętrza „Sokoła” po renowacji zachwycają na nowo. Remont gmachu potrwa do 2020 roku, dziennikpolski24.pl, 16 listopada 2018.
- ↑ Kronika TVP3 Kraków, Agata Jędrzejczyk-Dyląg, Zakończył się remont konserwatorski sali głównej "Sokoła", krakow.tvp.pl, 28 listopada 2018.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Praca zbiorowa Zabytki Architektury i budownictwa w Polsce. Kraków, Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków, Warszawa 2007, ISBN 978-83-922906-8-1
- Praca zbiorowa Encyklopedia Krakowa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa-Kraków 2000, ISBN 83-01-13325-2