Budynek sądu w Bytomiu
 nr rej. A/579/2019 z 21 listopada 2019[1]
| |
 Fasada (2008) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres | |
| Styl architektoniczny |
północny neorenesans |
| Architekt | |
| Kondygnacje |
3 |
| Powierzchnia użytkowa |
3156 m² |
| Ukończenie budowy |
1860 |
| Ważniejsze przebudowy |
1891–1895 (rozbudowa) |
| Właściciel | |
Położenie na mapie Bytomia  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
 50°20′51,9″N 18°55′03,2″E/50,347750 18,917556
| |
Budynek sądu w Bytomiu – budynek użyteczności publicznej z 2. połowy XIX wieku w Bytomiu wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego.
Pierwotny gmach sądu wzniesiono razem z zespołem zabudowy więzienia w Śródmieściu Bytomia w 1860 roku, w latach 1891–1895 rozbudowano go o skrzydło wschodnie; budynek od czasu powstania jest nieprzerwanie wykorzystywany jako siedziba sądu.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Pierwotne zabudowania sądu powiatowego[2] zostały wzniesione z cegły według projektu Paula Jackischa[3][4] w 1860 roku[4] (bądź w latach 1858–1862[5]) na zachodnim krańcu miasta[5]; jednocześnie budowano przyległy do sądu zespół zabudowy więzienia[5]. W 1890 roku prawdopodobnie rządowy radca budowlany Karl Friedrich Endell[6] zaprojektował reprezentacyjny dziedziniec o trzech kondygnacjach z krużgankami[7], zbliżony do dziedzińca znajdującego się w budynku Muzeum Narodowego we Wrocławiu, również jego projektu[8]; jest on być może projektantem całego dobudowanego skrzydła[4]. Stary gmach, który stanowi obecnie zachodnie skrzydło sądu[4] rozbudowano o nowe wschodnie skrzydło w latach 1891–1895[4] w stylu północnego neorenesansu[5][3] na potrzeby sądu powiatowego i krajowego[7] (projekt rozbudowy bywa niesłusznie przypisywany J. Heisemu[4][3][7]). Rozbudowa kosztowała 684 000 marek[4]. Radcy budowlani Klutmann i Klopsch nadzorowali rozbudowę, nadzór na miejscu prowadził królewski radca budowlany Blau, natomiast prowadzenie robót powierzono Heisemu oraz Sobocińskiemu i Schultzowi[4]. Od 1916 roku w wyniku podziału sądów na cywilne i karne rozdzielono bytomskie sądownictwo pomiędzy dwa budynki: w omawianym gmachu prowadzono izby karne sądu powiatowego oraz odwoławczego[2], natomiast w budynku przy dzisiejszej ul. Parkowej 2 pomieszczono sąd cywilny[2].
Około 2005 roku wymieniono oryginalne drzwi okute stalą na współczesne drewniane, oficjalnie z uwagi na ich wypaczenie[9]. Konserwator zabytków Adam Widera złożył wówczas zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa do prokuratury[9]. Na początku XXI wieku budynek na skutek działalności górniczej był przechylony – różnica pomiędzy stroną północną a południową wynosiła 50 cm w pionie[10], a cały teren w rejonie budynku sądu osiadł o 10 metrów[10]; szkody górnicze obejmowały popękane ściany, zniszczone sztukaterie, ubytki w elewacji i kamiennych obramowaniach[10]. W 2007 roku prowadzono remont gmachu sądu[10], którego inwestorem była Bytomska Spółka Restrukturyzacji Kopalń[10] na mocy wyroku naprawienia szkody górniczej, który został wydany przez Sąd Okręgowy w Katowicach w lutym 2004 roku[10]. Prowadzone prace obejmowały zarówno wnętrze, w tym hol, korytarze, sale rozpraw, jak i elewacje zewnętrzne[10].
Gmach leży w rejonie układu urbanistycznego[9] śródmieścia Bytomia (bądź w jego sąsiedztwie[9]), które wpisano do rejestru zabytków byłego województwa katowickiego na mocy decyzji nr 1152/70 z 29 grudnia 1970 roku[3]. Obiekt był wpisywany indywidualnie do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego trzykrotnie: 7 grudnia 2011 roku (nr rej. A/359/11[11], decyzja została uchylona decyzją Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego)[12], 23 września 2016 roku (nr rej. A/359/2016, decyzja została uchylona decyzją Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dn. 27 listopada 2018 roku)[13] oraz 21 listopada 2019 roku (nr rej. A/579/2019, decyzja o wpisie do rejestru zabytków jest ostateczna i obowiązująca)[1][13].
Architektura[edytuj | edytuj kod]
Gmach o rzucie na planie litery T[5][2], trójkondygnacyjny z nieużytkowym poddaszem[2], z piwnicą i strychem[3], murowany z cegły ceramicznej na fundamentach ceglanych[14]. Powierzchnia użytkowa wynosi 3156 m²[2], powierzchnia zabudowy to 2568,2 m²[2], a kubatura wynosi 41904,50 m³[14]. Na środku elewacji frontowej znajduje się ryzalit[5] z zaokrąglonym szczytem[5]. Na fasadzie rzekomo umieszczono w niszy rzeźbę Temidy, która miała zostać usunięta w czasach hitleryzmu[7]. Obramowania zewnętrzne okien i drzwi wykonano z różowego piaskowca[10][14]. Podłogi wykonano z wylewki betonowej[14], posadzki wykonano z lastrika, płytek ceramicznych gresowych, parkietu, rulonowych wykładzin PCV bądź paneli podłogowych[14]. W piwnicach stropy ceglane, pozostałe stropy oraz sklepienia z cegły bądź drewna, kolebkowe, krzyżowe oraz odcinkowe, osadzone na stalowych belkach[14]. Okna i drzwi z płaskimi bądź sklepionymi nadprożami[14], z drewnianą stolarką[14]. Schody wewnętrzne wykonano z granitu lub drewna na konstrukcji stalowej[14]. Zachowano konstrukcje kominów typu gaciowego na poddaszu[14]. Dach konstrukcji drewnianej, wielospadowy kombinowany, pokryty dachówką ceramiczną oraz częściowo papą[14].
Wewnątrz wschodniego skrzydła arkadowy dziedziniec trójkondygnacyjny[15] na planie prostokąta[14], z krużgankami[5], nakryty przeszklonym dachem[7] poniżej niego znajdują się wizerunki herbów[16] w postaci kartuszy na pilastrach[2]. Są to herby powiatu oraz Bytomia, a także kartusz z wagą jako symbolem sprawiedliwości[2]. Na rozwidleniu amfiladowych schodów dziedzińca został umieszczony duży zegar[2]. Na podłodze dziedzińca położono granitową mozaikową posadzkę[10]. Zachowały się trzy reprezentacyjne sale rozpraw z oryginalnym wyposażeniem[16].
Od zachodu budynek sąsiaduje z zespołem zabudowy więzienia[7]. Do budynku sądu należą dwa pawilony przy ul. Wrocławskiej 2[17]; w jednym znajduje się kwiaciarnia[18], a w drugim punkt ubezpieczeniowy[19].
Galeria[edytuj | edytuj kod]
-
Budynek sądu w Bytomiu przed rozbudową (przed 1892) -
Plan gmachu sądu po rozbudowie (1896) -
Plan fasady dobudowanego skrzydła (1896) -
Fasada od ul. Piekarskiej (2019) -
Ryzalit fasady skrzydła wschodniego (2022) -
Skrzydło zachodnie – starsza część (2020) -
Południowa część skrzydła wschodniego (2020) -
Skrzydło wschodnie, widok z ul. Wrocławskiej (2020) -
Widok z ul. Wrocławskiej, z prawej pawilony handlowe (2018) -
Wewnętrzny dziedziniec (2022) -
Schody na wewnętrznym dziedzińcu (2018) -
Krużganki dziedzińca (około 1896) -
Krużganki dziedzińca (2022) -
Sala rozpraw (około 1896)
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Rejestr zabytków nieruchomych – województwo nazwa województwa [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 23 [dostęp 2020-10-21].
- ↑ a b c d e f g h i j Arkona 2006 ↓, s. 5.
- ↑ a b c d e Arkona 2006 ↓, s. 4.
- ↑ a b c d e f g h Marek Wojcik: Bytomski sąd - jak Muzeum Narodowe we Wrocławiu. [w:] Bytomski.pl [on-line]. 2015-08-09. [dostęp 2020-10-22].
- ↑ a b c d e f g h Sąd Rejonowy i więzienie w Bytomiu. [w:] Metropolia GZM [on-line]. Śląska Organizacja Turystyczna. [dostęp 2020-10-11].
- ↑ Katarzyna Mołdawa. Do zobaczenia w sądzie. „Rynek 7”. 3 (186), s. 15, 2020-03-10. ISSN 1642-9869.
- ↑ a b c d e f Tomasz Sanecki: Sąd Rejonowy. 2013-12-09. [dostęp 2020-10-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-26)].
- ↑ Szymon Babuchowski: Perły Bytomia. [w:] gosc.pl [on-line]. Instytut Gość Media, 2013-02-07. [dostęp 2020-10-21].
- ↑ a b c d Teresa Samik: Bo drzwi były za ciężkie. [w:] naszemiasto.pl Bytom [on-line]. Polska Press, 2005-06-25. [dostęp 2020-10-23].
- ↑ a b c d e f g h i Maria Klimczyk: Sąd nieco rozgrzebany. [w:] naszemiasto.pl Bytom [on-line]. Polska Press, 2007-09-28. [dostęp 2020-10-22].
- ↑ Wykaz obiektów wpisanych do rejestru zabytków. Stan na dzień: 7 grudnia 2012. „Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego”, s. 87, 2014-05-27.
- ↑ MANO: Mamy kolejne zabytki w Bytomiu. Wpisano je na listę!. [w:] naszemiasto.pl Bytom [on-line]. Polska Press, 2012-07-09. [dostęp 2020-10-22].
- ↑ a b Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Katowicach: Rejestr zabytków nieruchomych. 2020, s. (57).
- ↑ a b c d e f g h i j k l Arkona 2006 ↓, s. 6.
- ↑ Arkona 2006 ↓, s. 5–6.
- ↑ a b Top10 - Co trzeba zobaczyć w Bytomiu?. s. Bytomski.pl. [dostęp 2020-10-22].
- ↑ Grzegorz Makowski: Zaproszenie do złożenia oferty w postępowaniu do 30 000 EUR. Sąd Rejonowy w Bytomiu, 2020-06-05. [dostęp 2020-10-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-27)].
- ↑ Kwiaciarnia KWIATY POLSKIE. [w:] mojbytom.pl [on-line]. [dostęp 2020-10-22].
- ↑ Cichy Sławomir. Pośrednicwo ubezpieczeniowe. [w:] Pierwsza Informacja o Firmach [on-line]. [dostęp 2020-10-23].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Program postępowania konserwatorskiego dla remontu piwnicy i strychu budynku sądu rejonowego w Bytomiu. Arkona, 2006-06. [dostęp 2020-10-22].